Internet heeft zich sinds de komst van het world wide web als een olievlek verspreid. Zelfs zuidpoolonderzoekers kunnen nu de hele dag (en die duurt daar erg lang) de meest zinloze Youtube filmpjes downloaden. Maar… the world is not enough…
Internet vormt de grootste bibliotheek ter wereld, ooit, vierentwintig uur per dag toegankelijk. Met internettoegang heb je overal ter wereld toegang tot deze bibliotheek. De weg zoeken in die bibliotheek is een ander verhaal, maar weet je eenmaal waar de informatie te vinden is dan kan je in principe zelfs de lastigste technische problemen oplossen. Kortom: precies waarover je in de ruimte wilt kunnen beschikken.
Lichtsnelheid
Geen wonder dus dat visionairen over de hele wereld hebben nagedacht over manieren om internet uit te breiden over het zonnestelsel. Het voornaamste technische probleem is de lichtsnelheid. De maan ligt op ‘maar’ 1,3 lichtseconde afstand van de aarde, maar communicatietijden lopen op tot langer dan een uur voor Jupiter en verder.
Tijdens de Deep Impact missie werd er een gat in een komeet geschoten. En interplanetair internet uitgetest.
Het internetmodel waarin informatie vaak meerdere keren heen en weer wordt gestuurd werkt daarom niet in de ruimte. Interplanetair internet is daarom in kleinere subnets verdeeld (bijvoorbeeld alle maanrovers, satellieten en maanbases). Aanvragen binnen deze subnets worden real-time afgehandeld. Een werkgroep van NASA, ESA en andere ruimtevaartorganisaties, de Consultative Committee for Space Data Systems (CCSDS) heeft voor deze kortere afstanden Space Communications Protocol Specifications (SCPS) ontwikkeld dat veel lijkt op het op internet gebruikte IPv4.
Vertragingstolerante netwerken
Voor de enorme afstanden in het zonnestelsel werkt dit niet: zodra het verzoek van de zender is ontvangen moet de ontvanger in één keer de gevraagde informatie sturen in plaats van, zoals op internet, eerst contact te zoeken met een DNS server. Op, zeg, Jupitermaan Ganymedes ben je op die manier al gauw een week bezig om een enkele webpagina met plaatjes te downloaden. Om die reden is een heel ander netwerkmodel nodig dan het zeven-lagen OSI model dat aan de basis ligt van internet. De bovenste lagen zijn vervangen door “bundle service layering”. Hierbij wor4dt gebruik gemaakt voor een door NASA en defensieoonderzoeksbureau DARPA ontwikkelde uiterst fouttolerante communicatiemethode, delay-tolerant networking (DTN). DTN gooit bij zeer lange communicatie-onderbrekingen pakketjes niet weg, zoals TCP/IP van internet, maar bewaart ze en verstuurt ze opnieuw als de satelliet weer binnen bereik is. DTN is al succesvol uitgetest op aarde, waarbij communicatie met Mars is gesimuleerd. DTN is ook getest tijdens de Deep Impact missie naar een komeet op vele miljoenen kilometers afstand. Verbindingen hoeven niet meer met de hand te worden gelegd. Houston kan lekker gaan slapen.
DTN kent een nog interessantere optie. Grote hoeveelheden data kunnen naar een knooppunt worden gestuurd. Als een ruimteschip in de buurt van het knooppunt arriveert, kan het de ‘postbus’ legen en nieuwe data ter verzending klaarzetten. Dus al zijn ruimtereizen lang en eenzaam, af en toe is er een plezierige verrassing…
Zowel zonnestormen als atoombommen die hoog in de atmosfeer ontploffen kunnen een EMP opwekken, een elektromagnetische puls met verwoestende werking op niet-beschermde elektronica. Wat kan je als particulier doen om je voor te bereiden?
Wat is EMP, de elektromagnetische puls?
Gewoonlijk bevinden elektronen zich netjes in een baan om de atoomkern. Soms worden elektronen massaal losgerukt van het atoom waar ze bijhoren, door een vloed radioactieve straling of golf kosmische deeltjes bijvoorbeeld. De elektronen nemen de bewegingsenergie van de deeltjes over en bewegen massaal in dezelfde richting. Samen wekken ze, mede in interactie met het aardmagnetisch veld, zo een snel veranderend magnetisch veld op, dat weer een sterk elektrisch veld opwekt. Deze effecten samen heten een elektromagnetische puls, EMP.
Gevolgen van een EMP
Lichamelijk merk je maar weinig van een EMP. De gevolgen voor je elektrische apparatuur zijn veel vervelender.
Een zware elektromagnetische puls laat weinig heel van onbeschermde elektronica. In één klap zijn we door de EMP dan mogelijk terug in de steentijd. Bron
Door de snel veranderende magnetische velden ontstaan grote inductiespanningen en dus enorme piekstromen in stroomdraden, die weinig heel laten van gevoelige elektronische onderdelen als transistoren en computerchips. EMP was al langer bekend bij een klein groepje natuurkundigen, maar werd in 1962 over de hele wereld bekend na een uit de hand gelopen kernproef. Bij bovengrondse kernproeven boven de Stille Oceaan veroorzaakte een enkele kernontploffing het doorbranden van straatverlichting en elektronische apparatuur op Hawaii, vele honderden kilometers verderop. De Sovjets slaagden er met Project K zelfs in een ondergrondse stroomkabel in Kazachstan zulke hoge piekstromen op te wekken dat een naburige elektriciteitscentrale in de stad Karaganda in brand vloog. Op hogere breedtes is het magnetisch veld sterker en het EMP-effect veel groter. Vermoedelijk daarom zijn bovengrondse kernproeven sinds die tijd verboden.
EMP-wapens
Uiteraard is een wapen om in één klap de vijand totaal mee lam te leggen de droom van iedere generaal. Geen wonder dus dat beide nucleaire grootmachten sindsdien EMP-wapens hebben vervolmaakt en ook kleinere versies voor precisie-aanvallen hebben ontwikkeld. Zo kan je met een sterke EMP-puls de auto-elektronica van een wegvluchtende auto door laten branden. Een grote vloed gammastraling, afkomstig van de kernexplosie, ript zoveel elektronen los dat hierdoor een elektrisch veld van miljoenen volt per meter wordt opgewekt. De gevolgen hiervan zijn verwoestend: vergeet niet dat elektrische en magnetische velden elkaar beurtelings opwekken. Vaak blijft zoveel restlading achter dat ook dit restje alsnog in staat is ellende te veroorzaken.
