Niek

Houdt zijn eigen blog bij op DenkOpener. Aanwezig op sociale media, zie: LinkedIn, Twitter, Facebook.

Wat is gezondheid? – Tom Watkins eet alleen maar rauw

62 reacties / Analyses / Door / 18 december 2012

Sinds gister (maandag 17 december 2012) de Nederlandse documentaire ‘Rauwer’ op tv te zien was, laaien er in Nederland verschillende discussies op. De docu gaat over een moeder (Francis Kenter) en haar zoon (Tom Watkins) die beide al zo’n 10 jaar alleen maar rauw voedsel eten. Fruit, groente, noten, meer niet. In 2008 is de voorloper van deze docu al in première gegaan onder de naam ‘Rauw’. Zie hieronder:

Op 14 november j.l. waren moeder en zoon te gast bij Pauw en Witteman, waar zij hun verhaal deden. Hieronder dat fragment:

Een punt waar ik NIET op wil focussen is de opvatting van de moeder dat het kind beter thuis kan blijven om te leren, omdat er op school te veel slechte invloeden kunnen zijn. In Nederland is ieder kind leerplichtig; of dat terecht is of niet (in Engeland schijnt het namelijk niet zo te zijn), is een andere discussie die we misschien op ons forum verder kunnen voeren.

Een andere discussie die naar aanleiding van deze docu’s veel gehoord is, is de vraag of die moeder haar kind ‘mishandelt’, ‘indoctrineert’, ‘beschermt’, etc. Zij is verantwoordelijk voor de gezondheid van haar kind en dient hem zo te behandelen dat hem een gezond en gelukkig leven te wachten staat. Maarja, wat is ‘(on)gezondheid’ dan eigenlijk? Als de dokter zegt dat je ongezond bent, is dat dan ook zo?

Kenmerken van gezondheid
Tom, die inmiddels waarschijnlijk zo’n 15 jaar oud is en dus in zijn puberteit zit, is klein. Ondanks dat hij wel in de groei is, blijft hij een stuk kleiner dan zijn leeftijdsgenoten. Volgens een dokter heeft dit te maken met mijn voedingspatroon, waardoor hij veel te weinig energie heeft, onvoldoende eiwitten binnen krijgt, zijn calciumgehalte te laag is en ook specifieke vetten mist. Behalve dat zijn lichaam minder groeit, heeft dit volgens de dokter ook gevolgen voor de ontwikkeling van zijn hersenen. De reden dat Tom op deze manier eet, is omdat zijn moeder denkt dat dit beter voor hem is. Volgens haar is het bewezen dat er stoffen in gekookt eten zit waar je kanker van kunt krijgen. Bakken in olie of warm maken in de magnetron, is voor haar uit den boze. Miljoenen jaren geleden aten we ook geen warm eten, is de redenering, dus waarom zouden we niet terug gaan naar deze natuurlijkere vorm van consumeren? Of om met een ander voorbeeld te komen: als je apen pizza’s en energie-drank zal voeren, zal dat ook zeker niet goed voor die beesten zijn.

Bron afbeelding: wikipedia.
Bron afbeelding: wikipedia.
Het is nogal verleidelijk om de moeder van alles te verwijten. Ze ziet er misschien niet direct uit als de vriendelijkste moeder en komt ook niet altijd even goed uit haar woorden. Maar doet dat iets af aan haar redenering? Helaas ben ik geen expert op het gebied van biomedische wetenschappen en weet ik niet in hoeverre bepaalde standpunten die zij aanhaalt ‘bewezen’ zijn. Maar: hetzelfde zal gelden voor het standpunt van de dokter; die zal zijn diagnose ook baseren op wetenschappelijk erkende theorieën. Toch denk ik dat ze een punt heeft: ‘gezondheid’ is relatief en dus afhankelijk van wat je als standaard neemt. Is Tom ziek, of is de rest van de maatschappij ziek?

Verschillende ziektes
Volgens CBS hebben in 2011 iets meer dan de helft van de mannen overgewicht, evenals ruim 40% van de vrouwen. Ook zijn er in absolute getallen steeds meer sterfgevallen door kanker in Nederland, ook al is er relatief gezien een daling te zien. Toch is het aantal sterfgevallen door kanker Nederland relatief hoog in vergelijking met andere landen. In Nederland hebben tussen de 60.000 tot 100.000 kinderen ADHD (al is dit aantal de laatste 20 jaar niet toegenomen). Om een paar voorbeelden te noemen. Zou de dokter, om een eerlijk beeld te geven, niet óók zijn bezorgdheden over de voedingspatronen van enkele van deze mensen uit moeten spreken? Hiermee bedoel ik: hoewel Tom misschien een aantal voedingsstoffen mist in zijn eten (die misschien essentieel zijn voor een gezonde voortzetting), gaat hetzelfde vermoedelijk op voor veel meer kinderen in Nederland. De diagnose van de dokter kan zodoende in perspectief worden geplaatst: het eetpatroon is ‘ongezond’ maar dat geldt voor veel meer kinderen.

