‘Economische crisis gevolg energietekort’

Zaken als hordes beleidsambtenaren, ingewikkelde financiële constructies en zeer gespecialiseerde dienstverlening zijn alleen mogelijk door de overvloedige, makkelijk winbare  fossiele energie. Valt die terug, dan is een crisis – met als gevolg een terugval naar een eenvoudiger maatschappij – onafwendbaar, aldus de Amerikaanse politicoloog Thomas Homer-Dixon in zijn beroemde boek The Upside of Down. Heeft hij gelijk?

‘West-Romeinse Rijk stortte in elkaar door energietekort’
Na eeuwen van expansie stabiliseerde het Romeinse Rijk rond 200 nC. De grenzen bleven hierna in grote lijnen ongewijzigd. Toch stortte het rijk in 476 totaal in. De laatste Romeinse keizer werd door de barbaarse krijgsheer Odoaker afgezet. Historici bakkeleien al eeuwen over de werkelijke oorzaak achter het inzakken van het rijk. Opmerkelijk genoeg begroetten de onderdanen van de Romeinen de barbaarse invallers namelijk als bevrijders. De reden: de wurgende belastingen en de teruglopende productie uit de landbouw. Steeds onvruchtbaarder gronden werden in gebruik genomen, waarna erosie zijn vernietigende effect op de bodem had. Het gevolg: elke boer kon steeds minder ambtenaren en soldaten onderhouden. De complexe bestuursstructuur van het Romeinse Rijk werd een waterhoofd, dat alleen door extreem hoge belastingen te onderhouden was.

De barbaren brachten een eenvoudige regeervorm die maar weinig overhead vergde. De steden liepen leeg. De bevolking van het middeleeuwse Nîmes kon met gemak in het Romeinse amfitheater wonen en deed dat ook. Rome, ooit een miljoenenstad, bereikte in de twaalfde eeuw een inwonertal van rond de tienduizend.

De gevolgen van energietekort
Ook nu bereiken we een dergelijk keerpunt, aldus Homer-Dixon. Boeren kunnen in hun eentje tientallen  hectares bewerken en het voedsel voor honderden mensen produceren, door krachtige, maar energieslurpende landbouwmachines en door kunstmest, eveneens gewonnen met energievretende processen. Tot nu toe konden we ons dit veroorloven door de makkelijk te winnen fossiele brandstoffen. Er was in het verleden maar één vat aardolie nodig om honderd vaten te winnen. Nu is dat gedaald tot tien vaten. De zeer vervuilende teerzandolie, nu gezien als grote redding, levert per geïnvesteerd vat maar twee vaten olie op. Het gevolg: er moet heel veel werk worden verricht om energie te winnen, waardoor er weinig hulpbronnen overblijven voor andere dingen, zoals advocaten, huisstijlveranderingsbegeleiders en fnanciële goochelaars. Met de grote kantoren op Wall Street en de evenknieën in andere landen zal dan hetzelfde gebeuren als met de Romeinse metropolen: ze zullen leeglopen. Ook zal voedsel veel duurder worden. Voor de armsten zal dit niet meer te betalen zijn. Op dit moment geven de armsten in Nederland ongeveer vijftien tot twintig procent van hun inkomen aan voedsel uit, dat kan verdubbelen of meer. De situatie in overbevolkte onderontwikkelde landen is nog veel vervelender. Daar balanceren de armen nu al op de rand van de afgrond.

Blijft het energietekort permanent?
Zoals bekend bij onze lezers hebben we op Visionair.nl doorgaans een wat optimistischer kijk. Zo ook hier; dit met reden. Er zijn nu namelijk al alternatieve energievormen die een hogere EROEI (energy return on energy invested) hebben dan fossiele brandstoffen. Waterkracht, bijvoorbeeld, levert in de VS honderd maal zoveel energie op als er in is gestopt. We kunnen niet net als de Romeinen onze toevlucht zoeken tot oorlogen om aan slaven of energie te komen, de Irak-oorlog bleek een miskleun van duizend miljard dollar, dus zijn we wel gedwongen technisch vernuft in te zetten.

Dit lukt nu ook heel aardig. Op dit moment komen er zwermen getalenteerde wetenschappers en technici uit landen die een halve eeuw geleden tranentrekkers op televisie waren. De meesten van hen werken nu aan fundamenteel onderzoek en technieken, onder andere om meer energie te persen uit zon, water en wind. Zonnepanelen zijn nog nooit zo voordelig geweest als nu en kenden nog nooit zo’n hoge EREOI. We verwachten een enorme Kondratieff golf in de komende decennia als duurzame energiebronnen definitief de plaats in gaan nemen van fossiel en ons vervoer, machines en onze infrastructuur hierop aangepast moeten worden. Helaas hebben we ten opzichte van jonge groeilanden een remmende voorsprong. Waarschijnlijk brengen oude olieraffinaderijen en boorplatforms echter wel heel veel op als scrap metal.