Het bestaansrecht van een bedrijf is niet primair om veel winst te maken, al is winst nodig voor de overleving. Voor veel van de betrokkenen bij een bedrijf is een bedrijf een deel van hun leven. Is het mogelijk tegelijkertijd winst te maken en je ethisch zuiver te gedragen? Kortom: is ethisch ondernemen mogelijk?
Waarom zijn er bedrijven?
Mensen hebben goederen en diensten nodig. Zelfs bij de eerste mensachtigen vond al enige specialisatie plaats. Zo gingen de mannen doorgaans op jacht (of voerden ze oorlog), terwijl de vrouwen plantaardig voedsel verzamelden en huishoudelijke taken verrichtten. Een persoon of een groep personen die zich beroepsmatig specialiseert op het leveren van een bepaald product of dienst, heet een bedrijf. Primair is het bestaansrecht van bedrijven dus: iets vervaardigen of doen wat anderen nodig hebben. Bedrijvigheid is dus essentieel voor ons overleven; omdat we steeds betere technieken en steeds effectievere samenwerking ontwikkelden, slaagden we er in ons te ontworstelen aan de armoede. Er ontstond een escalerend proces: omdat steeds meer technieken werden ontdekt, kon er steeds meer tijd en hulpbronnen worden ingezet om nog betere technieken te ontwikkelen.
Wat is winst?
Winst is wat je overhoudt als je de kosten aftrekt van de opbrengsten. Hoe meer winst een bedrijf maakt, hoe meer het bedrijf overhoudt en, als het de winst investeert in het bedrijf, hoe sneller het kan groeien. Ook kan het de eigenaren van het bedrijf rijker maken. Winst kan het gevolg zijn van een slim, innovatief bedrijfsproces, waardoor het bedrijf iets voor weinig kosten kan leveren terwijl er veel vraag is. Winst kan ook het gevolg zijn van parasitaire bedrijfsactiviteiten, waardoor het bedrijf weliswaar veel overhoudt, maar aan de rest van de wereld veel schade wordt toegebracht, zodat netto sprake is van vernietiging van kapitaal.
Voorbeelden van parasitaire bedrijven
- Alle bedrijven in de financiële sector, enkele verzekeraars en non-profit banken uitgezonderd. De financiële sector produceert zelf niets, maar leeft van arbitrage, lees: afromen van winsten van anderen.
- De Verenigde Oost-Indische Compagnie, ooit opgehemeld door voormalig premier J.P. Balkenende, maakte veel winst door inlanders als slaaf te dwingen specerijen te verbouwen, die de Compagnie voor veel winst in Europa verkocht. De winst werd mede zekergesteld door concurrenten te vernietigen.
- Patenttrollen verdienen geld door patenten voor zoveel mogelijk te verkopen. Hiermee dwingen ze andere bedrijven dure advocaten in te huren, belemmeren ze innovatie omdat andere bedrijven bang zijn eventuele patenten te schenden en persen ze bedrijven vele miljoenen af.
- Veel mijnbouwbedrijven richten een zware ravage aan, waarna de omwonenden met de brokken zitten, omdat de eigenaren de rechtspersoon waar de mijn in zit, failliet laten gaan.
- Bedrijven die spookfacturen versturen of facturen voor opname in obscure of niet-bestaande registers.
- Tabaksproducenten, drankproducenten of andere producten die schadelijk zijn voor de gezondheid.
- Wapenfabrikanten, vooral de producenten van anti-personeel landmijnen.
- Bedrijven die hun eigen vraag creëren door problemen te veroorzaken, angst te zaaien of door mensen niet-bestaande problemen aan te praten, zodat zij overbodige producten of diensten kopen.
Maatschappelijke en sociale verantwoordelijkheid
Als ondernemer heb je de plicht, om niet alleen aan de winstcijfers te denken maar ook aan de gevolgen die je bedrijfsactiviteiten op de rest van de planeet hebben. Enkele eeuwen geleden was dit een heel natuurlijke gedachte. Eeuwen van gelobby door geslepen corporate advocaten in de VS hebben er helaas uiteindelijk toe geleid dat winst als doel op zich voldoende bestaansreden is voor een bedrijf, sterker nog: dat een manager strafbaar is als hij de winst voor de aandeelhouders van een bedrijf niet maximaliseert. Landen buiten de VS hebben helaas voor een belangrijk deel deze wetgeving overgenomen. Ook ontspringen managers nog steeds de dans als zij hun bedrijf moedwillig bijvoorbeeld milieuregels aan de laars laten lappen. Effectiever is in dit geval uiteraard persoonlijk aansprakelijk stellen en strafvervolging voor dit soort overtredingen.
