Kerkleiders konden de ideeën van de Tsjechische protestant Jan Hus niet waarderen en gooiden hem (met honderdduizenden heksen) vol naastenliefde op de brandstapel.

Wetenschappelijke ethiek zonder godsdienst mogelijk

Geen onderwerp dat de gemoederen de laatste jaren zo bezig houdt als godsdienst. Volgens sommigen de grootste ramp die de mensheid is overkomen. Volgens anderen absoluut onmisbaar om te voorkomen dat de aarde in een Sodom en Gomorra verandert. Wie heeft er gelijk?

Wat is godsdienst?
In strikte zin is godsdienst of religie een stelsel van metafysische opvattingen, dogma’s en leefregels, gecentreerd rond één of meerdere goden. Het boeddhisme kent geen goden, maar wordt wel tot de godsdiensten gerekend omdat ook het boeddhisme een uitgebreide bovennatuurlijke wereld kent.
Godsdiensten kunnen organisch gegroeid zijn (zoals het hindoeïsme) of door een zelfverklaarde profeet, god in mensengedaante of een ander “heilig” persoon opgericht zijn (islam, mormonisme, Scientology) om zichzelf te verrijken of de machtswellust of zucht naar vrouwenvlees te bevredigen. Een enkele keer (boeddhisme, christendom) waren de bedoelingen van de oprichter oprecht en liep het na hun dood uit de hand.

Waar dient godsdienst voor?

Kerkleiders konden de ideeën van de Tsjechische protestant Jan Hus niet waarderen en gooiden hem (met honderdduizenden heksen) vol naastenliefde op de brandstapel.
Kerkleiders konden de ideeën van de Tsjechische protestant Jan Hus niet waarderen en gooiden hem (met honderdduizenden heksen) vol naastenliefde op de brandstapel.

Godsdienst was gedurende vele millennia als enige in staat antwoorden te geven op veel levensvragen. Iedere godsdienst kent een uitgebreide scheppingsmythe (of meerdere) van de wereld en de mens, vertelt de mens waarom deze op de wereld is, wat zijn taak is, aan welke regels hij of zij zich moet houden en wat er gebeurt als hij of zij sterft.

Hiermee vervulde godsdienst een nuttige psychologische en ook maatschappelijke functie. Iedereen wist waar hij aan toe was en dat hem of haar een akelige confrontatie met een boze godheid (of een reïncarnatie in een kruipend insect) te wachten stond als hij of zij iets deed dat niet door de beugel kon. Mensen die hetzelfde geloof aanhingen, begrepen wat er van ze verwacht werd en hielden zich aan dezelfde regels. Als gevolg daarvan verliep het samenleven harmonieus, de reden voor de over het algemeen lage misdaadcijfers in traditionele, monoculturele samenlevingen met een streng geloof.

Waarom wordt godsdienst steeds minder invloedrijk?
Sinds een paar eeuwen heeft godsdienst er een stevige concurrent bij gekregen: wetenschap. Wetenschap werkt volgens een geheel ander principe dan godsdienst. Ook wetenschap geeft antwoorden op levensvragen, maar met nog iets erbij. Namelijk een methode om uit te zoeken of een antwoord op een levensvraag juist is of niet. Dat is bij godsdiensten wel anders. De juistheid van een theologisch antwoord wordt gewoonlijk door middel van brandstapels, stenigingen of onthoofdingen beslist.

In de loop van de vier eeuwen dat de moderne wetenschap bestaat, heeft zij meer bereikt dan millennia van godsdienstige dwepers. Dankzij de wetenschap is de mensheid nu gezonder en welvarender dan ooit. Geen wonder dat steeds meer mensen hun geloof verliezen in de goddelijke almacht. Op wetenschappelijke bevindingen gebaseerde technieken, het uitstrooien van kunstmest bijvoorbeeld, blijken namelijk beter te werken dan het aanbidden van een god om een doel te bereiken. Als gevolg hiervan daalt de godsdienstigheid in ontwikkelde landen als Nederland en Tsjechië sterk.

Kan ethiek bestaan zonder godsdienst?
Veel van dezelfde principes die in de wetenschap goede diensten bewezen kunnen ook worden gebruikt als ethisch richtsnoer. Neem nu bijvoorbeeld het Copernicaanse principe. Copernicus redeneerde dat de aarde niet uniek is, dus dat niet alles om de aarde draaide. Als gevolg hiervan ontdekte hij de ware structuur van het zonnestelsel. Dit beginsel kan ook heel goed in de ethiek worden toegepast en staat bekent als de Gulden Regel: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet (of positiever verwoord: behandel een ander zoals je zelf behandeld wil worden). De meeste ethiek komt in feite neer op de uitwerking van dit principe.

Ook een andere belangrijke ethische regel: waarheidslievend handelen (eerlijk duurt het langst, in het Sanskriet: satyameva jayate) komt rechtstreeks uit de wetenschap. Een goede wetenschapper zal proberen zo waarheidsgetrouw mogelijk te formuleren en rapporteren. Ook in de samenleving is dit belangrijk. Liegen leidt tot wantrouwen en verlies van geloofwaardigheid.

