Verenigde Staten

Een combinatie van zwalkend leiderschap en verregaande samenwerking tussen Amerikaanse vijanden, verzwakt de Amerikaanse positie met de dag. Het ziet er naar uit dat de droom van de neocons om de eenentwintigste eeuw een “American Century” te maken, een vroege dood zal sterven. In het eerste artikel van deze serie, de economie.

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1989 bleef er slechts één supermacht over: de Verenigde Staten. In de jaren hierna breidde de VS haar invloed uit over grote delen van het voormalige Warschaupact en zelfs voormalige onderdelen van de Sovjet-Unie, zoals de Baltische staten. De Russen – de Russische Federatie is met driekwart van de oppervlakte en twee derde van het inwonersaantal van de voormalige Sovjet-Unie de opvolgerstaat hiervan – zagen dit met lede ogen aan. In de woorden van president Vladimir Poetin: als een geopolitieke catastrofe. Dankzij het behendige geopolitieke schaakspel van Poetin slaagde het land er in om een groot deel van de vroegere invloed terug te winnen, al is de westgrens van de Russische invloedssfeer nu een onaangename duizend kilometer naar het oosten verschoven.

Toenemende handel buiten het westen om
De relatie van Rusland met oosterbuur China is tegelijkertijd zelden zo hartelijk geweest. Zo brengt het samenwerkingsverband waarin Rusland en China de hoofdrol vervullen, de Shanghai Council, steeds meer landen  binnen hun bereik, zie kaartje. Al bijna de helft van de wereldbevolking is ingezetene van een land dat lid is van de Shanghai Council. Het handelsvolume tussen grondstoffengigant Rusland en fabrieksnatie China is verveelvoudigd: rond de tachtig miljard euro per jaar. Naar verwachting zat dit handelsvolume einde van dit decennium rond de tweehonderd miljard euro liggen, hoger dan de Russische handel met de EU. Deze handel verloopt niet via dollars of euro’s, maar in yuans en roebels. Dat betekent, dat de Amerikanen niet meer de handel kunnen belemmeren door het internationale banksysteem SWIFT te blokkeren. Dit geldt ook voor de handel tussen deze twee BRICS landen en bijvoorbeeld Iran, India en Brazilië. Door het voortdurende opleggen van sancties hebben de Amerikanen Rusland en China in elkaars armen gedreven. Hoewel de VS -voorlopig- heeft voorkomen dat de grootste Amerikaanse nachtmerrie,een samenwerking tussen Duitsland en Rusland, plaats gaat vinden, is in feite de samenwerking tussen Rusland en China minstens zo gevaarlijk. China is qua bevolking en oppervlak meer dan tien maal zo groot als Duitsland en de combinatie van Russische grondstoffen en Chinese productie en innovatie is bijna onverslaanbaar. Ook buiten het Euraziatische supercontinent vindt steeds meer handel buiten het ooit dominante westen plaats. Denk aan de handel tussen Zuid Amerika en China. Hier een interactieve kaart om de wereldhandel te visualiseren. Let op de enorme export van China en de enorme handelsstroom tussen Rusland en China.

China werkt eveneens aan handelsroutes om de Amerikaanse wurggreep op de Chinese Zee te doorbreken: de Zijderoute en de Maritieme Zijderoute. Een essentiële hub in deze strategie is het Pakistaanse havenstadje Gwadar, waar over een paar jaar een half miljoen Chinezen komen te werken. De Chinezen leggen nu een autobaan aan van de provincie Xinjiang naar Gwadar, zodat Chinese goederen tachtig procent sneller naar Afrika en Europa kunnen worden geëxporteerd.

Ook de digitale handelsroutes lopen steeds meer via China. Amazon was tot voor kort de grootste webwinkel ter wereld. Das war einmal. Alibaba en de consumentenpoot Aliexpress maken weliswaar minder winst dan Amazon, maar aantallen klanten en omzet zijn groter dan Amazon. In Nederland groeit AliExpress explosief. Kortom: niet alleen de productie, maar ook de handel komt steeds meer in Chinese handen. Hiermee verdwijnt het voornaamste verdienmodel voor westerse bedrijven: de productie goedkoop uitbesteden en duur verkopen.

Met de komst van de Bretton Woods akkoorden, werd de rol van goud als dekking van de Amerikaanse dollar overgenomen door die van aardolie. Omdat aardolie altijd in Amerikaanse dollars wordt afgerekend, moeten handelaren een grote voorraad dollars aanhouden om in olie te kunnen handelen. Dit zorgde voor een natuurlijke vraag naar dollars – en dus een boost voor de Amerikaanse financiële sector. Ook ontwikkelden zich steeds meer financiële diensten, die weinig tot geen dekking hebben in de fysieke wereld. De derivatenhandel is tien keer zo groot als de omvang van het wereld-GDP. Deze derivatenhandel is voornamelijk in handen van de westerse financiële centra Wall Street en de Londense City. Nu China, Rusland en Iran af zijn gestapt van de Amerikaanse dollar voor de handel in olie en andere goederen, is het begin van het einde voor het petrodollarsysteem aangebroken. Dit heeft vanzelfsprekend ook grote gevolgen voor het balletje-balletjesspel van de financiële sector. Als niet meer gehandeld wordt in de Amerikaanse dollar, ligt het meer voor de hand om in bijvoorbeeld Dubai of Hong Kong handeltjes op te zetten. Daar zijn immers minder regels en liggen de kosten lager.

De gevolgen
Op dit moment verdienen grote westerse bedrijven – met uitzondering van fabrikanten zoals die in Duitsland – hun geld voornamelijk met het uitmelken van goedkope leveranciers en klanten. Dit zakenmodel wordt nu ernstig bedreigd. Alleen bedrijven die echt toegevoegde waarde leveren, bijvoorbeeld door eersteklas kwaliteit of zeer innovatieve producten, zullen overleven. Voor sommigen een nachtmerriescenario, voor anderen, waaronder schrijver dezes – een welkome, hoogstnoodzakelijke saneringsoperatie om ons te verlossen van de wurggreep van de financiële sector en het verkopen van gebakken lucht. We hadden al kolonies op Mars kunnen hebben, ware het niet dat onze best and brightest zich bezig hielden met het verzinnen van geavanceerde financiële producten in plaats van alternatieve energiebronnen en geavanceerde raketmotoren. China wordt geregeerd door ingenieurs, niet door economen, leraren toneelkunst of historiestudenten. Zij hebben hun prioriteiten duidelijk beter op orde dan hier in het westen.