Het verschil tussen Tom en deze ‘andere kinderen’, is allicht dat Tom er prima gezond uitziet. Hij heeft met voetballen evenveel energie als zijn leeftijdsgenoten en komt ook als een nuchtere redelijk pientere jongen over. Hij geeft bovendien ook niet aan dat hij zich niet lekker voelt (tenzij hij voedsel eet dat hij eigenlijk niet mag eten, want daar is zijn lichaam niet aan gewend). Okay, hij is kleiner, maar sinds wanneer is lengte een maatstaf voor gezondheid?

Verschillende standpunten
Het mooie aan wetenschap is dat we dingen kunnen voorspellen aan de hand van onderzoeksresultaten. De moeder uit in bovenstaande filmpjes met name angst voor kanker, helaas kan ik er niet direct uit opmaken of er nog andere dingen zijn waar zij met dit eetpatroon haar kind voor wil behoeden. De dokter uit naast het groeiprobleem (wat op zich niet echt een probleem hoeft te zijn), een kans op stagnatie in de ontwikkeling van de hersenen. Hoe wegen deze twee standpunten tegen elkaar af? Bij mijn weten is naar precies deze afweging geen onderzoek gedaan, maar allicht kunnen er afwegingen gemaakt worden. Door een paar voedingssupplementen aan het eten toe te voegen kan de kans op stagnatie in de hersenontwikkeling misschien relevant veel meer afnemen dan hetzelfde supplement de kans op kanker doet afnemen (moeilijke zin, ik probeer de twee standpunten hier tegen elkaar af te wegen). De moeder heeft duidelijk gekozen dit niet te doen, waarmee ze een duidelijk standpunt maakt tegen onze westerse eetgewoonten, en misschien ook tegen onze westerse opvattingen van wat medisch gezien ‘gezond’ is.

Een ander punt wat in de filmpjes terugkomt en dat ik nog even kort wil aanhalen, wordt mooi samengevat door de oma van Tom. Zij zegt: “Ik hoef geen 150 jaar oud te worden, ik wil kunnen genieten.” Dit lijkt op een hedonistische instelling, die wel meer mensen lijken aan te hangen. Is dit zo? Moeten we vooral volgen waar we van kunnen genieten en hoeven we niet zo op de consequenties te letten? Ik ben het niet per se eens met moeder Francis om haar kind te stimuleren deze eetgewoontes aan te nemen, maar ze heeft zeker een punt dat we ons eten beter kunnen leren waarderen en bewuster met ons voedsel kunnen omgaan. Zelf is ze er misschien een beetje in doorgeslagen, maar alleen de toekomst kan uitwijzen of dat ook zo is.

N.b. Een kleine disclaimer: ik ken absoluut de situatie van Tom en zijn moeder niet, en baseer bovenstaand verhaal alleen maar op de twee bovenstaande filmpjes die ik heb gezien. De documentaire ‘Rauwer’ heb ik ook nog niet gezien.

Video: zes beroemde gedachte-experimenten uitgelegd

1 reactie / Filosofie / Door / 18 november 2012

In onderstaand filmpje worden in razend tempo zes beroemde en zeer invloedrijke gedachte-experimenten uitgelegd. Dit zijn:

  1. Zeno’s paradox over Achilles en de schildpad
  2. Rene Barjavel’s paradox over tijdreizen
  3. John Searle’s Chinese kamer
  4. David Hilbert’s oneindige hotel
  5. Albert Einstein’s tweelingparadox
  6. Erwin Schrödinger’s kat

Lijst van vrij en digitaal toegankelijke publicaties

3 reacties / Wetenschap / Door / 14 november 2012
Bron afbeelding: Wikipedia

Onderstaand een lijst met vrij en digitaal toegankelijke werken, publicaties, rapporten, databases, etc. Over het algemeen kan de informatie uit deze bronnen als betrouwbaar worden beschouwd. Echter, check dit wel van te voren, want het geldt niet voor alle bronnen en binnen deze bronnen niet voor alle artikelen of publicaties (soms zitten er ook scripties van studenten tussen bijvoorbeeld). Sommige bronnen staan er meerdere keren tussen omdat ze voor meerdere vakgebieden relevant zijn. En let wel: niet alle bronnen zijn 100% toegankelijk.