Zo zijn er nog meer objectief gezien nuttige regels te bedenken. Wat zijn jullie suggesties?

13 gedachten over “Wetenschappelijke ethiek zonder godsdienst mogelijk”

  1. Ook hier moet ik een keer een artikel aan wijden: mijn visie op geloof in het algemeen.

    On-topic: ik ben het behoorlijk met je oneens. Ten eerste is het niet waar dat godsdienst steeds minder invloedrijk wordt. Dat is sinds de industriële revolutie lang zo geweest, maar het voorspelde uitsterven van godsdiensten lijkt verder weg dan ooit. Ik heb geen bron op schrift bij de hand (ik weet wel een spreker die dat zei), maar ik meen mij te herinneren dat het aantal gelovigen stijgt.

    Verder is het weinig nuttig om te beweren dat in vier eeuwen moderne wetenschap meer is bereikt. Wat is ‘meer’? Het is appels met peren vergelijken: moderne wetenschap heeft meer bereikt op wetenschappelijk gebied. Ik ken genoeg verhalen van mensen die heel veel aan hun geloof hebben gehad in tijden dat ze het psychisch moeilijk hadden. Waar misschien technologie voor steeds meer ongelijkheid zorgt, zorgt het niet per se voor vooruitgang. Ik pleit niet tegen wetenschap of voor godsdienst, ik zeg alleen dat je het niet kunt vergelijken.

    Als laatste ben ik het eens met de stelling dat ethiek zonder godsdienst, of beter: zonder god, kan bestaan. Desalniettemin zijn de voorbeelden die je noemt, en vele andere voorbeelden (zoals het categorisch imperatief) gevolgen van een wereld onderhevig aan zowel wetenschap als godsdienst als filosofie (die ik hier loskoppel).

    Maar zoals gezegd: ik moet zelf is een keer helder uitdenken wat ik vind en dat op papier zetten ;)

  2. Wat is jouw wetenschappelijke basis voor de stelling dat, `wat jij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet´ een correcte regel is?

    En nog een klein puntje, het woord objectief en nuttig spreken elkaar tegen ;) Nuttig is namelijk altijd subjectief…

  3. In godsdienst komt veel wijsheid voor, veel van Jezus Sirach, verder van Henoch en Noach, de aartsvaders, Mozes, Aäron, Pinechas, Jozua en Kaleb, de rechters, Natan en David, Salomo en zijn opvolgers, Elia, Elisa, Hizkia en Jesaja, Josia en Jeremia, Ezechiël en de kleine Profeten, Zerubbabel, Jezua, Nehemia, Simon de Hogepriester, Prediker. En natuurlijk wijsheid in de schepping, van Sophia en Jezus Christus.
    Allemaal waren ze met ethiek bezig maar bestonden er nog geen universiteiten.
    Daarna filosofen als Plato, Aristoteles, Socrates en Protagoras.

    Het kwaad komt elke dag in drie gelaagdheden van onze beleving op ons af, in het denken, het voelen, en het willen; op het gebied van het denken als dwaling en leugen, op het gebied van het voelen als haat en antipathie, op het gebied van de wil als het vermogen kwaad te doen. De beleving kan van binnenuit of van buitenaf waargenomen worden.
    Goethe`s “Faust” gaat er over dat hij, ondanks alles wat hij heeft geleerd, niet dichter bij de waarheid is gekomen, en denkt dat hij alleen tot de waarheid van het leven kan komen als hij bereid is het kwaad te erkennen als bestanddeel van zijn ontwikkeling, en van zijn eigen existentie.
    In het streven naar, en het strijden voor het goede, ligt de werkelijkheid van het mensdom verborgen. Goethe heeft in Faust uiteengezet, dat zonder een diepgaande confrontatie met het kwaad de sociale werkelijkheid van het leven niet doordrongen kan worden met inzicht, dat noodzakelijk is om werkelijk in de buurt van de waarheid te komen.
    Verder, als er geen kwaad in de wereld zou zijn, dan zou de wereld niet denkbaar zijn als ruimte voor menselijke ontwikkeling. Dan zou er niets te gronde kunnen gaan, er zou niets vernietigd kunnen worden en alles zou eeuwig zijn. En wat te denken van vernietiging in dienst van de opbouw? En spijsvertering, waarbij voedsel afgebroken wordt?
    In het vrijheidsbeleven dat wij als mensen hebben als wij ons bewegen tussen vernietigende en opbouwende krachten, tussen goede en kwade neigingen, ligt de bron van ons geweten en onze moraal. Want deze vrijheidsbeleving is de basis van waaruit wij uit inzicht al dan niet bevorderend of destructief kunnen ingrijpen in de samenhangen van het leven. (Michaela Glöckler).

    Ethiek zonder religie:
    http://www.leren.nl/rubriek/wetenschap/ethiek/

  4. Cornelis Stoffels van Annenborgh

    “Geen onderwerp dat de gemoederen de laatste jaren zo bezig houdt als godsdienst.”

    Een leugen. Dat is de crisis.

    “Godsdienst was gedurende vele millennia als enige in staat antwoorden te geven op veel levensvragen.”

