Zo ongeveer een halve eeuw geleden kwam het rapport van de Club van Rome uit. Wat, als we toen wél hadden geluisterd? Het visionaire boek Eldorica van wijlen Jurriaan Andriessen (1951-1991) verkent de mogelijkheden.
Consumptiemaatschappij: goedkoop is duurkoop
Niet alleen consumeren we nu veel meer dan, zeg, een eeuw geleden. Ook gaan de spullen die we gebruiken, veel minder lang mee. Vergelijk iets eenvoudigs als een schaar. Een goede kleermakersschaar, van bijvoorbeeld het Zwitserse merk Victorinox, kost rond de veertig euro, maar gaat met zorgvuldig onderhoud, een mensenleven lang mee. Een schaar van een Chinese fabrikant die werkt met flinterdunne marges en onderbetaalde werknemers kost bij de hedgefund-firma Action rond de twee euro. Deze gaat bij intensief gebruik misschien een paar weken mee.
Misschien dat er drie maal zoveel grondstof in de Victorinox-schaar zit als in een Action-schaar, maar dit is te verwaarlozen vergeleken met de grondstof in de honderden Chinese kleermakersscharen. Wat, als we meteen deze kwaliteitsschaar zouden kopen en de rommel van de Action zouden mijden? Dan zou dat enorm veel milieuvervuiling, onnodig werk en energie schelen. Dit is precies de achterliggende gedachte achter de utopische maatschappij Eldorica van wijlen Jurriaan Brouwer.
Eldorica: een luxe auto voor iedereen
In Nederland worden er 400 000 nieuwe auto’s per jaar verkocht, van gemiddeld rond de 35 000 euro per stuk. Deze gaan gemiddeld twintig jaar mee. Maar wat, als elke van deze nieuwe auto’s honderd jaar mee zou gaan, bijvoorbeeld omdat hun bouwkwaliteit vijf keer zo goed is? Dan zouden we vijf maal zoveel aan deze auto kunnen besteden. Met andere woorden, een luxe Rolls Royce of Tesla voor iedereen. Of, een veel lager bedrag, waardoor we minder zouden hoeven te werken.
Deze duurzame luxe auto voor Eldorica bestaat uit de grondstoffen van de auto’s, die er in onze maatschappij doorheen worden gejaagd. (c) Jurriaan H. Andriessen
Sportschool? Nee, zelf energie opwekken
Eldorica is niet voor luie mensen, al zou je dat op het eerste gezicht zeggen met een vierurige werkweek. Want de energie voor je huishoudelijke apparaten wek je zelf op. De hometrainer in Eldorica is er om je tv-toestel, radio en muziekinstallatie van stroom te voorzien. Ons lichaam kan ongeveer tweehonderd watt aan vermogen opwekken. Dus een uurtje of twee fietsen en slingeren levert genoeg energie voor een avond tv-kijken (Eldorica dateert al weer van voor de komst van de personal computer). Alles wat met de hand kán, is handbediend. Ook dat scheelt stroom. Auto’s zijn er alleen voor langere reizen. Voor ritjes tot vijf kilometer is er een overdekte fiets. Vliegtuigen en olietankers komen in Eldorica niet voor. In plaats daarvan stelde Andriessen zich zeppelins en computergestuurde zeilschepen voor.
Alleen die apparaten, die echt niet zonder stroom kunnen, zoals tv’s, werken op stroom in Eldorica. Deze worden opgeladen via slingerwielen en een hometrainer. De rest is handbediend. (c) Jurriaan H. Andriessen
Zou Eldorica mogelijk zijn?
Kort samengevat: ja, als we een meritocratisch en technocratisch bestuur zouden kennen, zonder incompetente en liegende politici. Weliswaar met enkele aanpassingen – zo valt niet te ontkomen aan de tijdelijke inzet van kernenergie om de basis voor een duurzame energievoorziening te leggen, en zijn zonnepanelen praktischer dan zijn hometrainer-centrale. En dacht hij niet na over zo iets prozaïsch als de verwarming van huizen. Of gezondheidszorg.
Ook zal het kapitalisme vervangen moeten worden door een vorm van geleide economie. Het economische systeem van Eldorica is te zien als een soort luxe technocommunisme. Niet voor niets legde Jurriaan Andriessen sterk de nadruk op een computergestuurde (cybernetische) bestuursvorm.
We kunnen het Jurriaan zelf helaas niet meer vragen. Door een tragisch ongeluk in een zwembad overleed hij in 1991 op 39-jarige leeftijd. Ter nagedachtenis is de stichting Jurriaan Andriessen opgericht. Zijn boek Eldorica, een reisverslag naar een betere wereld (ISBN: 9789027424846) is helaas niet meer in druk, maar is tweedehands nog te verkrijgen. Ook zijn er PDF-scans van het boek in omloop.
De aluhoedjes hebben gelijk. Niet voor niets was er geen eeuwigdurende gloeilamp te koop. Keer op keer maken fabrikanten doelbewuste ontwerpbeslissingen om zoveel mogelijk te kunnen verkopen. Ontwerpbeslissingen, die meer vervuiling en meer uitputting van grondstoffen betekenen. Maak kennis met planned obsolescence.
Wat is planned obsolescence?
Op een gegeven moment zijn producten overbodig geworden. Soms komt dat door normale slijtage die niet te voorkomen is. Soms door technische veroudering. Of omdat ze uit de mode raken. En soms, omdat het de bedoeling is dat ze veel sneller kapot gaan dan normaal. Of achteruit gaan in functies, omdat de fabrikant, bijvoorbeeld Apple, geniepig de prestaties omlaag schaalt in smartphones. Zodat consumenten een dure, nieuwe smartphone moeten kopen. Dit laatste concept is “planned obsolescence” (geplande overbodigheid) genoemd.
De “Centennial Light Bulb” brandt al meer dan een eeuw onafgebroken, maar geeft nu veel minder licht dan in het begin. Planned obsolescence maakt dat gloeilampen korter, maar feller branden. Bron: Wikimedia Commons/LPS.1
Waarom bestaat planned obsolescence?
Voor een belangrijk deel is dit aan fabrikanten te wijten. Maar ook aan ons, de consumenten. Keer op keer kiezen we voor modeartikelen in plaats van voor kwaliteit die een leven lang meegaat. En vooral aan ons economische model. Verandering registreren we als groei. Een economie waar in hoog tempo de natuur wordt omgezet in een afvalberg, kent veel hogere groeicijfers dan een Eldorica-achtige economie, waar bijvoorbeeld auto’s honderd jaar lang meegaan en huizen een kleine eeuwigheid.