 

== ALGEMEEN ==

== NATUURWETENSCHAPPEN ==

Algemeen

Biologie

Farmacie / Geneeskunde

Diergeneeskunde

Informatica

Natuur- en sterrenkunde

Scheikunde

Wiskunde

Geowetenschappen

 

== GEESTESWETENSCHAPPEN ==

Overig

Algemeen

Communicatie en informatiewetenschappen

Geschiedenis

Internationale Betrekkingen

Kunst e.d.

Literatuurwetenschap

Nederlandse cultuur, taal en taalwetenschap

Wijsbegeerte

== SOCIALE WETENSCHAPPEN EN RECHTEN ==

Sociale Wetenschappen

Rechten en economie

 

Mochten er dingen niet kloppen of toegevoegd moeten worden, hoor ik dat uiteraard graag!

Gezocht: Nederlandse ‘natuurverdubbelaar’

12 reacties / Ideeën, Wedstrijd / Door / 27 oktober 2012

De biodiversiteit neemt in Europa met een enorme snelheid af. Doordat natuur en duurzaamheid in de meeste landen geen bijster hoge prioriteit hebben in de gevestigde regeringen, lijkt in deze trend ook weinig verandering te komen. Om deze reden hebben het Wereld Natuur Fonds (WNF) en Staatsbosbeheer een prijsvraag in het leven geroepen.  Beide instituten zijn van mening dat (in het kader van Rewilding Europe) het aantal plant- en diersoorten in 2030 in Nederland zou moeten zijn verdubbeld. Om dit ambitieuze doel te bereiken vragen zij hulp van de creativiteit van de Nederlandse bevolking.

Van de website:

WNF en Staatsbosbeheer organiseren de wedstrijd Gezocht: Nederlandse ‘Natuurverdubbelaar’. Dat hebben de organisaties vandaag in Trouw bekend gemaakt. Vind jij ook dat Nederland niet langer onderaan moet bungelen in de lijstjes over kwaliteit van natuurbeheer in Europa? En vind je ook dat het natuurbeleid in Nederland niet langer gericht moet zijn op behoud maar op winst? Kom dan met een creatief plan hoe we in 2030 30% biodiversiteit hebben in plaats van 15%. Je bent helemaal vrij in je keus als het plan maar haalbaar is.

Naast een interview in Trouw wint de winnaar ook een reis naar de Donau delta waar op dit moment een deel van het Rewilding Europe project wordt gerealiseerd. Tot 31 december 2012 kan iedereen tussen de 18 en 35 jaar zijn of haar idee inzenden. De criteria waarop onder andere beoordeeld zal worden, zijn helderheid, creativiteit en haalbaarheid. In de jury zitten:

  • Stientje van Veldhoven, Tweede Kamerlid voor D66 en uitgeroepen tot Groenste Politicus (in 2011 en 2012)
  • Willem Schoonen, hoofdredacteur Trouw
  • Theunis Piersma, hoogleraar trekvogelecologie RUG
  • Chris Kalden, directeur Staatsbosbeheer
  • Johan van de Gronden, directeur WNF

Zie voor meer informatie de website.

Taal en de maakbare wereld

4 reacties / Analyses / Door / 29 oktober 2012

Het is juni 1949 als George Orwell zijn visie op de toekomst van de wereld kenbaar maakt via het boek ‘1984’. In dit boek beschrijft Orwell het verhaal van Winston Smith, die als inwoner van Oceanie pijnlijk duidelijk de nadelen van een totalitair regime ervaart. Vooral bekend werd de slogan “Big Brother is watching you”, maar daarnaast weet Orwell nog een aantal andere krachtige ideeën in het verhaal te verwerken. Een van die ideeën is de introductie van Newspeak, een taal die gebaseerd is op het Engels maar die door het regime gereguleerd wordt. Dit houdt in dat woorden als bijvoorbeeld ‘vrij’ alleen maar gebruikt mogen worden in de betekenis van ‘de hond is vrij van luizen’ maar niet mag worden geassocieerd met ‘vrijheid’. Ook kunnen sommige misdaden niet gepleegd worden omdat de woorden ervoor niet bestaan (woorden als ‘moorden’ zijn verboden) en daardoor is de daad ook niet meer denkbaar. Zie hier een uitwerking van de principes van Newspeak. Een bizar idee. Of misschien toch niet?