Eed van Hippocrates voor ondernemers?
De tegenstelling tussen de koopman en de dominee is schijn. Ook voor zakenmensen is ethisch handelen belangrijk. Al is het maar omdat een bedrogen klant niet meer terugkomt. Ook zijn de gevolgen van zakelijk wanbeleid groot, zoals we hebben gezien in de Golf van Mexico, waar korte-termijn winstbejag van BP-managers leidde tot de grootste milieuramp in de moderne geschiedenis. Voor artsen bestaat er al sinds de klassiek-Griekse tijd de Eed van Hippocrates. De artseneed van het kleine Nederlands Artsen Genootschap heeft nog het meeste weg van de Eed van Hippocrates en luidt als volgt:
Ik zweer en onderschrijf, dat ik deze eed, zolang ik mag beschikken over mijn vermogens en verstandelijk inzicht, ten einde toe zal houden.
Ik zal iemand, die mijn leermeester in de geneeskunst is geweest, beschouwen als een familielid en belangeloos terzijde staan. Diens kinderen zullen voor mij zijn als broeders, die ik desgevraagd op mijn beurt, zonder daarvoor vergoeding te vragen, in de geneeskunst zal opleiden. Mijn onderricht zal ik geven aan hen, samen met mijn eigen kinderen en aan de studenten, die onderworpen zijn aan de plicht tot geheimhouding, maar niet aan buitenstaanders.
Ik zal mijn voorschriften geven naar beste weten en kunnen, tot welzijn van de patiënten en ik zal hen behoeden voor alles, wat schadelijk en verkeerd is. Ik zal niemand, die mij daarom vraagt, helpen aan een dodelijk brouwsel, noch zal ik uit eigen beweging met een advies daartoe komen. Ook zal ik geen enkele vrouw helpen aan een giftige zetpil. Onberispelijk en godvrezend zal zowel mijn privé-leven zijn als de uitoefening van mijn beroep.
Ik zal geen handelingen uitvoeren, die niet tot mijn competentie behoren, maar zo nodig plaats maken voor hen, die wel ter zake kundig zijn. Indien ik mij begeef op het privé-terrein van de patiënten zal ik dat doen ter genezing, mij verre houdend van alle misbruik van mijn positie in mijn houding tegenover vrouwen en mannen, met name op seksueel gebied.
Al wat ik als hulpverlener zal zien of horen, ook van het privé-leven van de patiënten zal ik voor mij houden, in de overtuiging dat zulke dingen geheim moeten blijven.
De achting van alle mensen voor mijn levenswijze en beroepsuitoefening moge voor altijd mijn deel zijn, indien ik deze eed nakom en niet verbreek. Bij overtreding en meineed echter moge het tegendeel mij overkomen.
Moet er ook niet een dergelijke eed voor ondernemers en vooral managers komen?
Ik denk dat die eed er al grotendeels is in de ontwikkelde landen alleen schijnt die niet verder te reiken dan de landsgrenzen.
Sja ik weet het niet. Kleinere bedrijven zijn bang met onethische beslissingen door de mand te vallen, maar toch komen ook binnen de landsgrenzen dingen voor die niet door de beugel kunnen. Denk bijvoorbeeld aan de instanties waartegen de acties van Wakker Dier zich richten.
Het punt is alleen dat net als in de natuur parasitisme een prima overlevingsstrategie is. Wormen, bloedzuigers, teken, muggen… Als je als bedrijf je mileukosten kunt afwentelen op de lokale omgeving en bewoners zoals Shell bijvoorbeeld grootschalig doet in Nigeria en iedereen vrolijk je product blijft kopen omdat ze daaraan verslaafd zijn…Â
Ik ben overigens helemaal voor zo een eed maar ik weet niet zo goed hoe je fatsoenlijk gedrag kunt afdwingen. Maar idd hoofdelijke aansprakelijkheid van de Raad van Bestuur en de grootste aandeelhouders van een bedrijf zou een erg mooi begin zijn. In principe is de corporatie structuur juist zo gemaakt om alle verantwoordelijkheid in het midden te laten en zo niemand echt aansprakelijk te laten zijn. Â
Alhoewel er al te veel keurmerken zijn, zou dit wel een mooie zijn. Mits er ook een echt onafhankelijke en zuivere organisatie achter het keurmerk zit.