Wat zijn de gevolgen?
Voor fabrikanten is er natuurlijk een enorm voordeel: meer verkopen. Maar ook de extra werkgelegenheid die planned obsolescence oplevert doet het goed in de werkloosheidscijfers. En voor de belastinginkomsten.
De prijs die de aarde, en dus wij, hiervoor betaalt is echter erg hoog. Veel meer afval en luchtvervuiling door het fabricageproces. Een lagere levenskwaliteit. Uitputting van moeilijk vervangbare grondstoffen.
Een einde aan planned obsolescence?
Geen wonder dat ook overheden met duurzame doelstellingen nu steeds meer proberen in te grijpen. Zo heeft de Franse Assemblée in de jaren tien een boete van 300.000 euro vastgesteld voor bedrijven die zich schuldig maken aan planned obsolescence. De Europese Unie bereidt nu wetgeving voor die het verplicht stelt, om apparaten repareerbaar te maken. Dus smartphones waarvan de batterij niet meer vervangen kan worden, zullen dan tot het verleden gaan behoren.
Ook is het de vraag of er geen slimmere manieren zijn om publieke goederen als werkgelegenheid en bestaanszekerheid te produceren, dan overconsumptie met een eindeloze berg afval.
En de eeuwigdurende gloeilamp? We hebben nu iets dat in alle opzichten beter is. LED-lampen zijn vier maal zo zuinig als gloeilampen en gaan rond de 100.000 branduren mee. Dat is ongeveer een mensenleven. Honderd maal zo lang als gloeilampen in de tijd van planned obsolescence.
Van het grootste deel van de bezittingen op aarde weet maar een klein aantal mensen van wie ze eigenlijk zijn. Ze vormen onzichtbare rijkdom. Waarom is dit toegestaan?
Zichtbare rijkdom
De welvaartsverschillen in een kleinschalige samenleving zoals een dorp zijn relatief klein. De reden is eenvoudig. Van iedere dorpsbewoner is bekend wat hij bezit en waar die rijkdom vandaan komt. Dus als een dorpsbewoner erg rijk is, zullen de overige dorpsbewoners de rijke vaker vragen om zijn verantwoordelijkheid te nemen. Bijvoorbeeld om arme dorpsbewoners, of een gemeenschappelijk project te sponsoren. Van nature houden mensen van gelijkheid. Alle rijkdom voor jezelf houden, maakt je als rijke weinig geliefd bij de rest. Vandaar, dat pas als bezit anoniem wordt, de verschillen in welvaart te hoog worden.
Vaak zien neoliberalen arme mensen als parasieten, die netto niets bijdragen aan het systeem. Dat is onzin. Als een schoonmaker en een vuilnisman tien keer zoveel zouden verdienen met hun werk als nu, dan waren ze “grote bijdragers”. Althans, volgens de boekhouder, dan. In de Covid-19 crisis zagen we hoe belangrijk het werk van juist de laagstbetaalde werkenden is. Vakkenvullers bleken onmisbaar. Zakkenvullers niet.
Onzichtbare rijkdom beheerst de wereld. Wat doen we er aan? – Predjama Castle, auteur: Stephen Colebourne from London, UK
Waar is de onzichtbare rijkdom?
Een bekende manier om rijkdom onzichtbaar te maken is de trust, voluit: trust of foundation. Het recept is simpel. De rijke “trustor” kiepert zijn vermogen in een stichting. En vanaf dat moment is de rijkdom onzichtbaar. Ondertussen staat deze stichting onder beheer van bewindvoerders, de trustees. De trustees beheren het vermogen van de trustor. Deze heeft officieel niets te zeggen. Wel geniet hij van de voordelen van het bezit. Deze trusts komen veel voor. Niet alleen voor particulieren, maar ook voor multinationals.
De trust is maar één voorbeeld van een rechtspersoon. Een rechtspersoon is een uitvinding uit de negentiende eeuw. De lokale supermarkt is niet het eigendom van een persoon, maar van een BV (bvba) of NV. Als deze BV failliet gaat, kunnen de schuldeisers naar hun geld fluiten. Een geliefde truc is om één BV met schulden vol te laden. Deze BV gaat vervolgens failliet. En simsalabim, weg zijn de schulden. Ondertussen is de belastingdienst wijzer geworden, maar dit soort fraude komt nog steeds geregeld voor.
Onzichtbare rijkdom, macht zonder controle
Grote bedrijven zijn nu in handen van een wereldwijd web aan beleggingsfirma’s en hedge funds. Deze fondsen hebben vaak ook aandelen in elkaar. Het is een onontwarbaar kluwen geworden. Een geldmachine, die een groot deel van de wereld afperst en de opbrengsten uitkeert aan een klein groepje superrijken. Niemand is verantwoordelijk. Ze betalen steeds minder belasting, maar maken wel gratis gebruik van de bescherming van de staten waar ze actief zijn.
Als bijvoorbeeld iemand in een StarBucks café de orde verstoort, of de zaak leeg komt roven, komt de politie. Als jij een restaurant begin onder de naam “StarBucks”, komt de politie aan de deur wegens schending van het merkenrecht van StarBucks. Dat kost de Nederlandse en Belgische staat, en dus ons, geld. Toch betaalt Starbuck nauwelijks belasting, door een uitgekiende constructie[1]. Dat betekent dat het bedrijf parasiteert op de samenlevingen waar ze hun dure, van ongezonde suikers bol staande koffie pluggen.
StarBucks is hierin niet uniek. Wereldwijd parasiteren bedrijven als Starbucks en Action op samenlevingen en verrijken hiermee hun eigenaars immens. Ze drukken de lonen en verhogen de kosten door steeds hogere prijzen voor hun producten en licenties te vragen. Zo ontvangt Microsoft voor bijna elke verkochte Android telefoon vijf tot tien dollar[2]. De reden: het pakket aan softwarelicenties, waarmee Microsoft smartphonemakers dreigt plat te procederen. Het gevolg is dat smartphones steeds duurder worden.
Hoe kan deze onzichtbare rijkdom aangepakt worden?
Eigendom is een negatief recht. Het geeft namelijk één persoon of groep personen exclusief recht op een bepaald item, bijvoorbeeld het patent op een bepaalde techniek, of land, met uitsluiting van anderen. Tegenover dit recht staan bepaalde plichten. Bijvoorbeeld de plicht, bij te dragen aan het land waar het eigendom in wordt erkend via het betalen van belasting. Op dit moment ontkomen de bezitters aan deze plicht, door zich te verstoppen. Ze profiteren wel van de rechtsbescherming voor hun eigendom, maar betalen hier niet voor. Ze schenden het sociale contract.
