‘Universeel antivirusmiddel ontdekt’

In een artikel dat 27 juli 2011 gepubliceerd is in het vrij toegankelijke magazine PLoS One, testten de onderzoekers het geneesmiddel DRACO uit tegen vijftien virussen, afkomstig uit totaal verschillende groepen. Ze ontdekten dat het middel effectief was tegen alle vijftien – inclusief rhinovirussen (die verkoudheid veroorzaken), influenza (griepvirus), polio, rotavirus, denguevirus (veroorzaakt knokkelkoorts) en verschillende typen bloedingen veroorzakende virussen.

Tot nu toe weinig antivirale middelen
Het medicijn werkt in op een type RNA dat alleen in cellen wordt geproduceerd dat door virussen wordt geïnfecteerd. “In theorie zou dit tegen alle virussen moeten werken”, aldus  Todd Rider, met een aantal andere onderzoekers van het Amerikaanse Lincoln Lab, de uitvinders van de nieuwe technologie. De techniek grijpt in op een universeel zwak punt van alle virussen en is hiermee zeer breed spectrum. In theorie is deze techniek dus ook in te zetten tegen nieuwe, onbekende virussen zoals het virus dat de SARS uitbraak in 2003 veroorzaakte, stelt Rider. Hiermee zou de stof één van de zeer weinige effectieve antivirale middelen zijn. De enkele antivirale middelen die op dit moment bijvoorbeeld tegen HIV worden gebruikt, zijn maar tegen een beperkte groep virussen werkzaam. Ook ontwikkelen virussen hiertegen zeer snel resistentie.

DRACO’s: virusdetector gekoppeld aan zelfmoordeiwit

Rider baseerde zijn verzameling geneesmiddel, DRACO’s (Double-stranded RNA Activated Caspase Oligomerizers), op de bestaande verdedigingsmechanismes van levende cellen. Als virussen een cel binnendringen, nemen ze de controle over de cel over en veranderen de cel in een lopende band voor virussen. Gedurende dit proces produceren virussen dubbele RNA-ketens (ds-RNA). Elk bekend virus vormt ergens in zijn bestaan ds-RNA [1]. RNA komt in het menselijk lichaam gewoonlijk nooit als dubbele keten voor.  Ds-RNA wekt daarom onmiddellijk een afweerreactie in de cel op: een cascade van biochemische reacties die het virus bestrijden. Virussen zijn echter vaak in staat verderop in de cascade de afweerreactie te blokkeren.
Rider pakt het anders aan. DRACO bestaat uit een eiwit dat aan ds-RNA bindt, gecombineerd met een ander eiwit, caspase, dat cellen zelfmoord laat plegen (apoptose).  Caspase voorkomt in veel gevallen kanker en virusinfectie – als een cel terminaal ziek is, laat caspase de cel afsterven. Als het ene einde van DRACO met ds-RNA bindt, wordt het zelfmoordeiwit aan het andere eind van DRACO actief en pleegt de cel zelfmoord. Collega-onderzoekers noemen de aanpak veelbelovend. Het is voor een virus vrijwel onmogelijk om de ds-RNA fase te omzeilen. Deze ligt ten grondslag aan de hele voortplantingscyclus van vrijwel alle virussen (wat overigens zeer opmerkelijk is). Resistentie zal zich dus niet snel ontwikkelen.

De DRACO’s zijn ook voorzien van een ‘label’, afkomstig van natuurlijke eiwitten, die het geneesmiddel in staat stellen celmembranen te passeren en elke menselijke of dierlijke cel binnen te dringen. Als geen dsRNA aanwezig is, verlaat DRACO de cel zonder schade.

Muizen genezen van H1N1 influenzavirus
De meeste van de testen met DRACO werden uitgevoerd met menselijke en dierlijke cellen in het laboratorium, maar de onderzoekers testten DRACO ook in muizen die met het  H1N1 influenza virus (de Mexicaanse griep) waren geïnfecteerd. DRACO bleek niet giftig voor de muizen en bleek het virus geheel te verwijderen. Op dit moment (augustus 2011) testen de onderzoekers DRACO op meer virussoorten in muizen en behalen naar eigen zeggen veelbelovende resultaten. Er zijn plannen om dierproeven op grotere dieren en uiteindelijk klinische proeven op de mens uit te voeren. De beloften van dit middel zijn enorm. Er vallen per jaar tientallen miljoenen doden door virusziekten. Laten we hopen dat hieruit een effectief geneesmiddel wordt ontwikkeld.

Bronnen
1. Todd H. Rider et al., Broad-spectrum antiviral therapeutics, PLoS ONE (2011)
2. MIT Lincoln Laboratory researchers develop a technique to cure a broad range of viruses, MIT (2011)