Hoe voorkom je dat een elektromagnetische puls je elektrische apparatuur verwoest?
In principe brengt een kooi van Faraday, dat is een afgesloten en (uiterst belangrijk) geaarde (dat is: elektrisch met de aarde verbonden) elektrisch geleidende kooi of doos. Kleinere voorwerpen hoeven niet te worden geaard.Aardingskabels kunnen zelfs werken als antenne.
Metalen zijn zeer goede stroomgeleiders, die alles binnen de kooi beschermen. Dat is helaas niet het gehele verhaal. Een sterke stroom, zoals door de Kooi van Faraday, wekt op zijn beurt een magnetisch veld op. Ook binnen de kooi. Dat op zijn beurt wekt weer een elektrisch veld op, waardoor je kostbare chips alsnog doorbranden. Er is dus dubbele ‘shielding’ nodig. Voor echt zware EMP-aanvallen (de nieuwste EMP-wapens) moet zelfs een driedubbele laag aangebracht worden. De geleider mag uiteraard de elektronica niet raken. De elektronica moet geheel ingekapseld liggen in de geleider, elke opening biedt een plek waar de EMP-puls kan (en zal) toeslaan. De isolerende laag moet minimaal tweetiende millimeter dik zijn (zwaar plastic is in principe voldoende).
Een eenvoudiger oplossing: leg je telefoon en andere kleine elektronica in een magnetron: dit is een kooi van Faraday. Een magnetron is zo ontworpen dat deze radiostraling binnenhoudt. Om precies die reden houdt de metalen kooi van een magnetron radiostraling ook buiten.
Een groot deel van de afvalproblemen wordt veroorzaakt omdat afval een negatieve waarde heeft. Eigenlijk is dat onzin. Afval bevat meer waardevolle grondstoffen dan menig metaalerts.
Afvalprobleem
Voor de negentiende eeuw bestond er geen afvalprobleem. De meeste materialen waren bio-afbreekbaar of hadden geen milieuvervuilende effecten. Er was maar één kunstmatige stof: de diverse metalen die werden gekoesterd, want metaal produceren was lastig en duur. Ook breken metalen in de loop van duizenden jaren af in metaaloxiden, die in diverse mineralen van nature voorkomen.De scheikundige revolutie in de negentiende eeuw en twintigste eeuw heeft dat definitief veranderd. Voortaan konden moleculen, zoals de polymeren in plastics, worden ontwikkeld die niet van nature voorkomen. De gevolgen op onze omgeving zijn desastreus. Er bestaan geen bacteriën of andere organismen die in staat zijn deze moleculen af te breken.
Eigenlijk zijn grondstoffen veel te goedkoop. Het is goedkoper om een derde-wereldland grondig te verwoesten om de bodemschatten te plunderen, dan om afval slim te hergebruiken. Als gevolg hiervan wordt afval als een kostenpost gezien (en ontstaan vele vuilstortplaatsen) terwijl afval in feite een waardevolle bron is van grondstoffen.
Betaal consumenten en bedrijven voor gescheiden afval
In feite hebben consumenten de atomen in producten alleen in bruikleen. Zodra de structuur waar de atomen in zetten haar functie verliest, verandert het product in afval. Op dit moment is afval iets met een negatieve waarde: het kost geld om er vanaf te komen. Het resultaat is dat afvalzakken op plekken zonder toezicht zoals bossen en dergelijke worden gedumpt. In feite zouden consumenten financieel moeten worden beloond voor het scheiden van afval.Zelfs de ergste sociopaat zal in dat geval – uit eigenbelang – afval recyclen.
Metaal is makkelijk te recyclen: sterke magneten en wisselende elektrische stromen vissen zo blikjes en ander metaal uit het afval.
Groenafval bijvoorbeeld is zeker wel meerdere centen per kilogram waard omdat het in waardevolle meststoffen en biogas kan worden omgezet. Het is dus slim om consumenten voor hun groene afval te betalen.
Hetzelfde geldt voor metaalafval. De productie van aluminium kost zeer veel energie, per kilogram wel dertien kilowattuur. Andere metalen (koper, maar ook ijzer steeds meer) worden als erts schaarser. Moeder Natuur heeft ons geholpen door metalen op bepaalde plaatsen sterk te concentreren: metaalerts. In principe zijn er grote voorraden van metalen maar deze zijn sterk verdund. Dit kost veel meer energie om te winnen: de mineralogische barrière. Het kost minder energie om metalen te winnen uit afval, dan om ze te winnen uit verarmd erts.
Sommige plasticsoorten (thermoplasten) zijn uitstekend om te smelten en zo, eventueel na een chemische behandeling om ze te opwaarderen, te hergebruiken. Thermoharders kunnen worden verbrand. Probleemplasticsoorten als het chloorhoudende PVC moeten worden verboden, zo ook moet de productie en invoer van PVC-houdende producten net zo illegaal zijn als asbest.
Producten moeten verplicht zo worden ontworpen dat ze gemakkelijk te recyclen zijn. Dat houdt in: makkelijk te scheiden in onderdelen (bijvoorbeeld metaal, glas en plastics) die elk een ander deel van de hergebruikscyclus in kunnen. Materialen voor eenmalig gebruik moeten verplicht biologisch afbreekbaar worden. Plastic boodschappentasjes vormen een enorm milieuprobleem.
Ruimteschip aarde
De aarde is eindig. Op dit moment belasten we de aarde en de aardse ecosystemen veel meer dan de aarde aankan. Als in Europees verband cradle-to-cradle verplicht wordt opgelegd, zal de industrie overal ter wereld gedwongen worden cradle-to-cradle te produceren. Met een consumentenmarkt die ruim een derde van de wereld vertegenwoordigt moeten we onze invloed niet onderschatten. Onze kleinkinderen zullen ons er dankbaar voor zijn.