Tijd dus, om ons deel van het sociaal contract ook niet meer na te komen. Als een dakloze in StarBucks stennis schopt, kan de politie thuisblijven. Als Warda en Joost “illegaal” een nieuw Starbucks café beginnen zonder licentie, laat dan de burgemeester de opening verrichten en van harte aanbevelen in het lokale sufferdje.
Uiteraard zijn ook patenten van bedrijven die geen belasting betalen, niet meer geldig. We nodigen smartphone fabrikanten uit om hier in Nederland en België zonder royalties te gaan produceren. Wedden dat deze bedrijven voortaan bidden en smeken om netjes hun belasting te betalen?
Het begon met porno op internet. Toen kwamen de seksrobots. We naderen nu voor 2030 het punt, dat kunstmatige intelligentie de Turingtest kan passeren. Met andere woorden, zich voor kan doen als een mens. Bijvoorbeeld, als iemand die je probeert te versieren. Welke technieken zal kunstmatige intelligentie gebruiken om de emoties van de mens te leren hacken? Wanneer word je verleid door kunstmatige intelligentie? In deze video de stand van zaken.
Verleid door kunstmatige intelligentie. Bron: https://pixy.org/5717311/
Verleid door kunstmatige intelligentie
Kapitalisme zal altijd streven naar het maximaliseren van winst. Winst maak je, door producten die jij goedkoop kan vervaardigen, voor meer geld te verkopen. Als er geen manier meer is om je te onderscheiden met je bijzondere product, is er maar één manier om winst te maken. Meer verkopen. Met andere woorden: meer klanten verleiden, en klanten beter verleiden.
Als AI steeds beter wordt en uiteindelijk de mens zal overtreffen in informatieverwerkend vermogen, is het logische eindproduct de sirene-AI. Een kunstmatige intelligentie die in staat is om mensen volkomen om zijn vinger te winden. Kassa!
Dictatuur
Maar er zijn ook superschurken. Althans, kwaadaardige karakters, die van de gelegenheid gebruik maken om uit te groeien tot een real time Joker of Darth Vader. Zo iemand kan op de gedachte komen om hiermee de bevolking te verleiden. Bijvoorbeeld, tot een dictatuur met hem aan het hoofd. Vond je Cambridge Analytica, de firma die Trump mede aan een verkiezingsoverwinning hielp, eng? Of de macht van big tech over ons?You haven’t seen anything as yet.
Ex Machina
We zagen een voorbeeld van een dergelijke kunstmatige intelligentie in de film Ex Machina uit 2015. Een kunstmatige intelligentie verleidde de hoofdpersoon om zo te kunnen ontsnappen, om aan de wereldheerschappij te werken. Dit is niet denkbeeldig, stelt filosoof Neil Bostrom in zijn boek Superintelligence. Verleid tot de ondergang? Het risico is groter dan waar de meeste mensen bij stilstaan.
Volgens de singleton hypothese van Nick Bostrom, zal er uiteindelijk één grote macht ontstaan die de rest opslokt of onderwerpt. Heeft hij gelijk?
Singleton hypothese
De wereld wordt steeds meer een “dorp dat de wereld omvat”. Dat is geen toeval, volgens de singleton hypothese. Deze theorie komt uit het brein van Nick Bostrom. Bostrom is een filosoof van de universiteit van Oxford, die al eerder naam maakte met zijn theorie over superintelligentie. Volgens deze theorie is de logische uitkomst van de menselijke evolutie, dat er er een wereldregering zal komen[1]. Althans één entiteit die de gehele mensheid zal regeren. Dat kan een superintelligentie zijn, maar ook een megacorporatie of een superstaat.
Steeds hogere niveaus van ordening
Zoals filosofen vaak doen, gebruikt Bostrom inductie en maakt hij hier een abstractie van. Concreet: hij stelde vast dat in de geschiedenis, mensen in steeds grotere verbanden gingen samenleven. Van een handjevol jagers en verzamelaars, tot staten met meer dan een miljard inwoners. Denk aan India en China. Of quasi-staten als de EU. Deze trend trekt hij door. Hij denkt dat ook deze enorme staten op zullen gaan in één, de aarde omspannend rijk.
Of in een kunstmatige intelligentie, zoiets als Skynet uit de Terminator serie. Of in een bedrijf als het Chinese Tencent, dat bank, social credit rater, winkel en sociaal netwerk in één is. Maar dan nog veel, en veel groter.
Tijdelijke trend van nationalisme
Bostrom denkt dat de op dit moment overheersende trend in westerse landen van anti-globalisme, tijdelijk is. Bostrom kijkt naar tijdschalen die eeuwen omspannen. Millennia, zelfs. Op langere termijn is de uitkomst helder, zo stelt hij. We gaan richting een singleton. Of we nu willen of niet.
De singleton theorie voorspelt dat er uiteindelijk een wereldregering zal komen op aarde. Bijvoorbeeld een Verenigde Naties, maar dan met meer macht. Bron: geconverteerde SVG van wikipedia.org
Wereldregering effectiever
Bostrom denkt dat een singleton wel eens goed uit zou kunnen pakken. Nu is er immers de dreiging van kernoorlogen. En een wapenwedloop. Plus het aanpakken van globale problemen, zoals de SARS-CoV-2 epidemie, faalt. Een wereldregering smoort een epidemie in de kiem en voert een lockdown in. En regelt snel een schadeloosstelling voor het getroffen gebied, zodat niemand hoeft te mopperen. Zo was de epidemie binnen de perken gebleven. Tenzij de wereldregering een totalitaire dictatuur is die bang is voor gezichtsverlies, natuurlijk.
Singleton alleen voor open systemen?
Bostrom generaliseert uit een beperkte dataset. Namelijk die van open systemen. De meeste mensen leven in een open systeem, waarin er volop contacten zijn met de rest van de wereld. In gesloten systemen, zoals eilanden, zie je juist dat deze zich meestal in enkele delen opsplitsen. Neem bijvoorbeeld de Guanches van de Canarische Eilanden en de bewoners van Rapa Nui, ook wel bekend als Paaseiland. Een eenzaam eiland in de Stille Oceaan. Rapa Nui was volkomen geïsoleerd. De oorspronkelijke inwoners van het eiland, ongeveer zo groot als Texel, hadden namelijk alle bomen omgehakt. Andere eilanden liggen meer dan duizend kilometer ver. Toen ontdekkingsreizigers het eiland ontdekten, had de bevolking zich in verschillende clans opgesplitst. Dit effect trad ook op bij de Guanches.