 

De Sapir-Whorf hypothese

Het idee dat er een relatie is tussen taal en de manier waarop we denken en de wereld om ons heen waarnemen (de perceptie), is niet alleen in de literatuur aanwezig. Binnen de taalwetenschappen bestaat een soortgelijk idee, bekend onder de naam ‘Sapir-Whorf-hypothese’, welke twee varianten kent. De sterke variant gaat ervan uit dat taal de perceptie direct bepaalt; je kunt geen dingen denken die niet in de taal aanwezig zijn, zoals in Orwell’s Newspeak ook het geval is. De tweede en zwakkere variant gaat ervan uit dat taal de perceptie wel beïnvloedt, maar niet determineert. De eerste variant vindt weinig aanhangers binnen de wetenschap, omdat er bewijs is dat deze variant weerlegt. Zo kent het Frans wel woorden voor bosbes, aalbes en zwarte bes, maar niet voor de categorie ‘bessen’. Echter, Fransen kunnen zich wel degelijk voorstellen dat een dergelijke categorie bestaat, wat de sterke variant weerlegt.

De zwakkere variant van de Sapir-Whorf-hypothese vindt meer aanhang en er zijn dan ook vele onderzoeken die uitwijzen dat taal de waarneming beïnvloedt. Iemand die een andere taal spreekt, heeft letterlijk een andere perceptie van de wereld. Zo blijkt uit onderzoek dat Russisch sprekenden aanzienlijk sneller dan Engelsen zijn in het onderscheiden van verschillende soorten blauw, omdat er in het Russisch verschillende woorden bestaan voor licht blauw (‘goluboy’) en donker blauw (‘siniy’) (Winawer et al., 2007).

 

Taal en geheugen

‘Verpletteren’ of ‘raken’? Bron afbeelding: Wikipedia.

Behalve dat verschillend sprekenden verschillend onderscheid maken, blijkt ook dat situaties verschillend worden opgeslagen in het geheugen, afhankelijk van de woordkeuze. Zo lieten onderzoekers twee groepen mensen hetzelfde filmpje zien van een auto ongeluk. Aan de ene groep werd de vraag gesteld: “hoe hard reed de auto toen het de andere raakte?” en aan de andere groep kreeg de vraag: “hoe hard reed de auto toen het de andere verpletterde?” Tussen de antwoorden zat gemiddeld zo’n 15 km/u verschil (respectievelijk 51 km/u en 66 km/u). Maar naast dat de woordkeuze het inschattingsvermogen beïnvloedde, bleek dat toen enkele dagen later aan de deelnemers van het onderzoek gevraagd werd hoeveel bloed er bij het ongeval te zien was, de deelnemers van de tweede groep (de ‘verpletteraars’) een veel ernstiger ongeluk hadden onthouden. De woordkeuze beïnvloedde dus ook het geheugen! (bron onderzoek onbekend)

De invloed van taal op de perceptie houdt niet op bij het geheugen, het inschattingsvermogen of het maken van onderscheid in bijvoorbeeld verschillende kleuren. Uit wederom een ander onderzoek blijkt namelijk dat ook het morele oordeel over een situatie kan verschillen onder invloed van taal. Tijdens de show halverwege de Superbowl van 2004 was de borst van Janet Jackson per ongeluk te zien door toedoen van Justin Timberlake. Behalve dat deze happening een wereldwijde discussie veroorzaakte over wie er waarvoor verantwoordelijk kon worden gehouden, was dit voor taalwetenschappers ook een interessante case. Wederom waren er bij een van de onderzoeken twee groepen proefpersonen, waarbij de ene groep de situatie agentief beschreven kreeg (dat wil zeggen dat de betrokken persoon wel wordt genoemd) en de andere groep non-agentief (zonder dat de persoon genoemd wordt). Achteraf werd de vraag gesteld of Justin Timberlake schuldig was, en welke boete hij zou moeten betalen. De groep waarbij in de omschrijving de betrokken persoon niet expliciet werd genoemd (de non-agentieve beschrijving) bleek de situatie voor Justin Timberlake gemiddeld veel milder te beoordelen (Fausey en Boroditsky, 2010).

Het onderscheid tussen agentieve en non-agentieve beschrijvingen komt vooral veel voor tussen verschillende talen. Zo zijn we in Nederland, net als de Engelsen, gewend aan agentieve beschrijvingen. Wij zouden Justin Timberlake dan ook veel sneller verantwoordelijk achten dan bijvoorbeeld de Spanjaarden, die een met name non-agentieve taal kennen. Als je in Spanje een boek bent kwijtgeraakt, kun je zeggen dat “het boek zich aan mij heeft kwijt geraakt”. Klinkt dit bizar? Bedenk dan eens hoe Spanjaarden zullen denken over onze uitdrukking “ik heb mijn arm gebroken”.