Een opinieonderzoek, in mei 2010 verricht onder duizend Egyptische islamieten (plm. 80-90% van de bevolking) door Pew Research had een aantal opmerkelijke uitkomsten. Een ruime meerderheid is voorstander van meer democratie, tegelijkertijd is 82% van de Egyptische islamieten voorstander van islamitische lijfstraffen, zoals stenigingen.
Dit onderzoek is uitgevoerd toen de regering-Moebarak nog stevig in het zadel zat. Uit dit onderzoek blijkt dat Egypte zich vermoedelijk zal ontwikkelen tot een democratie naar Iraans model, dat wil zeggen strenge islamitische wetten gecombineerd met een democratische regeringsvorm.
Een grote meerderheid van de Egyptische islamieten wil stenigingen en tegelijkertijd meer democratie.
Moslimbroederschap en democratie
Dit verklaart ook de relatief gematigde wijze waarop de Egyptische tak van de extremistisch-soennitische Moslimbroederschap zich heeft geprofileerd. Het is voor de Moslimbroederschap niet nodig overdreven nadruk te leggen op meer islam. De meeste Egyptenaren willen dit namelijk toch al. Hoe democratischer Egypte wordt, hoe meer de agenda van de Moslimbroederschap dus gerealiseerd zal worden. De Moslimbroederschap heeft geen principiële bezwaren tegen democratie, zolang dit maar een democratie is met een onaantastbare sharia zoals in Iran.
Resultaten van het onderzoek
Democratie
59%: ‘Democratie is beter dan andere vormen van bestuur’.
22%: ‘In sommige omstandigheden heeft een niet-democratisch systeem de voorkeur’
Islam in de politiek
95%: ‘Het is een goede zaak dat de islam een grote rol in de politiek speelt’
85%: ‘De invloed van de islam op politiek is goed’
48%: ‘De islam speelt op dit moment een grote rol in de Egyptische politiek’
Islamistisch extremisme
80%: ‘Zelfmoordaanslagen zijn zelden of nooit gerechtvaardigd’
20%: ‘Zelfmoordaanslagen zijn soms of vaak gerechtvaardigd’
70%: ‘Ik ben bezorgd of zeer bezorgd over islamitisch extremisme in de wereld’
61%: ‘Ik ben bezorgd of zeer bezorgd over islamitisch extremisme in Egypte’
Islamitische wetten
54%: ‘Mannen en vrouwen moeten van elkaar gescheiden worden op het werk’
82%: ‘Overspeligen moeten worden gestenigd’
84%: ‘Zij die de islam verlaten moeten de doodstraf krijgen’
77%: ‘Dieven moeten worden gegeseld of hun handen moeten worden geamputeerd.’
NB: het The Globe and Mail artikel stelt onterecht dat het hier om een dwarsdoorsnede van de gehele Egyptische bevolking gaat. Het gaat slechts om een dwarsdoorsnede van het islamitische deel. Over e methodologie van het onderzoek is weinig bekend. In een politiestaat als het Egypte van Moebarak is een opinieonderzoek niet altijd erg betrouwbaar. Mogelijk heeft er methodologische bias plaatsgevonden.
Implicaties Het percentage islamieten en hun politieke macht is zo groot dat het de toekomstige ontwikkelingen in Egypte geheel zal bepalen. Er zullen moeilijke tijden aanbreken voor seculiere islamieten, niet-islamieten zoals de kopten en vooral ex-islamieten. Als Egypte met andere islamitische landen een groot islamitisch rijk zal vormen – een duidelijke wens van de bevolking – zal dit enorme en vanuit Europees standpunt uiterst onaangename geopolitieke gevolgen hebben.
In ons melkwegstelsel zijn er naar schatting vijftig miljard planeten. Daarvan bevinden zich er zeker vijfhonderd miljoen in de bewoonbare zone, het gebied rond sterren waar planeten ‘leefbare’ temperaturen kunnen hebben. De schatting is afkomstig van de leider van de onderzoeksgroep van de Kepler-missie, William Borucki.
In ons melkwegstelsel komen er ongeveer vijfhonderd miljoen planeten voor in de bewoonbare zone.
De planeetzoekende satelliet Kepler heeft tot nu toe een vierhonderdste deel van de hemel gescand en hierbij 1235 exoplaneten gevonden. Hiervan bevonden zich naar schatting 53 in de bewoonbare zone van hun ster.
In onze melkweg bevinden zich rond de tweehonderd tot vierhonderd miljard sterren. Er zijn dan vier tot acht maal zoveel sterren als planeten. Dit lijkt laag: alleen onze zon heeft immers al acht planeten.
Het gaat hier echter om een ondergrens, gebaseerd op de gemeten planetendichtheid van onze kosmische omgeving. Omdat Kepler alleen planeten kan vinden die vanaf de aarde gezien voor de schijf van hun moederster voorbij trekken, is de schatting mogelijk aan de lage kant. De kans is immers vrij klein dat de omloopbaan van de planeet precies tussen de ster en de aarde ligt. Het kost meer tijd om exoplaneten te vinden die verder van hun ster afliggen omdat deze langzamer bewegen.
Met temperaturen overdag van 427 graden Celsius en nachttemperaturen die dalen tot bijna tweehonderd graden onder nul kent de kleine planeet Mercurius de grootste temperatuursverschillen van het zonnestelsel. Desondanks kent Mercurius enkele interessante voordelen. Bijna de helft van de aardse zwaartekracht, mogelijk waterijs in kraters op de polen, een zwak beschermend magnetisch veld, overvloedige zonne-energie en waarschijnlijk veel metalen.
Mercurius is iets groter dan de maan maar veel zwaarder.
Mercurius factsheet
Grootte: 4900 km doorsnede (38% van de aarde)
Zwaartekracht: 0,38 maal die van de aarde
Atmosfeer: sporen
Temperaturen: +437 graden tot -190 graden
Daglengte: 176 dagen: 2 Mercuriusjaren
Lengte jaar: 88 aardse dagen
Waardevolle grondstoffen: metalen (mogelijk)
Pluspunten: redelijke nabijheid aarde, de helft van de aardse zwaartekracht, op de polen waarschijnlijk enig waterijs, zwak beschermend magnetisch veld, zonne-energie
Gevaren: afremmen is zeer lastig, enorme temperatuursverschillen maken alleen de poolstreken bewoonbaar, magnetisch veld vaak lek
De omgeving
Een oppervlakte waarop overdag lood smelt en ’s nachts zelfs kooldioxide vastvriest. Het goede nieuws is dat Mercurius een zuurstofatmosfeer heeft met maar liefst 40% zuurstof. Het slechte nieuws: deze atmosfeer is extreem dun: 10-14 bar en verdwijnt continu.