De aarde is zo’n gesloten systeem. Dat wil zeggen, dat zolang de mens de overheersende soort is, de aarde waarschijnlijk in enkele grote blokken opgesplitst zal blijven. Tenminste, als historische trends kloppen. Maar dat is de vraag. In de moderne tijd zijn veel trends op hun kop gezet.
Dat zou veranderen als er een externe dreiging zou worden ontdekt. Bijvoorbeeld aliens, of kolonies elders in het zonnestelsel. Dus, veel verder dan de Verenigde Naties zullen we als mensheid niet komen. Tenzij de mensheid zich verspreidt tot buiten de aarde. Dan komt er weer een nieuw terrein bij om ruzie te zoeken. Wij mensen zijn helaas nogal hardleers. Hopelijk hebben we dan geleerd, dat we meer opschieten met vrede, dan met oorlog.
Nederland is een klein, dichtbevolkt land met een uitgebreide veestapel. Dat gaat niet goed samen. Zeker van nature stikstofarme natuurgebieden leggen steeds meer het loodje. Is een stikstofveiling de oplossing?
Waarom is stikstof een probleem?
Een kleine tachtig procent van de aardse atmosfeer bestaat uit stikstofgas (N2). Stikstof is een onmisbaar element voor het leven. We bestaan uit eiwitten en eiwitten uit aminozuren, een stikstofverbinding. Nederland bevat miljoenen stikstofbronnen, variërend van huisdieren tot varkensmesterijen, en natuurlijk u, waarde lezer. Ook autoverkeer en bouwactiviteiten stoten stikstof uit, zij het veel minder dan mensen en -vooral- mesterijen. In de stikstofdiscussie bedoelt men alle stikstofbronnen, anders dan luchtstikstof en in eiwitten gebonden stikstof. Dit zijn vooral ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NO, NO2 en het omstreden lachgas N2O). Ook nitraat (NO3–) dat uit bemeste akkers spoelt, is een milieuprobleem.
De stikstofuitstoot in Nederland is al enorm gedaald, maar helaas onvoldoende voor de nieuwe strenge EU-norm. Bron: [2] [3]Brute bouwstop door administratief gecreëerd noodgeval
De EU heeft strenge regels afgekondigd voor stikstofemissies. Regels, die in een dunbevolkt land als bijvoorbeeld Frankrijk of Bulgarije makkelijk te handhaven zijn, maar in Nederland erg lastig. Het probleem is niet dat de stikstofuitstoot in Nederland stijgt. Integendeel. Deze is mede dankzij strenge wet- en regelgeving zoals de mineralenboekhouding voor boeren aanzienlijk gedaald [2] [3]. Het probleem is dat mede dankzij het stuitende gebrek aan vooruitzien door het kabinet-Rutte, de uitstoot niet snel genoeg daalde. Het gevolg was dat er een bouwstop werd afgekondigd met een aanzienlijke economische schade – en het voortduren van de huisvestingscrisis.
Stikstofveiling: voor- en nadelen
De vrije markt is er erg goed in om het economische optimum te vinden. Dat kan een voordeel zijn, althans: als het spelterrein van de vrije markt zo wordt ingeperkt dat er geen externaliteiten optreden. Externaliteiten creëren gebeurt nogal snel. Zo begonnen slimme ondernemers zelf muskusratten te kweken, toen de overheid een premie van tien gulden op elke gedode knager zette. In principe kan de overheid het recht om stikstof uit te stoten verkopen, bijvoorbeeld, via een stikstofveiling. Als een varkensboer er mee stopt, kan hij zijn emissierechten via de veiling verkopen aan een andere boer, aan een bouwondernemer of een natuurorganisatie (die ze vervolgens niet gebruikt). Op een gegeven moment hebben de ondernemers die de meeste euro’s per kilo stikstofuitstoot kunnen verdienen, de emissierechten in handen, waardoor er een economisch optimum is ontstaan. Aldus het schoolboekje economie.
Elk systeem met wetten en regels waarmee geld gemoeid is, heeft te maken met de kans op fraude. Stikstofuitstoot vindt plaats in de vorm van gasvormige verbindingen. Gassen zijn berucht moeilijk te traceren op een enkele bron. Zo kan een boer bijvoorbeeld opgeven dat hij een dure afvanginstallatie heeft geïnstalleerd die hij in werkelijkheid niet heeft, of een veel slechter goedkoper model, waardoor zijn uitstoot veel hoger is dan uit officiële cijfers blijkt. Hier moet dus grondig gecontroleerd worden, het liefst ook met geregelde veldmetingen in de buurt van grote stikstofvervuilers. Per saldo is dit systeem dus uitvoerbaar.
Sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie eind jaren tachtig leidt het communisme een kwijnend bestaan. Vrijwel alle nog in naam communistische landen, zoals Vietnam, Cuba en de Chinese Volksrepubliek, zijn kapitalistische autocratieën geworden of hebben veel ruimte gemaakt voor kapitalistische initiatieven. Kortom: de nederlaag van communisme lijkt totaal en definitief, het domein van radicalinsky’s, voor altijd verbannen naar de schroothoop van de geschiedenis. Is de rol van het communisme daarmee uitgespeeld? Integendeel, zegt Aaron Bastani, de schrijver van het boek Fully Automated Luxury Communism: A Manifesto.
Communisme zonder arbeiders
Centraal in het boek staat het idee dat in de toekomst alle menselijk werk overgenomen zal worden door robots, omdat robots alles beter en sneller zullen kunnen dan mensen. Hij trekt hiermee de trend door die al tientallen jaren aan de gang is: de exponentiële toename van de rekenkracht van computers en de overvloedige beschikbaarheid van energie en grondstoffen brengt de waarde van grondstoffen, energie en arbeid terug tot nul. En hiermee de kostprijs.
Het leven wordt door deze technologische deflatie steeds goedkoper. Weliswaar is er steeds minder werk, maar er is wel steeds meer welvaart in absolute zin. Tot nu toe was arbeid de voornaamste manier om welvaart te herverdelen. De meeste mensen hebben een baan. Hiervoor worden ze betaald uit de winsten die ondernemers maken, of uit de belastingen die ondernemers betalen. Maar wat, als er straks geen banen meer zijn? Biojvoorbeeld in 2029, als 1000 euro aan computers meer informatie kan verwerken dan het menselijke brein? Dan verdwijnt het belangrijkste herverdelingsmechanisme, loon. De oplossing is volgens Bastani: een herverdeling van de productiebronnen. Met andere woorden: communisme fase 5, de klassenloze maatschappij in het marxisme zonder dat fase 4, de dictatuur van het proletariaat, plaats heeft gevonden.