 

Geen Newspeak

Hoewel sprekers van verschillende talen een verschillende perceptie van de wereld hebben, is het onmogelijk om te zeggen welke taal de beste is. Zo zei Frederick II of Prussia lang geleden al: “Ik spreek Engels tegen mijn accountants, Frans tegen mijn ambassadeurs, Spaans tegen mijn meesteressen, Italiaans tegen mijn God en Duits tegen mijn paard.” Iedere taal kent zijn voor- en nadelen. Maar dat talen verschillen in de invloed op de perceptie van de wereld, daar is enorm veel onderzoek naar gedaan. Al deze onderzoeken beamen het idee van een zwakkere variant van de Sapir-Whorf-hypothese, die ervan uitgaat dat taal de perceptie slechts beïnvloedt. De sterke variant, die ervan uitgaat dat taal het denken determineert, kent weinig tot geen bewijs. Gelukkig maar, want dit betekent dat Newspeak en daarmee het sobere Oceanië van Orwell, geen werkelijkheid zullen worden.

Andere interessante voorbeelden:

  • Engelsen kennen geen woord voor ‘leedvermaak’. Kennen ze ook geen leedvermaak?
  • Het Nederlandse woord ‘gezelligheid’ kent geen goede vertaling in het Engels. Daarentegen kent het Engelse woord ‘cosy’ geen precieze vertaling in het Nederlands.
  • Uit onderzoek van Boroditsky (2009) blijkt dat Duitsers meer vrouwelijke eigenschappen aan ‘bruggen’ toekennen, terwijl Spanjaarden meer mannelijke eigenschappen noemen als ze wordt gevraagd bruggen te beschrijven. Dit heeft te maken met het grammaticaal geslacht van het woord in de taal. Voor ‘sleutel’ geldt het omgekeerde; ‘sleutel’ is mannelijk in het Duits en vrouwelijk in het Spaans.
  • Bij een onbedoelde actie (zoals het omstoten van een vaas) zijn Engelsen beter in het onthouden wie het gedaan heeft dan Spanjaarden, vermoedelijk omdat zij dit encoderen in de taal (Fausey en Boroditsky, 2011).
  • Zie ook mijn andere verwante artikel: Taal, waarneming en de perceptie van de wereld.

Bronnen:

Waarom kunnen we de energie van een bliksem niet opvangen?

10 reacties / Wetenschap / Door / 27 oktober 2012

Krachtige flitsen met kort daaropvolgend enorme klappen kunnen ons ’s nachts soms behoorlijk wakker houden. Onweer is een raar en in Nederland niet zo gek vaak voorkomend verschijnsel. Maar als het voor komt, kan het door de enorme energie behoorlijke schade toebrengen. Kunnen we deze energie niet opvangen en gebruiken voor nuttige doeleinden?

Bliksem

Onweer kan ons soms behoorlijk wakker houden

Onweer is een weersverschijnsel waarbij een of meer bliksems waargenomen kunnen worden. Bliksems ontstaan door verschillen in elektrische lading in de atmosfeer, wat een elektrische ontlading tot gevolg heeft. Een bliksem kan binnen wolken plaats vinden, maak kan ook inslaan op de grond, waarna er een grote knal (de donder) te horen is. Over het hoe en waarom een bliksem in de grond zou inslaan is weinig met zekerheid te zeggen, omdat onderzoekers het hierover niet met elkaar eens zijn. Wel worden in Nederland nog steeds jaarlijks zo’n vijf mensen door de bliksem getroffen (aldus Wikipedia). Zeer ernstig voor deze slachtoffers; we hadden die energie voor veel betere dingen kunnen gebruiken!

Weinig zin

Aangezien we door afnemende hoeveelheden fossiele brandstoffen genoodzaakt zijn te zoeken naar duurzame bronnen, lijkt de energie die bliksems in zich hebben een aannemelijk alternatief om bruikbare energie op te wekken. Via de website van de NASA kunnen we er echter achter komen dat dit niet het geval is. Daar is te lezen dat verschillende mensen hier wel over hebben nagedacht, maar dat serieuze pogingen die energie af te vangen nog lang op zich zullen laten wachten. De reden hiervoor is dat het onpraktisch is om een aantal redenen, te weten:

  • Een groot deel van de energie in een bliksem zit in de donder en het licht, wat niet zo simpel om te zetten is in elektrische energie.
  • Maar zelfs al was het makkelijk om de energie af te vangen, dan nog had het weinig zin. De energie is namelijk slechts een fractie van een seconde aanwezig wat de totale energie vrij klein maakt. Het is hooguit genoeg om een 100-watt-lampje voor 6 maanden te laten branden. Dit heeft onder andere te maken met de ‘reis’ van de ontlading naar de grond die zeer inefficiënt is.
  • Ook de opslag van deze energie is door de zeer korte ontlading erg onpraktisch.
  • De bliksem slaat niet consequent in en is bovendien erg moeilijk te voorspellen. Dit maakt het moeilijk om er op te anticiperen.
  • Bliksems zijn zo sterk dat het veel schade toe kan brengen. De apparatuur zou erg robuust moeten zijn waardoor de kosten enorm hoog worden. Bovendien is de bliksem gevaarlijk wat werken met bliksem een onaantrekkelijke gelegenheid maakt.
  • Daarnaast zou de energie uit bliksems over een groot gebied afgevangen moeten worden, wat de kosten ook onpraktisch hoog maakt.

De conclusie van NASA luidt dan ook dat gezien deze wetenschappelijke, technische, economische en juridische problemen, het afvangen van energie uit bliksems niet praktisch is.

Lange termijn

Maar de ‘problemen’ die NASA noemt, zijn voor het grootste deel praktisch. En praktische problemen vragen om een oplossing. Ik bedoel: er worden miljoenen (miljarden?) gepompt in offshore energiewinning, er worden oorlogen gevoerd om olie, en ook onderzoek naar zonne- en windenergie wordt gesubsidieerd. Zou het dan over een aantal jaren niet het geval zijn dat de problemen die NASA noemt zijn afgenomen of niet meer van toepassing zijn? Zullen we ooit met drones door statisch geladen wolken kunnen vliegen om zelf ontladingen in deze wolken op te wekken en met een vliegtuig vol energie terug te keren op de begane grond, in plaats van de veel inefficiëntere  en onvoorspelbare manier van energietransport zoals een blikseminslag op de grond? Trouwens, waar zou er überhaupt een ontlading in de vorm van een bliksem moeten plaats vinden? Ik weet te weinig van dit onderwerp af om een voorspelling te kunnen geven, maar ik ben optimistisch over de lange termijn van deze vorm van energiewinning.

Not Invented Yet – TNO Wedstrijd

9 reacties / Ideeën, Wedstrijd / Door / 27 oktober 2012
Bron afbeelding: niy.nl

Om te vieren dat de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (beter bekent als TNO) dit jaar 80 jaar bestaat, heeft het een wedstrijd in het leven geroepen waarbij het de Nederlandse uitvinders vraagt zijn of haar idee op te sturen. Dit grootste onderzoeksbureau van Nederland biedt met de wedstrijd genaamd ‘Not Invented Yet’ de kans om een bijdrage te leveren aan innoverend Nederland. Zie meer informatie op de website. Heb je dus een idee? Doe vooral mee!

Als Visionairen staan we uiteraard achter dit soort initiatieven. Er kan niet genoeg innovatie zijn, en gezien de creatieve geesten die onder andere op deze website ronddwalen kunnen er nog veel meer creatieve oplossingen bedacht worden. Maar omdat we ook realistisch zijn, plaatsen we een paar kanttekeningen bij deze wedstrijd (met dank aan Tui):

  • De leeftijd is tot 30 jaar. Ik heb geen idee waarom de oneindige creativiteit van 30-plussers niet wordt aangetrokken voor deze wedstrijd…
  • De prijzen zijn voor zo’n grote organisatie als TNO vrij suf. Uiteraard ben ik van mening dat een uitvinder niet gestuurd moet worden door de waarde van de prijs – de intrinsieke liefde en de eer voor het verzinnen van het idee moet sturend zijn – maar op deze manier lijkt het vanuit TNO een goedkope manier om nieuwe input te krijgen vanuit de maatschappij.

Al met al vind ik dit absoluut een mooie wedstrijd en ben ik benieuwd wat voor mooie ideeën er ingezonden gaan worden. Voor de lezers van Visionair.nl die mee willen gaan doen: veel succes en laat in de reacties hieronder even weten wat je hebt ingestuurd en waar we het kunnen vinden!

De uiterlijke datum om een idee in te zenden is 16 november 2012.

 

Video: de hexaflexagons

1 reactie / Ideeën / Door / 15 oktober 2012

Gefeliciteerd! Vandaag is het de geboortedag van Martin Gardner, een populaire Amerikaanse schrijver en bedenker van wiskundige puzzels en andere intellectuele recreaties. Ieder jaar op deze datum viert de gemeenschap voor recreatieve wiskunde het werk en leven van deze persoon. Onderstaande filmpjes geven op een grappige en inzichtgevende manier weer hoe deze man in zijn tijd te werk is gegaan bij het tot stand komen van de hexaflexagon.