Er is geen atmosfeer die meteorieten tegenhoudt. Mercurius heeft daarom net als de maan een pokdalig oppervlak.
Kortom: Mercurius is een weinig gastvrije plaats voor organische levensvormen zoals mensen.
Vrijwel de gehele oppervlakte is bezaaid met inslagkraters, af en toe afgewisseld door lavavlaktes, de gevolgen van vulkanische uitbarstingen miljarden jaren geleden. Omdat Mercurius geen atmosfeer heeft was en is de planeet een schietschijf voor meteorieten.
Radarverkenningen van de oppervlakte van Mercurius wezen uit dat de poolstreken extreem veel radarstraling weerkaatsen, vermoedelijk omdat er waterijs op de polen van de planeet aanwezig is, naar schatting honderd miljard ton, de inhoud van een groot meer.
Hoe reis je naar Mercurius?
Reizen naar Mercurius is extreem lastig. De planeet bevindt zich diep in de zwaartekrachtsput van de zon en omdat de planeet zo klein is, is de zwaartekracht ook zwak. Een ruimteschip vanaf de aarde moet daarom heel veel snelheid dumpen. Dat kan alleen door veel reactiemassa (brandstof) mee te nemen. Mogelijk kan magneetveldremming worden gebruikt.
Hoe bewoonbaar is Mercurius?
Alleen de poolstreken, in de eeuwige schaduw van de kraters, komen voor kolonisatie in aanmerking. De rest van de planeet is te heet. Worden de radarreflecties in de poolkraters inderdaad veroorzaakt door waterijs, dan wordt Mercurius hiermee meteen een van de gastvrijer plekken in het zonnestelsel.
Een zonsopkomst op Mercurius wil je liever niet meemaken.
Voordelen van een kolonie op Mercurius
Mercurius is extreem rijk aan metalen en zonne-energie. Met andere woorden: het is niet erg moeilijk om brokken metaal door middel van zonne-energie richting aarde te schieten. Een voor de hand liggende methode is hiervoor een railgun, een elektrostatische versneller op zonne-energie te gebruiken.
Per vierkante meter komt er op Mercurius meer dan zes keer zoveel zonne-energie binnen als op aarde – en dan is de absorptie door de aardse atmosfeer nog niet eens meegeteld.
Reizen vanaf Mercurius is, gesteld dat je over voldoende energie beschikt, niet erg moeilijk. De enorme zwaartekracht van de zon zorgt voor voldoende afremming om alle andere bestemmingen in het zonnestelsel zonder problemen te kunnen bereiken.
Gevaren op Mercurius
Mercurius kent geen atmosfeer en enorme temperatuursverschillen. Het oppervlak is alleen tijdens de nacht begaanbaar. De rest van de tijd moeten kolonisten zich terugtrekken in de kraters op de polen. Het magnetische veld biedt weliswaar een (zwakke) bescherming, maar geregeld breken magnetische tornado’s door het veld heen. De zonnewind kan dan het oppervlak van de planeet bereiken. Dit effect zal vermoedelijk in de poolstreken minder een rol spreken, omdat hier minder of zelfs geen zonnestraling is.
Hoe zou een kolonie op Mercurius er uit zien?
Een kleine kolonie zal vermoedelijk in de noord- of zuidpoolregio gevestigd zijn en voor een belangrijk deel ondergronds zijn. De metaalrijke bodem van Mercurius biedt een goede bescherming tegen kosmische straling. De kolonie moet luchtdicht zijn en goed geïsoleerd.
Kolonisten kunnen gebruik maken van de ijsvoorraden om hun kolonie mee te bevoorraden.
Een grotere kolonie kan bestaan uit een koepel over een krater of een nog groter gebied. Hiervoor kan carbonia van Venus worden geïmporteerd of een doorzichtig materiaal worden gefabriceerd van lokale grondstoffen. Energie hiervoor is op Mercurius overvloedig aanwezig.
Een krater kan overdekt worden met een drukkoepel.
Hoe is Mercurius tot leefbare wereld om te bouwen?
Mercurius is veel te klein en staat veel te dicht bij de zon om een leefbare atmosfeer vast te houden.
In theorie zou je het planeetje kunnen voorzien van een stevig zonnescherm (of overdekken met een planeetbreed schild).
Meer vandalistische plannen houden in het hele planeetje uit elkaar te slopen: immers minstens 42% van de planeet bestaat uit massief metaal. Met de grondstoffen op Mercurius zijn letterlijk miljarden ruimtekolonies te bouwen die als een zwerm om de zon draaien en de rijke zonne-energievloed kunnen oogsten.
Het is nu (en wordt in de toekomst) makkelijker dan ooit om mensen in ieder geval een minimum bestaansniveau te verschaffen. Waren Karl Marx en Friedrich Engels hun tijd domweg te ver vooruit?
Deze stelling lijkt vreemd. Het gaat op dit moment al decennia bergafwaarts met het communisme. In 1989 stortte de ene na de andere communistische dictatuur uiteen. Communistische partijen zijn splinterpartijtjes geworden. De overgebleven communistische landen China en Vietnam lijken steeds meer kapitalistische eenpartijstaten te worden. Cuba wordt in een trager tempo kapitalistischer. Alleen Noord-Korea blijft een ouderwetse stalinistische dictatuur, al vertoont de Juche-ideologie veel trekken van een godsdienst en zou het land beter met fundamentalistische dictaturen als Iran of Saoedi-Arabië vergeleken kunnen worden.
Dictatuur van de voorhoede van het proletariaat
In zijn beroemde boek Das Kapital, gepubliceerd in 1848, stelde Karl Marx, de grondlegger van het marxisme, dat de geschiedenis niet wordt bepaald door ideeën of grote leiders, maar door economische ontwikkelingen. Volgens de marxistische leer gaan maatschappijen door opeenvolgende fases.
Het communisme slaagde vooral in het vestigen van de dictatuur van de voorhoede van het proletariaat.