De vijf fasen van de maatschappij volgens het marxisme
In zijn boek Het Kapitaal (1867) analyseerde de negentiende-eeuwse Duitse schrijver en filosoof Karl Marx de relatie tussen technologie, kapitaal en maatschappij. Hij onderscheidde hierbij vijf fases in de ontwikkeling van de mensheid. Deze zijn:
1. Jager-verzamelaarsmaatschappijen, zoals de tegenwoordige Khoisan. Deze kenden, stelde Marx, een vorm van communisme om een praktische reden. Bij een zwervend bestaan kan je nooit meer bezitten dan je op je rug kan meedragen.
Karl Marx, de grondlegger van de ideeën achter het marxisme. Bron: Wikimedia Commons
2. Feodale maatschappijen. Met de komst van de landbouw werd het mogelijk bezit te accumuleren en legers te verzamelen. Hierbij perst de heersende klasse, de adel, kleine boeren en handwerkslieden af door middel van hun leger, zodat zij zich de winsten konden toeëigenen. Als marxisten-leninisten of maoïsten het over ‘feodaal’ hebben, verwijzen ze naar dit type maatschappij. We zien een heropleving van de feodale maatschappij in door de maffia en bendes beheerste samenlevingen.
3. Kapitalistische maatschappijen. Met de komst van vrije steden (en al eerder, bij op handel gebaseerde stadsstaten zoals Carthago, maar die pastten niet in Marx’ “ijzeren historische wetmatigheden”) en fabrieken wordt arbeid een factor die los staat van land en de adel. Naast de adel ontstaat er een klasse van gegoede burgers, de “bourgeois”, die het “proletariaat”, de arbeiders, tewerkstelt, een mager loon betaalt en de winsten herinvesteert om nog rijker te worden. Volgens het marxisme verkeren westerse landen in deze fase.
4. Dictatuur van het proletariaat. Marx droomde van een machtsovername door het proletariaat, waarbij er een egalitaire maatschappij zou ontstaan. Het proletariaat zou dit doen zonder respect voor de bourgeois, m.a.w. er zou een dictatuur van het proletariaat ontstaan. De productiemiddelen komen in handen van de staat. Dit communistische ideaal werd min of meer, ten koste van het nodige bloedvergieten, verwezenlijkt in de voormalige Sovjet-Unie en landen als Cuba en China.
5. Communistische maatschappij. Op een gegeven moment worden machines zo productief, dat ze alles voor vrijwel niets kunnen produceren. Iedereen kan nu een luxebestaan leiden zonder te hoeven werken. Omdat de productiemiddelen in handen zijn van de staat, wordt er niemand meer uitgebuit en kan iedereen eerlijk delen. Dit ideaal is in geen enkel land bereikt, wellicht oliestaten (tijdelijk en alleen voor de eigen bevolking) uitgezonderd.
Zoals we anderhalve eeuw later weten, bleek de praktijk weerbarstig. Hoewel zijn economische analyse in grote lijnen klopte, was hij te weinig macchiavellistisch qua beoordeling van de menselijke aard in zijn ideale maatschappij (zo voorzag hij niet de opkomst van de “rode adel” van corrupte partijfunctionarissen en inefficiënties bij het planningsproces) en onderschatte hij nationalisme enorm.
De vijf grote crises
Volgens Aaron Bastani heeft het kapitalisme de afgelopen twee eeuwen redelijk zonder kleerscheuren doorstaan, maar wordt het nu geconfronteerd met een existentiële crisis, vanwege vijf ontwikkelingen die tegelijkertijd op ons af komen. Deze zijn: klimaatsverandering, schaarste aan hulpbronnen zoals energie, water en grondstoffen, vergrijzing, een groeiend aantal “nutteloze” mensen, door Bastani “unnecesariaat” genoemd en, de grootste bedreiging, een nieuw tijdperk van machines waardoor de productiefactor arbeid geheel zal worden vervangen door machines, m.a.w. kapitaal. Kapitaal dat steeds ongelijker verdeeld is. In landen als de VS en het Verenigd Koninkrijk hebben tientallen mensen nauwelijks genoeg geld op de bankrekening staan om een maand te overleven. En een grote groep mensen die niets te verliezen heeft, is niet bevorderlijk voor de stabiliteit.
De keuze voor armoede voor de meesten…
Kapitalisme verricht in grote lijnen twee taken: het vergroten van de rijkdom (door efficiënte productietechnieken) en het herverdelen van de rijkdom (door lonen). Waar het vergroten van de rijkdom steeds beter lukt, geldt dit niet voor de herverdeling. Immers, arbeid wordt steeds minder belangrijk. Het logische eindresultaat zal een wereld zijn waarin een kleine groep rijken vrijwel alles bezit, van asteroïdemijnen die de aardse mijnen door hun enorme productie weg zullen vagen, tot vloten met zonne-energie producerende satellieten en een monopolie op medische technologie voor bijvoorbeeld levensverlenging. En de rest van de mensheid? De minst ongunstige uitkomst is dat deze in strak geregeerde sloppenwijken komen te wonen, waarbij het voedsel uit 3d-printers komt. Dit is immers de meest CO2-neutrale oplossing. Een wereld die veel weg heeft van die in de science-fiction film Elysium wordt geschetst. Waarschijnlijker is dat als alle bargaining power van de bevolking verdwijnt, de wereldbevolking op volstrekt pijnloze en hygiënische wijze zal worden gereduceerd tot 500 miljoen mensen, zoals de Georgia Guidestones aanbevelen. Dat is immers de efficiëntste en meest winstgevende oplossing.