Deel 1:

Deel 2:

Zie hier de oorspronkelijke publicatie van Gardner in de Scientific American, uit december 1956. En zie hier het Wikipedia artikel over flexagons, waar een uitleg staat over hoe je het zelf kunt maken.

Video: De grootste ontdekkingen van de scheikunde

1 reactie / Scheikunde / Door / 22 oktober 2012

Chemie is de studie van de structuur en transformatie van materie. Aristoteles schreef in de 4e eeuw voor Christus al het een en ander over chemie, maar zijn ideeën waren behoorlijk primitief. Tegenwoordig is chemie (scheikunde) de grootste (natuur-)wetenschappelijke discipline geworden met meer dan een half miljoen publicaties per jaar. In dit filmpje een overzicht van de grootste ontdekkingen ooit binnen deze discipline.

Ockham’s Razor: de eenvoudige theorie krijgt de voorkeur

49 reacties / Filosofie / Door / 17 oktober 2012

Filosofen zijn het zelden met elkaar eens. Voor de meeste onderwerpen geldt: zoveel filosofen zoveel meningen. Een punt waar de meeste filosofen wel redelijk overeenstemming kunnen bereiken, is het idee dat – mits alle andere factoren gelijk zijn – eenvoudige theorieën beter zijn dan complexe theorieën.

 

Eenvoud boven complexiteit

Een naam die vaak bij deze opvatting naar voren komt, is William of Ockham. Ockham, een van de meest prominente filosofen van de Late Middel Eeuwen, is vooral bekend om het naar hem vernoemde principe; ‘Ockham’s Razor’ (ook wel ‘Occam’s Razor’ genoemd). Dit principe, Pluralitas non est ponenda sine necessitate (“Pluraliteit mag niet zonder noodzaak worden verondersteld”), houdt in dat wanneer twee theorieën of theses eenzelfde verklarende kracht hebben, de theorie of these die eenvoudiger is de voorkeur geniet.

Principes over de voorkeur van eenvoud boven complexiteit komen we in veel verschillende vormen tegen. Een aantal citaten van bekende filosofen en wetenschappers:

 

“We may assume the superiority ceteris paribus of the demonstration which derives from fewer postulates or hypotheses.” (Aristoteles, ‘Posterior Analytics’)

“If a thing can be done adequately by means of one, it is superfluous to do it by means of several; for we observe that nature does not employ two instruments where one suffices.” (Aquinas, ‘Basic Writings of St. Thomas Aquinas’, p. 129)

“Rudiments or principles must not be unnecessarily multiplied.” (Kant, ‘Critique of Pure Reason’)

“Rule 1: We are to admit no more causes of natural things than such as are both true and sufficient to explain their appearances.”
“Nature is pleased with simplicity, and affects not the pomp of superfluous causes.” (Newton, Boek III van ‘Principia Mathematica’, p. 398)

“Nature does not multiply things unnecessarily; that she makes use of the easiest and simplest means for producing her effects; that she does nothing in vain, and the like.” (Galileo, ‘Dialogue Concerning the Two Chief World System’, p. 397)

“It is, after all, a principle of logic not to multiply entities unnecessarily.” (Lavoisier, ‘Réflexions sur le Phlogistique’, pp. 624).

“[T]he grand aim of all science…is to cover the greatest possible number of empirical facts by logical deductions from the smallest possible number of hypotheses or axioms.” (Einstein, geciteerd door Nash, ‘The Nature of the Natural Sciences’, p. 173).

(Bron)

 

Wetenschappelijk acceptabel

Zoals we uit de citaten kunnen afleiden wordt een principe van eenvoud – zoals het principe van Ockham’s Razor (OR) – vaak gebruikt als (demarcatie-) criterium om te bepalen welke theorie wetenschappelijk geaccepteerd wordt en welke niet. Maar het blijkt niet makkelijk om helder te krijgen wat er precies onder ‘eenvoud’ verstaan wordt. Een veelgemaakt onderscheid is tussen syntactische eenvoud (waarbij wordt gelet de complexiteit van de structuur) en de ontologische eenvoud (waarbij wordt gelet op het aantal verschillende entiteiten dat wordt aangenomen). Een voorbeeld dat gegeven kan worden om dit onderscheid te illustreren, is de introductie van de speciale relativiteitstheorie (SRT) aan het begin van de 20e eeuw. Deze theorie is niet per se eenvoudiger te begrijpen dan zijn voorganger (de Lorentz-Poincaré-theorie), die redelijk adequaat was. Wel is de theorie ontologisch eenvoudiger omdat het niet uitgaat van het bestaan van een ether. (N.b. we negeren in dit voorbeeld de overige voordelen die de SRT ten opzichte van de LP-theorie had).