Vanuit de primitieve jager-verzamelaar maatschappij waarin een soort communisme heerst (in de praktijk zijn bezittingen als vrouwen erg belangrijk bij jager-verzamelaars) ontstaat opeenvolgend slavenmaatschappij (de klassieke oudheid en islamitische rijken), feodale maatschappij (gekenmerkt door een adel die ook krijgerskaste is en een achtergestelde horige bevolking) die zich ontwikkelt tot een kapitalistische industriële maatschappij met een duidelijke arbeidersklasse (het stadium waarin Europa zich bevond toen Karl Marx zijn boek schreef). Volgens Marx en zijn volgelingen zou er in dit stadium een zogeheten klassenstrijd uitbreken tussen de arbeidersklasse, oftewel proletariërs en de bourgeois, de gegoede burgerij. Het volgende stadium zou de dictatuur van het proletariaat worden: het proletariaat grijpt de macht en bepaalt wat er in de maatschappij gebeurt. Ondertussen wordt door vooruitgang van wetenschap en techniek de productie steeds efficiënter en grootschaliger en de bevolking verandert in verlichte, verbeterde mensen. De staat sterft af. Het eindresultaat is een maatschappij waarin de productiemiddelen evenwichtig verdeeld zijn over de bevolking en het geld afgeschaft wordt. Iedereen krijgt wat hij of zij nodig heeft. Het droombeeld van Marx.
De geschiedenis verliep anders dan Marx had verwacht. Niet industriële landen zoals Duitsland of Groot-Brittannië veranderden in socialistische republieken, maar juist feodale staten als Rusland en China waar nauwelijks arbeiders aanwezig waren. De revolutie werd hier gedragen door boeren. In de enkele industriële staten waar het communisme werd ingevoerd, gebeurde dat van buitenaf, doorgaans onder groot verzet van de lokale bevolking. Kortom: de communistische leiding was genoodzaakt om de communistische theorie aan de afwijkende situatie aan te passen. Vandaar het ontstaan van maoïsme (waarin boeren een grote rol spelen), leninisme (de dictatuur van de voorhoede van het proletariaat, die de communistische partij natuurlijk erg goed uitkwam) en dergelijke.
Waarom faalde het communisme?
Voor zeker drie decennia sidderden en beefden de kapitalistische landen voor het goed georganiseerde en militaristische communistische blok. Ironisch genoeg werd het communisme om uitgerekend economische redenen achterhaald. Toen de economie nog eenvoudig van aard was, zoals vlak na de Tweede Wereldoorlog, was het voor het centrale planningsbureau makkelijk bij te benen. De planning faalde echter steeds meer. Innovatie van begaafde uitvinders was er genoeg, vooral op militair gebied, maar er bestond geen systeem om inefficiënte producenten uit te schakelen. Niet competentie, maar vriendjespolitiek leverde het meeste op, de reden dat de Russische maffia zich kon ontwikkelen. Sommige Sovjetfabrieken produceerden producten die minder waard waren dan de grondstoffen die ze aangeleverd kregen. Er was weinig vraag naar de verouderde producten van de Sovjetindustrie, het land bleef alleen overeind door grondstoffenexport waarmee de voor het voortbestaan van het regime essentiële tarwe kon worden geïmporteerd (want ook de landbouw stortte om vergelijkbare redenen ineen: er was voor arbeiders geen prikkel om te presteren. Op 1% van de landbouwoppervlakte produceerden privé-boeren 23% van alle landbouwproducten).
Waar zijn neurotische voorganger Carter faalde met zijn graanembargo, pakte de Amerikaanse president Ronald Reagan, door progressief Nederland onterecht afgeschilderd als een domme cowboy, het doortastender aan. Hij legde de inkomstenstroom van de Sovjet-Unie droog door Saoedi-Arabië te dwingen gedurende enkele jaren de olieprijs flink te verlagen. Uiteraard pakte dit voor de VS met zijn aardolie slurpende economie juist zeer gunstig uit. De druppel was de Amerikaanse bewapeningswedloop met de Sovjet-Unie die dat land nog verder uitputte en uiteindelijk tot het faillisement bracht. China overleefde door de economie geleidelijk te privatiseren en tegelijkertijd de politieke controle in stand te houden.
Kortom: het communisme faalde door een gebrek aan zelfsturend vermogen.
Kapitalisme werkt steeds slechter
Het fundamentele probleem dat elk economisch systeem moet oplossen is het op elkaar afstemmen van vraag en aanbod. In een kapitalistisch systeem gebeurt dat door het lenigen van de vraag te belonen met kapitaal(want zo kan je geld noemen). Mensen die het beste in staat zijn de vraag te lenigen, verdienen het meeste en kunnen ook het meeste uitgeven (en hebben daardoor de meeste koopkrachtige vraag). Daar bestaat dus ook een stevige prikkel voor.
Het probleem met het kapitalistische systeem is dat het zwaar “loaded” is voor mensen die in het begin al beschikken over kapitaal. Ook al heb je een veel beter besturingssysteem gebouwd dan Windows, Microsoft kan er zoveel marketinggeld tegenaan gooien en zoveel programmeurs inhuren (of desnoods je kapot procederen wegens zogenaamde patentbreuk) dat alternatieven nauwelijks een kans maken. Het hele software-patentsysteem wordt geteisterd door patent-trollen en dient op dit moment vooral om concurrenten te kunnen chanteren (als jij niet klaagt over mijn patentbreuk die ik dat bij jou ook niet) en kleinere of open-source concurrenten buiten de deur te houden. Zelfs voor een simpel programma lap je waarschijnlijk al meerdere softwarepatenten aan je laars. Vandaar dat libertariërs stevige vragen stellen bij het patentsysteem.
Ook in andere industrietakken speelt dit probleem. Zelfs een zeer kleine fabriek (garage met wat zware machines) kost al tienduizenden euro’s. Geld dat de meesten pas bij elkaar hebben bij hun pensionering. In Nederland merk je al dat alleen mensen met rijke ouders, zelf ook een huis kunnen kopen. Kortom: de SP heeft op dit punt domweg gelijk: een tweedeling dreigt tussen een uitkeringen genietende onderklasse en een rijke bovenklasse, terwijl de middenklasse, de backbone van een stabiele maatschappij, steeds verder wordt uitgehold. Dit is een recept voor onheil en moet niet onderschat worden.