In de bioscoopfilm Elysium leidt een schatrijke elite een bestaan zonder ziekte of gebrek in de gelijknamige ruimtekolonie, terwijl de rest van de mensheid is opgesloten in armoedige sloppenwijken. Luxe-communism wil een bestaan als in Elysium maar dan voor iedereen. Bron: bewerkt screenshot van de trailer van Elysium
Of voor luxe communisme
Het alternatief is, aldus Bastani, dat we nu het nog kan, kiezen voor luxe communisme. Met andere woorden: het verdelen van de productiefactoren onder de bevolking. Asteroïden, bijvoorbeeld, zijn niet het bezit van één persoon of land, maar van de gehele mensheid volgens het Ruimteverdrag. Ook bij de privatisering van intellectueel eigendom kan je je vraagtekens zetten. Met blanket patents kan de technische vooruitgang in een gehele sector stil worden gelegd. Dus zo bekeken is luxe-communisme de meest logische en ook menslievendste oplossing. Om luxe-communisme te bereiken moeten we, aldus Bastani, en ook Visionair.nl, kiezen voor verlicht populisme. Populisme, zo verketterd door de “progressieve” elite, is de enige ideologie die de belangen van de bevolking op nummer 1 zet. En die ons kan behoeden van een bestaan als in Elysium, waarbij een genetisch verbeterde opperklasse in verbijsterende luxe leeft en de overige 99% onder ellendige omstandigheden.
De grootste grondgebruiker in Nederland is de landbouw. De interimmanager Iman Stratenus en zijn adellijke compaan jonkheer Eppo Folef Marie van Nispen tot Sevenaer, met een juridische achtergrond, hebben naar eigen zeggen dé oplossing. Wat, als we de landbouw in Nederland afschaffen en de vrijkomende grond inrichten als natuurgebied?
Stadsstaat Nederland heeft een grotere bevolkingsdichtheid dan menige wereldstad. Op 40 000 vierkante kilometer land huisvest Nederland 17 miljoen mensen. Ongelofelijk genoeg slaagt Nederland er ook in om op landbouwgebied grotendeels zelfvoorzienend in voedsel te zijn. Dit tegen een prijs. Zo wordt het land drooggemalen, waardoor de bewortelbare zone op akkers groter wordt en deze begaanbaarder worden voor zware landbouwmachines. Met als gevolg dat natuurgebieden verdrogen en er structurele vochttekorten ontstaan.
Wat, als we de landbouw gewoon voor het grootste deel afschaffen en het vrijkomende land bestemmen tot natuurgebied en voor woningbouw? Dat zou in één klap de problemen met emissierechten oplossen. Ook komt er dan land vrij voor de verbouw van biomassa, een ander idee dat erg hip is onder klimaatvrienden. Dit is het voorstel van beide voorgenoemde heren van het initiatief natuurrijknederland.
Het idee is simpel. Maak de helft van Nederland natuurgebied. Koop het grootste deel van de boeren uit met de opbrengst van het verkopen van een deel van de landbouwgrond als grond voor woningbouw. De auteurs noemen 1 miljoen nieuwe duurzame woningen. Bestem de rest voor de verbouw van biomassa en als natuurgebied, bijvoorbeeld om vossenjachten te houden. Importeer voortaan ons voedsel uit het buitenland.
Op dit moment gebruikt Nederland 66% van het grondgebied voor landbouw. Wat, als we de landbouw gewoon afschaffen? Bron/copyright: visionair.nl
De schrijvers van dit rapport hebben duidelijk een economische achtergrond. Ze gaan er vanuit dat Nederland de komende tientallen jaren ‘business as usual’ zal doormaken met een stabiel internationaal systeem, waarin het economisch gezien inderdaad slimmer is om ons voedsel te importeren dan om hiervoor schaarse grond te benutten.
Zeker in deze instabiele geopolitieke situatie, waarin bestaande bondgenootschappen uit elkaar vallen en nieuwe geopolitieke breuklijnen ontstaan, is dit niet erg verstandig. Uit de covid-19 crisis bleek al dat landen hun eigen bevolking prioriteren. Zendingen mondkapjes op doorvoer naar andere Europese landen werden in beslag genomen, Frankrijk voerde een exportverbod voor covid-19 beschermingsmiddelen in. Het is ronduit dwaas en onverantwoordelijk om aan te nemen dat als er een wereldwijde hongersnood op zal treden, onze buurlanden ons uit de brand zullen helpen als hun eigen bevolking honger lijdt.
De reden dat er in Nederland zoveel ruimte is voor landbouw ten koste van ander grondgebruik is niet triviaal. Zoals de boeren zelf het kort en bondig formuleren: U moet goed weten, wij boeren zorgen voor eten.
Stellen wij 12.000 vierkante kilometer landbouwgrond buiten gebruik, zoals dit tweetal voorstelt, dan is Nederland niet meer zelfvoorzienend op het gebied van voedsel. Onze (over)grootouders hebben allen in de Hongerwinter van 1944 ondervonden wat voor akelige gevolgen het heeft om in tijden van crisis afhankelijk te zijn van het buitenland.
Het is beter, om bijvoorbeeld kritisch te kijken naar het staande asiel- en immigratiebeleid (nu verantwoordelijk voor meer dan tachtig procent van de bevolkingsgroei, zie https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-asiel-migratie-en-integratie/hoeveel-immigranten-komen-naar-nederland-) en creatiever om te springen met de bestaande ruimte dan nu, bijvoorbeeld door meer ondergrondse bouw en het verplaatsen van de ecologisch meest belastende landbouwactiviteiten naar zee. Drie vijfde deel van het Nederlandse grondgebied is zee. Op termijn kan veel landbouwgrond inderdaad een andere bestemming krijgen, maar alleen als we er in slagen om vervangend voedsel te produceren in bijvoorbeeld landbouwflats, op synthetische wijze of op zee.
Als we de main stream media moeten geloven, worden we bedreigd door een ziekte die erger is dan de pest of de Spaanse Griep, die we alleen kunnen bestrijden door draconische social distancing maatregelen. De werkelijkheid is heel wat genuanceerder. Sterker nog, er zitten behoorlijk wat positieve kanten aan deze epidemie. We zullen ze hieronder opnoemen.
Minder ziekte en doden door luchtvervuiling
Door de wereldwijde quarantaine en het stilleggen van de nodige vervuilende fabrieken en verkeer, is de luchtvervuiling sterk gedaald. Alleen al in China heeft de quarantaine geleid tot lucht met vrijwel afwezige fijnstof, NOx, SO2 en enkele andere parameters voor luchtvervuiling. Wel was er een korte SO2-piek in Wuhan, vermoedelijk door de crematoria die overuren draaiden.
Naar schatting gaan er in China 1,6 miljoen mensen per jaar dood aan de gevolgen van luchtvervuiling. Als we uitgaan van de afwezigheid van luchtvervuiling gedurende een maand, zullen op langere termijn 150 000 mensen minder sterven door luchtvervuiling. Dit is vele malen meer dan het officiële Chinese Covid-19 dodental van enkele duizenden (of onofficiële dodental van rond de 40.000). Ook de vervuiling van water is belangrijk minder door
Minder overige infectieziekten en seksueel overdraagbare aandoeningen
De gedwongen quarantaine is ook slecht nieuws voor de veroorzakers van andere besmettelijke ziekten. De gedeeltelijke lockdown zorgt voor een algemene vermindering in infectieziekten, niet alleen Covid-19.
