Wat als er geen publieke omroep zou zijn?

De regering wil bezuinigen op de publieke omroep en de omroepbazen zijn hier vanzelfsprekend niet blij mee. Is het een ramp voor de Nederlandse samenleving als de publieke omroep ophoudt te bestaan? Of kunnen we heel goed zonder een publieke omroep?

De functies van een publieke omroep
Volgens de publieke omroepen vervullen zij een essentiële waakhondrol voor democratie. In tegenstelling tot bijvoorbeeld commerciële omroepen, die zich puur door kijkcijfers en de winst laten leiden, vormen de publieke omroepen een waarborg voor kwaliteit en objectiviteit. Zij zorgen ervoor dat de kiezers over goede en gedegen analyses beschikken, waardoor zij een weloverwogen keuze kunnen maken bij het kiezen van een nieuwe regering. Ook zorgen de publieke omroepen ervoor dat allerlei misstanden aan het licht worden gebracht, zodat hier door de politiek tijdig wordt ingegrepen. Andere functies van de publieke omroep zijn het onderwijzen van de bevolking en de klankbordfunctie voor de maatschappij. Twee vragen liggen dan voor de hand. De eerste vraag is: voldoet de publieke omroep inderdaad aan deze eisen? De tweede vraag is: is een publieke omroep de beste oplossing voor dit probleem?

Alternatieve geluiden zijn niet welkom op de demonstratie van de publieke omroep.

De anders zo brutale verslaggevers van PowNed worden nu zelf stevig aan de tand gevoeld door We Are Change Holland.

Wat is de publieke omroep?
De Nederlandse publieke omroep bestaat uit een aantal omroepverenigingen en twee wettelijkek taakomroepen, de NOS en de NTR. De omroepverenigingen zijn een afspiegeling van de verzuilde maatschappij zoals die in Nederland 50 jaar geleden heerste. De katholieken (KRO), de protestanten (NCRV), de socialisten (VARA), de liberalen(AVRO) en de vrijzinnigen (VPRO) hadden allemaal hun eigen omroep. Deze omroepen vertolkten de heersende mening binnen deze zuilen. Vormde zich een nieuwe zuil, zoals bijvoorbeeld de evangelische christenen, dan werd een nieuwe omroep (in dit geval de EO) opgericht. In de jaren ’70 werden twee lastige piratenzenders, Veronica en TROS, ingekapseld in het systeem (hoewel zij geen zuil vertegenwoordigden). Dit proces stopte in de jaren ’80. De traditionele zuilen lossen zich steeds meer op. Als relicten uit een vervlogen tijdperk bleven de omroepverenigingen bestaan. De nieuwe zuilen, zoals de wereldverbeteraars en de populisten  hebben geprobeerd een eigen omroep op te richten, met wisselend succes. Zo is er nu na veel pijn en moeite wel een boeddhistische omroep, maar ging de idealistische omroep Llink na geldproblemen ten onder. Wakker Nederland en Powned zijn Telegraafklonen. Groepen als complotters  en nieuwe spiritualiteit-aanhangers, op internet en in de samenleving nadrukkelijk aanwezig, zijn helemaal niet vertegenwoordigd, op een enkele VPRO-documentaire na.  We kunnen dus veilig concluderen dat het inteeltgehalte bij de publieke omroep vrij hoog is.

Komt wat de publieke omroepen tonen overeen met wat wij van de publieke omroep verwachten?
Wie een programmagids (ook zo’n onzinnig monopolie) of het programma in de krant of op internet raadpleegt, ziet dat een groot deel van de programmering bestaat uit sport en amusement. Hier wordt ook veel geld aan besteed. De uitzendrechten voor het voetbal bijvoorbeeld zijn uitermate prijzig.  Ook worden zogeheten bekende Nederlanders, zoals de alomtegenwoordige Paul de Leeuw, voor bedragen die de Balkenendenorm doen verbleken ingehuurd. De commerciële omroep kan dit ook, zonder dat dit de belastingbetaler een cent kost. Er zijn overigens genoeg getalenteerde presentatoren te vinden die het voor veel minder ook graag willen doen.

Dit geldt ook voor nieuws en actualiteiten. Ook de commerciëlen brengen dit. De commerciële talkshow Barend en van Dorp, bijvoorbeeld, was vergelijkbaar van kwaliteit met de gemiddelde talkshow op de publieke omroep. In het buitenland, zoals in de Verenigde Staten, zijn er zelfs speciale commerciële nieuwszenders. Hier kennen wij bijvoorbeeld BNR Nieuwsradio. Ook de klankbordfunctie is vrij gebrekkig. Bij opinieprogramma’s als bijvoorbeeld Pauw en Witteman worden vooral PvdA kopstukken uitgenodigd. Alleen de VPRO geeft soms aandacht aan dissidente meningen, zij het vooral die aan de linkerzijde.

Het is voor de vrij gevestigde documentairemaker heel lastig om een rapportage te verkopen aan de publieke omroep, zoals ik weet uit de ervaringen van mijn collega’s van Grenswetenschap.nl, die toch een heel aardige documentaire hebben gemaakt over hun ontmaskering van de Bosnische Pyramide hoax.

Met dit soort spotjes slaat de publieke omroep terug.

Onderzoeksjournalistiek
Iets waar de publieke omroep in uit zou kunnen blinken is onderzoeksjournalistiek. Onderzoeksjournalistiek is misschien wel de belangrijkste taak van de publieke omroep. Commerciële zenders hebben niet de middelen en de motivatie om iets tot de bodem toe uit te zoeken. Nu het verdienmodel van de kranten door het oprukken van gratis internetnieuws steeds meer faalt en de oplages teruglopen, hebben ook zij niet meer de financiële middelen om een journalist wekenlang onderzoek te laten doen. Wel zullen er objectieve criteria moeten komen voor onderzoeksjournalistiek, om bijvoorbeeld te voorkomen dat vooral wordt afgerekend met politieke vijanden. Als een basisinkomen wordt ingevoerd, kunnen vrijwilligers of werklozen tegen een laag tarief het nodige recherchewerk doen.

Bijzondere programma’s
Ook kunnen er dan veel meer bijzondere programma’s worden gemaakt. Misschien niet allemaal van cinematografische kwaliteit, maar wel inhoudelijk zeer divers en representatief voor de bevolking. Een raad met vertegenwoordigers uit alle lagen van de bevolking zal hierop het beste toe kunnen zien. Dit zou ook in samenwerking kunnen met mensen uit andere landen. Zo ontstaat een wereldwijd citizens reporters netwerk van wereldburgers met unieke onderwerpen.
Vertegenwoordigers van de publieke omroep zouden dan de rol kunnen vervullen die NASA nu in toenemende mate vervult in de Amerikaanse ruimtevaart: als coördinator en om amateur filmmakers te helpen een hogere kwaliteit te bereiken. Dit kan de zorgwekkende inteelt bij de publieke omroep stoppen.