Kan het open-source model leiden tot het nieuwe communisme?
Marxisten stellen terecht dat de ware communistische maatschappij nooit bestaan heeft. Zelfs in marxistische terminologie waren zelfs de meest communistische landen in feite socialistische volksrepublieken en dictaturen van de voorhoede van het proletariaat. Het einddoel van het marxisme, een menswaardig bestaan voor iedereen met niet al te veel materiële ongelijkheid, is nog steeds even lovenswaardig. De manier waarop het klassieke marxisme dit wil bereiken met klassenstrijd en dictatuur is dat uiteraard niet. Gelukkig is er ook een andere oplossing.
De RepRap, een fabriekje dat zichzelf kopieert. Het proletariaat kan nu zijn eigen fabriek downloaden en uitprinten.
Steeds meer goederen krijgen een de-facto kostprijs nul. Goede open-source computerprogramma’s als Linux, diverse C++ compilers en Open Office zijn vrijwel gratis. Ze zijn ook bewust met dit oogmerk in elkaar gezet. Dankzij open-source software ontstaat een level playing field. Begaafde programmeurs kunnen nu in principe producten vervaardigen die in kwaliteit nauwelijks onderdoen voor commerciële alternatieven. De rol voor kapitaal verdwijnt. Tegelijkertijd wordt ook steeds meer arbeid overbodig door de toenemende automatisering. De laatste bouwsteen die kan leiden tot het nieuwe communisme zijn apparaten die in staat zijn om ideeën en ontwerpen, rechtstreeks om te zetten in fysieke realiteit. Als het goed is, heeft u waarde lezer, al zo’n ding met de geinige naam printer naast de computer staan. Dit hoeft slechts gevuld te worden met papier en (peperdure) inkt om welke afbeelding ook te vervaardigen. De 3D-equivalenten, 3D-printers, worden steeds goedkoper, rond de duizend euro voor een zelfbouw-reprap. Leuk ontwerpje voor een pennenbak (of iets praktischers) downloaden en hij komt uit je printer rollen.
Grondstoffen en energie zijn nog een bottleneck. Nog wel. In principe bevinden zich in de ruimte hier extreem grote hoeveelheden van, dus we komen in een maatschappij te leven waarin er nog maar één resource is waar echt om gevochten zal worden: aandacht. Liefde, zo ge wilt. Vandaar ook dat het verderfelijke bedrijf Goldman Sachs nu massaal investeert in sociale netwerksites als Facebook. Maar wat let ons om dit walgelijke bedrijf met één druk op de knop buitenspel te zetten? Een open-source sociale netwerk platform? Dit is met Wikipedia ook gelukt.
Tot voor kort werd gedacht dat elektrische velden nauwelijks invloed hebben op ons brein. Dat blijkt niet te kloppen: elektrische velden blijken zelfs essentieel om groepen neuronen samen te laten werken. Hebben de verguisde aluhoedjes dan toch gelijk?
Ooit werd gedacht dat elektrische velden die door het afvuren van neutronen in ons brein ontstaan, een onbedoeld bij-effect zijn van de werking van neuronen. Dit blijkt niet te kloppen. De velden blijken zelfs een essentiële rol te spelen, namelijk bij het coördineren van groepen neuronen, ontdekten neurobioloog Kostas Anastasiou en zijn team (1). Dit betekent dus dat neutronen die niet onderling verbonden zijn, toch invloed op elkaar hebben.
Bekend is al dat (voor neurologische begrippen) sterke elektrische velden (denk aan honderd volt per meter), ontstaan door tegelijkertijd vurende neuronen, de oorzaak zijn van epileptische aanvallen. Het meten en reproduceren van de uiterst zwakke elektrische velden die veel vaker in de hersenen voorkomen is veel lastiger, de reden dat hier veel minder onderzoek naar gedaan is.
Neuronen communiceren niet alleen via de lange dendrieten, maar ook via elektrische velden.
Wij nemen deze sterk wisselende velden waar als hersengolven, zoals alfa-, bèta- en thetagolven die een groot deel van de hersenen beïnvloeden, maar er bestaan ook zwakkere, kleinschaliger velden. De kleinste velden moeten gemeten worden met een groepje elektroden op een afstand van slechts vijftig micrometer van elkaar: de grootte van het hoofdcellichaam van een neuron (neuronen kennen immers communicatie-uitlopers, dendrieten, die tientallen centimeters lang kunnen worden).
Zelfs zwakke velden met een sterkte van enkele volts per meter blijken al grote invloed te hebben op de manier en het patroon waarop neuronen afvuren. Anastasiou denkt dat in de communicatie via deze elektrische velden wel eens de oplossing kan worden gevonden van de heilige graal in de neurowetenschap: de oorsprong van ons bewustzijn(2).
Grappig genoeg worden er op dit moment ook computers ontwikkeld die net als ons brein gebruik kunnen maken van deze lekken en zo energiezuiniger worden. Misschien moeten we de hardware van onze computers wel meer op die van het brein laten lijken – dus met deze lekvelden – om machinebewustzijn te ontwikkelen. Alhoewel er veel, heel veel, voor te zeggen is die doos van Pandora gesloten te houden.
Elektromagnetische velden om ons heen
Elektromagnetische velden blijken dus minder onschadelijk te zijn dan tot nu toe werd aangenomen. Ze blijken in staat om de manier waarop onze hersenen werken in verregaande mate te beïnvloeden. Weliswaar zijn ons bloed en andere lichaamsvloeistoffen zwak geleidend – wat redelijke elektrische afscherming geeft – maar er bestaan elektrische velden om ons heen die in de orde van grootte liggen van de door Anastasiou onderzochte waardes. Enkele voorbeelden: in hoogspanningsmasten is sprake van een wisselstroom van tienduizenden tot over 380.000 volt (3).
Statische elektriciteit produceert vaak een zeer sterk elektrisch veld, maar dit kan weinig kwaad: er ontstaat direct een tegengesteld gerichte lading op de huid. Magnetische velden daarentegen kunnen wel ons lichaam binnendringen. In ons lichaam wekken die als ze veranderen dan weer elektrische velden op. Ook stroomdraden, apparatuur, kortom zo ongeveer alles waar elektriciteit doorheen loopt, kan dus in principe ons zenuwstelsel beïnvloeden.