Doorbraak van thuiswerken
De “intelligente lockdown” (dixit Rutte) leidde tot een heroverweging van ingeroest gedrag. Bijvoorbeeld de behoefte van managers om de scepter te zwaaien over een zichtbare kudde gehoorzaam kantoorvee. Thuiswerken scheelt reiskosten, verwarmingskosten in het kantoor en maakt communicatie efficiënter. Natuurlijk zijn er ook nadelen, en geregelde ontmoetingsdagen zijn essentieel voor effectief thuiswerken, maar op dit moment wordt er suboptimaal gebruik gemaakt van thuiswerken.
Doorbraak van thuisonderwijs
Voor de meeste kinderen is school een straf. Dit komt omdat onderwijs, alle onderwijsvernieuwingen ten spijt, nog is geënt op het industriële tijdperk. Kinderen moeten zich vroeg melden, gaan zitten op hun aangewezen plaatsen en stipt de hun toegewezen taken gaan uitvoeren. Dit is niet hoe de menselijke geest optimaal informatie verwerkt. Digitale lesmethodes als Khan Academy en Duolingo blijken vergelijkbaar effectief als klassikaal onderwijs. Het beruchte probleem van orde houden is afwezig als kinderen thuis, in hun eigen tempo, kunnen studeren. Onderwijs kan veel meer thuis gebeuren dan nu. Hierdoor kunnen leraren zich meer concentreren op lesgeven dan nu en kinderen die extra begeleiding nodig hebben extra aandacht geven.
Doorbraak van thuiswinkelen Shoppen is een geliefd tijdverdrijf van veel werkende mensen. Thuiswinkelen scheelt kosten, CO2-uitstoot en reistijd. Ook komt er meer ruimte beschikbaar voor wonen en kantoren als winkels sluiten, of verder gaan als online winkel. Weliswaar leidt dit tot verlies aan werkgelegenheid, maar die ontstaat dan weer op andere plaatsen. Bijvoorbeeld in meer lokale fabrieken, zie hierna.
Stimulans voor out of the box denken en omschakelen
Bedrijven schakelen tijdelijk om voor de productie van reinigingsmiddelen, mondkapjes en beademingsapparatuur. Eigenaars van 3D-printers sluiten zich op grote schaal aan bij Schone Bakkes, een initiatief om het ondersteunende deel van maskers te printen.
De Brabantse bierbrouwer Bavaria liet zich van zijn beste kant zien, door restalcohol te verwerken in gratis handalcohol voor medische instellingen in de zwaar getroffen provincie. Bron: tweet van Stijn Swinkels, Royal Swinkels Family Brewers (brouwer van Bavaria)
Terugdraaien van globalisering
Het sluiten van fabrieken en grenzen maakte pijnlijk duidelijk dat internationale solidariteit een illusie is. In het geval van een noodsituatie is alleen op ons eigen land te rekenen. China, dat nu goede sier maakt met de internationale levering van mondkapjes en andere medische hulpgoederen, kocht op het hoogtepunt van de Covid-19 uitbraak op grote schaal in de rest van de wereld mondkapjes, rond de 2 miljard stuks. Basisingrediënten voor medicijnen als paracetamol en ibuprofen worden niet meer in Europa geproduceerd, alleen in India en China. Dat bespaart, zo schijnt het, kosten en daar worden hedge fund managers erg blij van. Zieken dan wat minder. Nu daar nog steeds de kans op een nieuwe uitbraak levensgroot is, is de kans niet denkbeeldig dat deze fabrieken gesloten worden, of alleen voor de binnenlandse markt gaan produceren. Zendingen bestemd voor de Italiaanse coronagebieden, werden op doorreis op Tsjechische luchthavens in beslag genomen. Naar verwachting zal de schok van de covid-19 epidemie, de noodzaak voor een nationaal en Europees industriebeleid duidelijk maken. Op het buitenland is domweg niet te rekenen als er een crisis aanbreekt. We staan er dan alleen voor. Ondernemers zullen meer lokale productieketens gaan opzetten. Productiemethoden waarbij de productieketen veel eenvoudiger wordt, zoals 3D-printen, gaan nu versneld doorbreken.
Wake-up call en stresstest voor gezondheidsdiensten
Covid-19 is een middelmatig ernstig virus. De sterfte is aan de lage kant, rond de halve procent, ongeveer twintig maal zo ernstig als griep. Ter vergelijking: het rabiësvirus is vrijwel honderd procent dodelijk, ook de (inmiddels uitgeroeide) pokken en het ebola-virus kennen hoge sterftecijfers. In feite vormt het SARS-CoV-2 virus een stresstest voor gezondheidsdiensten. Het Nederlandse stelsel blijkt niet opgewassen tegen een serieuze epidemie. Ook de Nederlandse gezondheidszorgwaakhond RIVM schoot zeker in de beginfase ernstig, en verwijtbaar, tekort waardoor er onnodig veel besmettingen zijn geweest. Om te voorkomen dat er een run op mondkapjes zou ontstaan en de gezondheidszorgwerkers hier niet over konden beschikken, werd de bevolking voorgelogen als zouden ze ineffectief zijn. Uiteraard blijkt uit onderzoek anders. Mondkapjes remmen bij besmette mensen de luchtstroom, die bij een hoestbui de virusdeeltjes tot acht meter ver kan brengen. Een andere bewering van de RIVM is de bewering over een tekort aan testcapaciteit. Het is verbijsterend dat een instantie die zijn hand niet omdraait om miljoenen -discutabele- vaccins tegen het Human Papilloma Virus in te kopen – bij het bedrijf waar de zogenoemde topviroloog Ab Osterhaus grootaandeelhouder van is – geen strategische voorraden van reagentia heeft aangelegd. Scenarioplanning ontbreekt geheel bij deze amateurs. Waarschijnlijk, en hopelijk, gaat hier de komende maanden verandering in komen.