    Een leugen. De wetenschap is er al vanaf vele millenia. Of wou je beweren dat irrigatie is uitgevonden zonder dat men wist hoe je land moet bewerken? Dacht je dat er geen scholing was in de oudheid?

    “Sinds een paar eeuwen heeft godsdienst er een stevige concurrent bij gekregen: wetenschap.”

    Een leugen. Wetenschap is het uitwisselen van ideeen die men te weten is gekomen en als dat slechts een paar eeuwen aan de gang is, dan ben ik de koning van Frankrijk, Rusland, Canada en China.

    “Copernicus redeneerde dat de aarde niet uniek is, dus dat niet alles om de aarde draaide. Als gevolg hiervan ontdekte hij de ware structuur van het zonnestelsel.”

    Een leugen. Copernicus zag gewoon door een telescoop dat de planeten anders bewogen dan de voorgestelde episicles van Ptolemy. Dat deed hij dus door observatie en niet aan de hand van enkel redenaties. En structuren ontdek je niet, die beredeneer je. Ontdekkingen leidt tot uitvindingen en nieuw land, niet nieuwe theorieen.

    “Dankzij de wetenschap is de mensheid nu gezonder en welvarender dan ooit.”

    Een leugen. Dat is dankzij de technologie, niet wetenschap. Mensen zijn gezonder dan ooit door medicijnen, de koelkast, de auto/vrachtwagen/tractor, enz. en niet door de wetenschap dat je ziek wordt van virussen en bacterieen. Het laatste helpt natuurlijk wel, maar zonder de genoemde spullen overleef je nog steeds niet langer dan 40 jaar. Duik 1000 jaar terug met al die kennis die je hebt en probeer het eens langer dan 30 jaar vol te houden. Dan praten we wel verder.

    “Op wetenschappelijke bevindingen gebaseerde technieken, het uitstrooien van kunstmest bijvoorbeeld, blijken namelijk beter te werken dan het aanbidden van een god om een doel te bereiken. Als gevolg hiervan daalt de godsdienstigheid in ontwikkelde landen als Nederland en Tsjechië sterk.”

    Een leugen. Als dit zo was, waren de Soemeriërs met irrigatie en nog vele volken daarvoor van hun geloof afgevallen.

    “Liegen leidt tot wantrouwen en verlies van geloofwaardigheid.”

    “Zo zijn er nog meer objectief gezien nuttige regels te bedenken. Wat zijn jullie suggesties?”

    Je houden aan je eigen regels!

      1. Een zogenaamde onjuiste weergave van feiten neerzetten als leugen is niet alleen oordelen maar ook veroordelen. We wachten het eind-oordeel af :).
        Wetenschap en godsdienst bestaan naast elkaar; Wetenschap, met uitgangspunten afspraken, ideeën en regelingen heeft als doel deskundigheid. Godsdienst met de uitgangspunten gewoonten, normen, spelregels, waarden, heeft als doel de menselijke houding.
        Vergeet als derde de politiek niet, met de uitgangspunten invloed, macht en belangen, met als doel autonomie.

  5. Stephan Molyneux heeft hier serieus werk van gemaakt en heeft in onderstaand boek een wetenschappelijke basis voor ethisch handelen beschreven, geheel volgend het toepassen van de wetenschappelijke methode, maar dan dus op ehtiek. Erg goed, hij maakt al jaren een geweldige radioshow via freedomainradio.com.

    Universally Preferable Behaviour (UPB)
    A Rational Proof of Secular Ethics  
        
    In many fairy tales, there lives a terrible beast of stupendous power, a dragon or a basilisk, which tyrannizes the surrounding lands. The local villagers tremble before this monster; they sacrifice their animals, pay money and blood in the hopes of appeasing its murderous impulses. Most people cower under the shadow of this beast, calling their fear “prudence,” but a few – drunk perhaps on courage or foolhardiness – decide to fight. Year after year, decade after decade, wave after wave of hopeful champions try to match their strength, virtue and cunning against this terrible tyrant.
    Try – and fail…

  6. Goddiensten kunnen eigenlijk niet bestaan en zijn dan ook misbruikte volkenmentools.
     
    Goddienst > God dienst….GOD Dienen.
    Dat is “vrijwillig overgeven aan God om taken te vervullen en offers te brengen.
    Wordt door GOD zelf dan gevraagd een ander niet.
    Vrijwillig zegt men dan ja of nee ik ga met u mee en doe voor u en ander wat u en ander niet kon voor het begon.
     
    Goddiensten als ze zijn zijn diensten aan het zwijn. Hele volken onderworpen en gedwongen een got te dienen om weelden belang en macht dat is de farao die zich god noemde en elk kind had verkracht. Dát is GOD´s Wereld niet van de poerusjah en Levenslied.
     
    Zich geven voor GOD deden Gabriel en Noah dat konden mensen niet Om de Mensheid te doen opstaan uit de dood en te zingen hun levenslied. Dat Offer brachten en brengen Noah en Gabriel dat sterfelijken niet konden dan slaan met een banaan en elkaar helpen vergaan.

Laat een reactie achter