Volgens een (omstreden) onderzoek heeft hoogfrequente radiostraling, zoals in de buurt van wifi-modems, slechte gevolgen heeft op planten(4). Er zal verder onderzoek gedaan moeten worden naar de mate waarin magnetische velden ons lichaam kunnen binnendringen, maar tot die tijd lijkt voorzichtigheid met bronnen van elektromagnetische velden een erg goed idee.
Betalen met kilowatturen of megajoules? Een plan dat minder gek is dan het lijkt. Energie is namelijk de motor waarop de economie, zelfs het leven draait.
Het probleem met bestaande geldsystemen
Tot nog niet zo lang geleden bestond geld uit edelmetalen, zoals goud en zilver. Goud kent enkele grote voordelen. Goud is makkelijk mee te nemen; met een paar kilo goud kan je al een huis kopen (de duurste aankoop in hun leven voor de meeste mensen).
Yuan-geldpers met bankbiljet uit 1287
Goud is niet bij te drukken en door zijn unieke eigenschappen (edelmetaal, hoge soortelijke massa, kleur) nauwelijks te vervalsen.
Nadeel is dat geld wordt gekoppeld aan een grondstof. Wordt er veel goud gevonden, dan ontstaat inflatie. Omdat een tekort aan goud ontstond en bankiers en overheden meer greep wilden op geld, werden na een paar decennia waarin bankbiljetten gedekt waren door goud, in verreweg de meeste landen zogeheten fiat currencies of fiduciair geld ingevoerd.
Overheden, vaak bestaande uit aanhangers van de econoom Keynes, beschouwden dit als vrijbrief om maar veel geld bij te gaan drukken. Het gevolg: enorme inflatie. De bittere ervaring leert dat dit met vrijwel alle fiatsystemen in het verleden is gebeurd.
Het allereerste fiatsysteem, dat van de Chinese Song-dynastie en de door Koeblai Khan (kleinzoon van de Mongoolse veroveraar Dzjenghis Khan; in het westen bekend door Marco Polo) gestichtte Yuan-dynastie gingen ten onder aan hyperinflatie. De verleiding om maar geld bij te blijven drukken was domweg te groot. Geen wonder dus dat de latere, inheemse Ming-dynastie besloot geen fiatgeld meer uit te geven. Er is geen voorbeeld bekend van een fiatsysteem dat het langer dan twee eeuwen uit heeft gehouden.
Kortom: we hebben behoefte aan een geldsysteem dat universeel toepasbaar is en niet in de problemen kan komen door inflatie.
Wat is vrije energie?
Energie (uitgedrukt in joule, een kilowattuur is 3,6 miljoen joule) kan in twee vormen voorkomen: vrije of Gibbsenergie en afvalwarmte. Alleen vrije energie kan worden gebruikt om nuttige arbeid (energieomzetting) te verrichten. Warmte-energie is niet te benutten als er geen kouder reservoir is waar de energie in gedumpt kan worden. In theorie bevat bijvoorbeeld een kuub water op kamertemperatuur zo’n 93 kilowattuur aan warmte-energie. Het probleem: die energie zit rotsvast opgesloten in het water. Pas als je een koud reservoir hebt rond het absolute nulpunt kan je alle energie in het water nuttig gebruiken (bijvoorbeeld door er een Stirlingmotor op te laten draaien).
Vrije energie als universele valuta
In feite kent de natuur al een dergelijke valuta: vrije energie. Alle levensvormen werken op vrije energie. Planten vangen de vrije energie in zonlicht op en zetten die om in chemische energie. De vrije energie hierin wordt weer door dieren en bacteriën benut. Ook bestaat er een vrij nauwkeurige relatie tussen welvaart en energieverbruik. De meeste gevechten in de natuur draaien om hulpbronnen voor vrije energie, of het nu om zonlicht of voedsel gaat.
Goud kan niet bijgedrukt worden. Daarentegen is er wel heel veel goud aanwezig in metaalasteroïden.
Als wij bijvoorbeeld over een bijna oneindige hoeveelheid vrije energie zouden beschikken, zouden we, om een voorbeeld te noemen, alle goudatomen uit de zee kunnen halen: vier kilo per aardbewoner. In alle rotsen samen zit nog duizend keer meer. En dan zwijgen we nog over de fantastische hoeveelheden die mijnbouw in de ruimte zouden opleveren, in ruimteaardappel Eros, laat staan in echt metaalrijke planetoïden als Psyche.
Alle woestijnen, samen een vijfde van het landoppervlak, veranderen in geïrrigeerde lustoorden (wat onze voedselproblemen geheel zou oplossen), of, wat dat betreft, de nu nog dorre werelden elders in het zonnestelsel in nieuwe aardes veranderen is slechts een kwestie van energie, want alles wat we hoeven te doen is een ontziltingsfabriek met een grote pijpleiding neer te zetten en die op de energie te laten lopen.
De snelle beschikbaarheid van goedkope energie voor een technisch ontwikkeld bedrijfsleven, leidt onveranderlijk tot een sterke economische opbloei, denk aan de booming jaren vijftig en zestig. Het dichtdraaien van energiebronnen leidt daarentegen al snel tot een economische recessie. De oliecrisis van 1973 was een bekend voorbeeld. Ook nu is de directe oorzaak van de kredietcrisis de schaarste aan fossiele energiebronnen.
Goldrush versus energierush
De goudkoorts uit de negentiende eeuw werd veroorzaakt doordat goud het betaalmiddel was. Het gevolg: tienduizenden mensenlevens (en laat ik het over de natuur maar niet eens hebben) werden verwoest, oorspronkelijke bewoners werden verjaagd van hun land. Het voordeel van energie is dat het alomtegenwoordig is.
98% van alle energie op aarde wordt geleverd door de zon, de centrale energiebank van het zonnestelsel.
Een energiekoorts betekent dat er een stimulans komt om zuinig met energie om te springen en zo veel mogelijk energie zelf op te wekken.