Rem op onnodige consumptie en reizen
Veel van de nu lamgelegde beroepen zijn in feite niet nodig. Een kapbeurt in een kapsalon of etentje in een restaurant zijn een prettige luxe, geen eerste levensbehoefte. Ook het wezenloos ronddrentelen in winkelcentra om de tijd door te brengen vermindert nu aanzienlijk. Veel winkels sluiten, gaan op thuisbezoek (zoals een ondernemende kapster in mijn wijk) of gaan online verder. Daardoor komt er meer onroerend goed beschikbaar voor woningen en bedrijven. De overgebleven winkels zullen als hun contract wordt verlengd, lagere huren gaan betalen. Minder materiële consumptie is goed nieuws voor het milieu. We consumeren nu enkele malen meer dan onze aarde aan kan. Repareren van spullen – schrijver dezes heeft enkele kledingstukken met naald en draad hersteld, wat meer dan honderd euro aan nieuwe kleren bespaarde – vermindert de hoeveelheid afval eveneens aanzienlijk.
Stilleggen van het grootste deel van het vliegverkeer heeft ook de uitstoot van vervuilende stoffen in de hoge troposfeer en stratosfeer flink laten verminderen. Vakanties zijn leuk en kunnen je geest sterk verrijken. Maar is het nodig om elk jaar naar dezelfde plaats te gaan, of je in de schulden te steken voor een tijdelijk luxe bestaan? Miljoenen mensen merken nu dat in Nederland of België blijven ook zijn voordelen heeft.
Periode van bezinning, meer tijd voor het gezin
Veel mensen leefden in een roes van werken en consumeren. Aan deze roes is hardhandig een einde gekomen. Sluimerende gezinsconflicten komen nu naar buiten. Anderen vinden nu de tijd om aan hun relatie en gezinsleven te werken. Alleen voor alleenstaanden is deze periode zwaar. Zij worden nu afgesneden van de fysieke contacten met collega’s en vrienden. Dit verklaart ook, waarom vooral jongeren geregeld de quarantainemaatregelen aan hun laars lappen.
De discountketen Action kwam onlangs in het nieuws, omdat een vulploegleider ontslagen is wegens de ‘diefstal’ van een plastic zakje met een verkoopwaarde van drie eurocent. De Nederlandse rechter zal zoals gebruikelijk is in de zogeheten Nederlandse “rechtsstaat”, deze kafkaëske eis wel toewijzen. De aandacht richtte zich voornamelijk op de disproportionaliteit van de maatregel. Hoe terecht is het om iemand te ontslaan om drie cent? Hierbij wordt voorbijgegaan aan een interessantere vraag. Want wat is de rechtspersoon achter de Action keten in Nederland, Action Nederland B.V., precies? En is vermogensoverdracht ten nadele van deze entiteit wel diefstal?
Rechtspersonen, hedge funds en leningen
Action Nederland B.V. is een zogeheten besloten vennootschap. Dit is een type rechtspersoon. Rechtspersoonlijkheid betekent dat de rechtspersoon, als fictieve entiteit, juridisch aansprakelijk is. Dat wil zeggen, dat de eigenaren van Action Nederland B.V. niet hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de daden van Action. Een rechtspersoon vervult de rol van God in een theocratie. Het is een fantasie-entiteit, die in de negentiende eeuw in het leven is geroepen in de Verenigde Staten door een corrupt lid van het hooggerechtshof om zijn voormalige werkgever te plezieren.
Action is namelijk niet in handen van een menselijke eigenaar, maar van een andere rechtspersoon, het Engelse hedge fund 3i.
Robin Hood, niet voor niets na eeuwen nog steeds een populaire legende. Bron: Wikimedia Commons/gebruiker Olaf1541 (waarschijnlijk)
De eigenaars van 3i maakten met de aankoop van Action een sprookjesachtige winst. Met geleend geld kochten deze heren (vrouwen zijn nauwelijks vertegenwoordigd onder de bezitters van het grootkapitaal) Action voor 500 miljoen euro. Ondertussen is het concern al 10 miljard euro waard en hebben de eigenaren Action opgezadeld met dure leningen, waarmee ze meer dan twee miljard euro belastingvrij hebben binnengehaald. Dit in tegenstelling tot de winkels die een eenmanszaak vormen, een eenvoudige bv of een vennootschap onder firma: zij betalen keurig belasting. En de eigenaren van 3i? Zij maken deel uit van een ondoorzichtig web van rond de 1200 grote financiële instellingen die kriskras aandelen van elkaar hebben. Het is een onontwarbaar kluwen geworden, een parasitaire woekerzwam die ten gunste van een kleine groep bezitters (de beroemde 1%) de planeet en de mensheid uitmergelt en te gronde richt.
Binnen de Action heerst een draconische discipline.
Om een lang verhaal kort ter maken: Action is nu een meedogenloze winstmachine waarmee de Nederlandse economie wordt leeggezogen, de Nederlandse (en in toenemende mate Europese) middenstand wordt vernietigd en waarvan de opbrengsten bij de parasieten in de Londense City belanden.
Van wie ‘steel’ je, als je van de Action ‘steelt’? De Action en vergelijkbare rechtspersonen zijn net zulke fantasiestructuren als engelen, goden en kabouters. Als je van een kleine ondernemer steelt, steel je het brood uit de mond van een mens van vlees en bloed, een hardwerkende man of vrouw, die netjes belasting betaalt en zich elke dag zorgen moet maken of hij/zij niet persoonlijk failliet gaat. Kortom: ethisch gezien is dit vrijwel altijd immoreel en verderfelijk. Door van de Action te ‘stelen’, hevel je in feite vermogen over van dit onontwarbare kluwen schadelijke parasieten naar iemand die wel netjes belasting betaalt: jij. Volgens de Nederlandse wet is het verboden om op te roepen tot een misdrijf, en net zoals in Pakistan het beledigen van de legendarische figuur Mohammed je je leven kost, is het in Nederland strafbaar om op te roepen tot ‘illegale’ overheveling van vermogen van deze belastingontwijkende parasieten naar jou. Dat zal ik dus ook niet doen. Wel mag ik iemand die dat doet, een held vinden. Dus bij deze. Wie van de Action en soortgelijke fantasieconstructies ‘steelt’, is mijns inziens geen dief, maar een held. Een moderne Robin Hood waar ik bewondering voor voel.
![De stikstofuitstoot in Nederland is al enorm gedaald, maar helaas onvoldoende voor de nieuwe strenge EU-norm. Bron: [2] [3]](https://www.visionair.nl/wp-content/uploads/2020/12/stikstof-clo.png)
![De stikstofuitstoot in Nederland is al enorm gedaald, maar helaas onvoldoende voor de nieuwe strenge EU-norm. Bron: [2] [3]](https://www.visionair.nl/wp-content/uploads/2020/12/stikstof-clo-300x185.png)
