Tot vier keer toe heeft zich onafhankelijk van elkaar een zenuwstelsel in een weekdier ontwikkeld, ontdekten onderzoekers. Is intelligentie veel ‘gewoner’ dan we tot nu toe dachten?
De wijze, wijze mens (homo sapiens sapiens) is volgens zichzelf de slimste levensvorm op de planeet. Weliswaar hebben grote walvisachtigen en olifanten veel zwaardere hersenen dan wij en geven ze af en toe blijk van geestelijke vermogens die we doorgaans alleen aan onze soort toekennen, maar we zien onszelf graag als de kroon op de schepping, het eindproduct van bijna vier miljard jaar moeizame evolutie.
Dat beeld blijkt echter niet te kloppen.
Er zijn twee grote diergroepen op aarde die zich tot grote, complexe schepsels kunnen ontwikkelen. Aan de ene kant is dat onze groep, de gewervelden of, als we wat ruimhartiger zijn, de chordata (chordadieren). Aan de andere kant zijn dat de molluscae, de weekdieren, die radicaal van onze groep verschillen. Opmerkelijk genoeg zijn de slimste weekdieren, octopussen, ongeveer zo slim als een primaat (een aapachtige). Onafhankelijk van elkaar heeft zich dus in twee verschillende groepen intelligentie ontwikkeld. Onderzoekers hebben nu ontdekt, dat bij weekdieren zich maar liefst vier keer, onafhankelijk van elkaar, een centraal zenuwstelsel heeft ontwikkeld.
Tot voor kort dachten onderzoekers dat koppotigen zoals octopussen afstamden van slakken. Slakken hebben namelijk een bundel zenuwcellen die in sommige soorten verknoopt is tot een soort primitief brein. Octopussen werden door onderzoekers gezien als de natuurlijke doorgeëvolueerde soort, waarbij het primitieve brein is uitgegroeid tot een indrukwekkende hoeveelheid zenuwcellen en het dier in staat is tot probleemoplossing en gereedschappen te gebruiken. Een mooie theorie, die, zo blijkt uit DNA-analyse, niet klopt. De vier takken weekdieren waarbinnen een centraal zenuwstelsel voorkomt, lijken dit volkomen los van elkaar te hebben ontwikkeld. Slakken blijken meer verwant aan niet bijster intelligente schepsels als oesters en mossels, terwijl koppotigen al veel eerder afgesplitst zijn.
De vier groepen met een onafhankelijk geëvolueerd centraal zenuwstelsel zijn de octopus de zoetwaterslakkenfamilie Helisoma, Tritonia (een geslacht van felgekleurde zeeslakken) en Dolabrifera, een wat minder opvallend geslacht zeeslakken.
De gevolgen zijn opwindender dan de levensloop van de gemiddelde mossel of slak. Klaarblijkelijk heeft intelligentie zich meerdere keren los van elkaar ontwikkeld. Sterker nog: klaarblijkelijk betekent een bepaalde biologische complexiteit dat de kans dat een soort zich tot intelligente soort ontwikkelt, groot is. Misschien bestaat er een evolutionaire wapenwedloop waarbij een ingewikkeld ecosysteem betekent dat een dier voldoende slim moet zijn om te kunnen overleven. Inderdaad is ontdekt dat na de val van het communisme in Oost-Europa, toen er grote en snelle veranderingen optraden in de woongebieden van mensen en dieren werden blootgesteld aan veel ingewikkelder prikkels, vooral de intelligentste vogelsoorten zich uit hebben gebreid ten koste van de ‘dommere’ soorten[2].
Lees ook: Kunnen intelligente octopussen een beschaving vormen?
Bronnen
1. Kevin M. Cokot et al., Phylogenomics reveals deep molluscan relationships, Nature Letters (2011)
2. Reif, J., Böhning-Gaese, K., Flade, M., Schwarz, J., Schwager, M. Population trends of birds across the iron curtain: Brain matters. Biological Conservation, 2011
Dit geeft ons ruimschoots de ruimte om te denken aan de mogelijkheden die buitenaardse soorten wel niet hebben, om zich een gestalte aan te meten. Buiten dat gegeven staat ook nog helemaal niet vast, of we werkelijk alle aanwezige intelligentie om ons heen kunnen waarnemen. Ik doel hier wel en niet op de mogelijkheden die we nog niet onderkend hebben, want we weten het niet. Wat niet bewezen is, kan volgens de moderne wetenschap ook niet als uitgangspunt worden ingenomen. Dat standpunt neem ik ook aan, als serieus onderzoeker van wat werkelijkheid is. Het probleem is echter van hardnekkige aard, dat hoe meer wij weten, hoe meer we weten dat we niet weten. Ik denk dat we gewoon open moeten staan voor alles, maar ons niet de les moeten laten lezen door het charisma van religies en personen, die een daaraan gerelateerde boodschap verspreiden. In goden kan ik niet geloven, dat staat voor mij op reële gronden vast. Maar wat er dan wel aan intelligent bewustzijn is, en welke de invloed daarvan op ons is, het zal wel een soortkenmerkend zoeken van ons bewustzijn zijn, of juist een reflectie van dat andere. In iedergeval in alle nederigheid, ik weet het niet.
kan men stellen dat inteligentie geevolueerd is vanwege overleven en daarmee dan een vorm van kwaadaardigheid inhoudt?
zo zijn er mensen eterstammen die voorbijgangers intelligent en charmant inpalmen goed te eten geven en groomen net als onze schoolsystemen en overheden kinderen doen.
mischien is iets alleenzaligmakends van intelligentie verwachten wat te veel te hoog gegrepen?