Scheermes. Bron afbeelding: Wikipedia.

Een ander voorbeeld waarvan we kunnen zeggen dat OR succesvol toegepast is, is de overgang van het geocentrische wereldbeeld naar het heliocentrische beeld. De banen van de planeten kunnen allemaal wel beschreven worden alsof ze om de aarde draaien, maar de heliocentrische opvatting – die ervan uitgaat dat de planeten om de zon draaien – is veel makkelijker te begrijpen en ‘wint’ het daarom van de geocentrische opvatting.

Dat we in de geschiedenis voorbeelden kunnen vinden waar OR succesvol toegepast is, is nog niet direct een bewijs dat OR ook daadwerkelijk een goed principe is. Want hoe weten we wat de balans tussen eenvoud en de empirische adequaatheid precies is? Het is niet moeilijk om een hele eenvoudige maar inaccurate theorie te verzinnen en vice versa. Bovendien is er nog het probleem van onderdeterminatie: dat we nog nooit een zwarte zwaan hebben gezien, hoeft nog niet te betekenen dat ze niet bestaan. Hetzelfde geldt voor eenhoorns. Of donkere materie in het heelal.

Ondanks dat het moeilijk (of onmogelijk?) is om te bewijzen dat OR een goed criterium is, blijven de meesten eenvoud a priori zien als bewijs voor waarheid. Het heeft een bepaalde intrinsieke waarde, net zoals ‘rationaliteit’ een intrinsieke waarde heeft. Van zowel ‘eenvoud’ als ‘rationaliteit’ kun je je niet (of moeilijk) afvragen waarom het nastrevenswaardig is; het is gewoon zo. Bovendien, al is dit niet zo’n heel sterk argument, werken eenvoudige theorieën makkelijker als je streeft naar unificatie zoals het opstellen van een Theorie van Alles.

 

Ockham’s Razor en het bestaan van God

William of Ockham. Bron afbeelding: Wikipedia.

OR wordt inmiddels in verschillende discussies als argument gebruikt, bijvoorbeeld door tegenstanders van het dualisme (de opvatting dat er een scheiding tussen lichaam en geest bestaat). Bij het dualisme wordt een extra ontologische categorie gepostuleerd voor mentale fenomenen, die volgens materialisten kunnen worden gereduceerd tot structuren in de hersenen. Ook binnen de discussie over het bestaan van God wordt OR vaak toegepast; de entiteit ‘God’ helpt niet de wereld beter te verklaren dus geniet het de voorkeur om de entiteit ‘God’ te verwerpen.

Ockham zelf zou het hier niet mee eens zijn. Hij gebruikte OR niet om entiteiten te verwerpen, maar hooguit om ze niet te poneren. De reden hiervoor is dat mensen nooit zeker kunnen weten of een entiteit al dan niet noodzakelijk is voor een theorie over de wereld. Voor Ockham is God de enige waarlijk noodzakelijke entiteit, en staan “de wegen van God niet open voor de rede”. Wetenschap gaat over ontdekken, theologie gaat over openbaringen en geloof. In het niet willen verwerpen van God wordt Ockham bijgestaan door onder andere de filosofen Kierkegaard en Del Ratzsch. Kierkegaard beschouwt zijn geloof ook als iets wat los staat van (of vooraf gaat aan) de rede, wat OR irrelevant maakt. Het geloof kan volgens hem hierdoor soms dan ook lijnrecht tegenover de rede staan. Del Ratzsch suggereert dat het toepassen van OR op het bestaan van God moeilijk houdbaar is als theorieën die meerdere (onbereikbare) universums postuleren wel worden toegelaten.

 

Hoewel er geen eenduidigheid is over de toepassing van Ockham’s Razor, lijkt eenvoud voor de meeste filosofen en wetenschappers wel een nastrevenswaardig principe. En dit is misschien maar goed ook; hoe zou de wetenschap eruit hebben gezien als het principe van eenvoud niet zo diep in de aard van wetenschappers was genesteld? Waarschijnlijk zou het dan een onbegrijpelijk geheel zijn geworden waar niemand meer wat mee kon. Lang leve Ockham’s Razor!

 

Bronnen: Voor het schrijven van dit artikel heb ik me voor een groot deel laten leiden door het artikel over ‘Simplicity’ in de Stanford Encyclopedia of Philosophy, en in mindere mate het artikel over William of Ockham. Verder heb ik me enigszins laten inspireren door het artikel in Encyclopaedia Britannica, het artikel in The Skeptic’s Dictionary, en het artikel op de Engelstalige Wikipedia.