We praten dan niet meer over de legendarische ontdekkers van de Klondike goudvelden maar van de uitvinders van een fusiereactor of een donkere-energie centrale. Kortom: niet meer het verwoesten van de natuur, of, zoals nu, het vermogen om te rotzooien met ondoorzichtige waardepapieren, maar productieve activiteiten, slimheid en creativiteit worden beloond.
Een nadeel is dat we geen goede opslagmogelijkheid hebben voor energie. Waterstof komt tot we beschikken over echt goede accu’s, waarschijnlijk nog het beste in aanmerking voor grootschalige opslag van energie, want een centrale bank verandert dan in een centrale energiebank.
Zelfs de alleroudsten onder ons zijn opgegroeid in de tijd dat er overvloedige hoeveelheden van een zwarte stroperige vloeistof beschikbaar waren: aardolie. Achteraf gezien is de ontdekking van aardolie een van de ergste rampen die de mensheid is overkomen.
De La Brea teerput in Los Angeles, een rijke vindplaats van in de teerput gevallen pleistocene dieren. Zijn ook wij in de val gelopen?
Al duizenden jaren was bekend dat er op sommige plaatsen, in Mesopotamië bijvoorbeeld, een kleverige vloeistof uit de rotsen kwam. Tot voor kort werd dit asfalt alleen gebruikt als middel om naden mee te dichten en lampolie. Dat veranderde in de negentiende eeuw, toen eerst een proces werd uitgevonden om lampolie te produceren en daarna de eerste verbrandingsmotoren werden uitgevonden. Plotseling was er een massamarkt voor het brandbare goedje. Rond 1850 werden overal ter wereld boortorens gebouwd en begon het olietijdperk.
De duivelse verleiding van aardolie
Aardolie is uiterst veelzijdig. De energiedichtheid is enorm: een liter benzine of diesel bevat bijna veertig megajoule energie, elf kilowattuur, wat het een ideale brandstof voor voertuigen maakt. Geen wonder dat er steeds meer toepassingen werden -en worden- ontdekt. Plastics zouden erg schaars en duur zijn zonder de enorme stroom aan goedkope olie waar ze van worden gemaakt. In tegenstelling tot steenkool, dat in gevaarlijke mijnen moet worden gewonnen,
De gevolgen
De overvloed aan goedkope aardolie heeft ons lui gemaakt. Elektrische auto’s zijn zuinig, geruisloos en schoon (afhankelijk van de bron van elektriciteit). Er bestonden al elektrische auto’s begin negentiende eeuw. De ontwikkeling van accu’s stond vele decennia ongeveer stil met de komst van de lood-zwavelzuur accu. Pas nu wordt er structureel onderzoek gedaan naar sterkere, lichtere batterijen.
Omdat olie een niet-hernieuwbare grondstof is, veroorzaakte olie het verschijnsel dat in bijna alle grondstofleverende landen optreedt. Het regime is voor de buitenlandse valuta niet meer afhankelijk van de eigen bevolking, maar van de oliemaatschappijen. Er is geen enkele prikkel om een behoorlijke staat of economie op te zetten, het geld stroomt toch wel binnen.
Ex-president Bush jr. weigerde de verderfelijke oliedictatuur Saoedi-Arabië aan te pakken en deed er alles aan om de Amerikaanse olieverslaving zo lang mogelijk voort te laten duren.
De bevolking is in feite voor het regime meer een last dan een lust. Deze wordt dus of met grof geweld onderdrukt, er is namelijk voldoende geld om er een groot leger er op na te houden, of rustig gehouden met veel geld, waardoor een rentenierssamenleving ontstaat van mensen die niet over voldoende arbeidscompetenties beschikken.
Zelfs als de overheid (zoals in Algerije) wel investeert in de eigen bevolking is er geen inheems bedrijfsleven om de opgeleide mensen op te nemen. Het hoge prijspeil door het vele verdiende geld maakt arbeid te duur om te concurreren met olieloze landen. Niet voor de moderne tijd geschikte samenlevingsvormen, zoals socialisme (Venezuela) en islamisme (Saoedi-Arabië en Iran) worden niet gesaneerd maar blijven als een zombie in leven door het voortdurende kapitaalinfuus.
Er is geen enkele buitenlandse druk op deze regimes om te democratiseren. Westerse samenlevingen worden gedwongen mensenrechtenschendingen te slikken.
Ook is aardolie een grondstof die op zeer grote schaal gewonnen moet worden. Olieboringen, vooral nu olie steeds moeilijker te vinden wordt, kosten miljoenen dollars per stuk. Alleen miljardenconcerns als Shell, ExxonMobile en BP kunnen de risico’s voor olieboringen en olieraffinaderijen dragen. Het gevolg: de concentratie van veel kapitaal in de handen van weinigen. Smerige economische spelletjes zijn hierdoor aand e orde van de dag.
Hoe ontkomen we aan de verslaving?
Hier in Nederland is dat moeilijker dan in de meeste andere landen. Shell, op de beurs bekend als Koninklijke Olie is, zo blijkt uit Wikileaks, het troetelkindje van de Nederlandse overheid. Waarnemers wezen al eerder op vermoedelijke banden van het miljardenconcern met het koninklijk huis.
Er zijn twee grootverbruikers van olie: het transport en de landbouw in de vorm van kunstmest, brandstof voor tractoren en landbouwchemicaliën. Vliegtuigen kunnen overstappen op waterstof (dat een hogere energiedichtheid per kilogram heeft dan aardolie).
Het wegvervoer zal over moeten stappen op elektrisch. Deze elektriciteit kan meer dan nu worden opgewekt uit alternatieve bronnen (laadstroom ’s nachts vangt de pieken in windenergie op) of kernenergie. Een goede aanvulling geeft zonne-energie: door auto’s te bekleden met zonnepanelen kunnen de accu’s gedurende de hele dag opgeladen worden, wat weer enkele tientallen procenten verbruik bespaart. Schepen kunnen door moderne zeilsystemen of desnoods net zoals vroeger worden gestookt op steenkool. In feite is alleen door de lage prijs van de uiterst vervuilende bitumenolie, een restproduct uit raffinaderijen, deze brandstof nu zo populair.
Landbouwvoertuigen kunnen op biobrandstof gemaakt van gewasresten, rijden. Terugbrengen van het kunstmest- en bestrijdingsmiddelengebruik is toch al geen slecht idee.