Ik kan maar één antwoord geven dat ik gerechtvaardigd vindt, zo’n eed moet er komen voor ieder individu, in iedere functie. Dit als basisbeginsel hanteren maakt iedereen verantwoordelijk voor diens doen of laten. Zonder de eed af te leggen mag dan de persoon geen werkzaamheden uitvoeren. Zoiets zou dan grondwettelijk moeten worden vastgelegd. Geen enkele bedrijfsregel of structuur kan er dan nog omheen. Maar dit zal wel te utopisch zijn denk ik.
Interessant voorstel moet ik zeggen om een eed te introduceren voor ondernemers. Echter denk ik dat in ons huidig maatschappelijk model en met de huidige tijdsgeest dit niet zal lukken. Een ondernemer kun je niet vergelijken met een arts. Ook ambtenaren leggen een eed af. Bij artsen staat de gezondheid van de patient voorop en bij de ambtenaar het algemeen belang. Ook rechters moeten een eed afleggen. Dit zijn echter allemaal beroepen in de non-profitsector waar het gaat om het algemeen belang.
Â
In ons huidig kapitalistisch systeem draait het vooral om winst maken. De neoliberale gedachtengoed is een een sterk exportproduct geworden uit de VS. In bijvoorbeeld veel managementliteratuur uit de VS zie je dit weer terugkomen. Ook de bankencrisis is niet voor niets in 2008 in de VS begonnen. Om een dergelijke eed te krijgen zal er wezenlijk verandering moeten plaatsvinden over hoe we denken over het kapitalisme. Er zal een duurzame vorm van kapitalisme moeten ontstaan voordat het algemeen geaccepteerd zal worden dat er een eed moet komen.
Â
Verder moet je ook rekening houden met de juridische consequenties. Als je de eed breekt? Wordt je dan juridisch vervolgd? En hoe zit het met andere landen zoals China waar bedrijven heen kunnen gaan waar ze deze eed niet hebben? Het uitvoeren van een dergelijke eed zal ook extra kosten met zich meebrengen. Goed werkgeverschap kost gewoon geld als een eed niet wil breken.
 Â
Een eed is leuk, maar garandeert niets. Kijk maar naar de eed die presidenten van de VS doen op de grondwet om deze vervolgens te verkrachten.
Gelukkig voor deze wereld heb ik vanavond de oplossing op dit niet onbelangrijke probleem bedacht.
In vroeger tijden waren er koningen of een kleine elite die alle bezit in handen hadden en de rest van de mensen moesten werken en hadden geen inbreng. Via revoluties werd een democratisch stelsel met meer zeggenschap ingevoerd, waardoor kansen en welvaart eerlijker verdeeld werden. Nu zie je dat dit stelsel steeds minder invloed uitoefent op dat deel van de samenleving welke het meest productief is. De macht is aan de bedrijven en hiermee aan de aandeelhouders van bedrijven, vaak de financiële elite door ons bancaire stelsel.
Het is tijd voor een democratiseringsproces binnen de top van bedrijven net zoals vroeger de overheid gedemocratiseerd werd. In plaats van alleen de belangen van aandeelhouders te behartigen, dienen de belangen van alle stakeholders vertegenwoordigd te zijn in het besluitvormingsproces. Overige stakeholders zijn klanten, crediteuren, werknemers en milieu. Samen met eigenaren dienen vertegenwoordigers van deze stakeholders in de Raad van Bestuur te zitten, danwel een Raad van Commissarissen met grotere bevoegdheden. CEO’s en COO’s dienen beleid uit te voeren van deze Raad en staan onder strenger toezicht van stakeholders.
Voor alle stakeholders zal dit uiteindelijk heilzaam zijn, want uiteindelijk kunnen deze niet zonder elkaar en krijgen door goede communicatie en samenwerking het beste produkt en de meest tevreden klanten, werknemers, crediteuren en aandeelhouders.
Zo weer een wereldvraagstuk opgelost!
Â
Ja er moet dan ook wel een tuchtcollege of zoiets bij natuurlijk.
Boardmembers zouden door de stakeholder die zij vertegenwoordigen ontslagen moeten kunnen worden. In die zin moet er inderdaad een organisatie zijn die hen beoordeeld. Het is aan de afzonderlijke stakeholders om deze op te zetten. In het geval van de werknemers is deze er al nl. de ondernemingsraad, ook consumentenorganisaties bestaan reeds.
Â
Als het management zich niet aan het beleid van de board houdt, wordt ze door de board ontslagen. De board bepaalt ook het salaris van het management, zo is dat probleem met bonussen en excessieve beloningen ook uit de wereld.
Â
De overheid hoeft ook veel minder te handhaven en regeltjes op te stellen, wat ons ook belastinggeld en een hoop gezeur bespaart. Interne regulering en democratisering van besluitvorming zijn de sleutel.