Een nieuw Groot Verhaal voor onze verhaalloos geworden samenleving

Ik ben op dit idee gekomen door het essay van de sociologe Monica Sassatelli (Londen) In het kader van “EU-narratieven in tijden van crisis” in De Groene 27.09.12.
Zoals ik in een eerdere post op deze site betoogd heb weten wetenschappers weinig van hoe mensen in elkaar zitten en niets van hoe ze van apen zulke aparte dieren geworden zijn. Ze weten niets van hoe mensen tot talige wezens geworden zijn; hoe belangrijk hun scheppingsverhaal voor hen al was toen ze nog Vroege Mensen waren en hoe belangrijk dat bleef voor onze eigen soort, de Anatomisch Moderne Mens (AMM’s). En ze begrijpen dus ook niet goed hoe belangrijk een gedeeld Groot Verhaal voor ons nog steeds is. Al vermoeden ze wél iets, getuige vertogen over ‘narrativiteit’ en over ‘narratieven’ zoals in het betoog van Sattelli.
‘Groot Verhaal’ is in wezen ‘scheppingsverhaal’, of ‘ontstaansverhaal’, ‘samenlevingsverhaal’, maar ook het stelsel van normen en waarden dat er op is gebaseerd, valt er mee samen.
Dat wetenschappers als Sattelli het fenomeen niet met de begrijpelijke naam ‘Groot verhaal’ durven noemen is, omdat sinds het dóórbreken van de vrije markt in de zestiger jaren de collectivistische Grote Verhalen van fascisme en communisme een terechte kwalijke connotatie hebben gekregen. Maar ook het monotheïstische Scheppingsverhaal is een Groot Verhaal, ook de kerken zijn in wezen collectivistisch en vooral de Katholieke Kerk is dat.
Collectivisme staat lijnrecht tegenover democratie. De vrije markt kan alleen gedijen bij democratie. Vandaar dat Amerika zich onder Carter opwierp als de kampioen van de democratie, en dat nu, onder het neoliberalisme van de Republikeinen, de democratie daar stiekem wordt gesnoeid en beperkt tot blanke stemmers teneinde de egoïstische belangen van de rijken niet door een stembusoverwinning van Obama in gevaar te brengen. Oei, ik dwaal af.
De vrije markt kan niets met collectivisme, dus ook de kerken begonnen aan hun leegloop.
De postmoderne filosofen juichten om het einde der Grote Verhalen, maar zagen niet dat er nu wel snel aan een nieuw, niet-collectivistisch, op wetenschap gebaseerd Groot Verhaal gewerkt diende te worden, teneinde onze gewetens niet zonder grond te laten.
Maar tja, filosofen, hè. Weten niets van mensen, dus ook niets over het fenomeen Verhaal. Om een wijzneuzig air te houden filosoferen ze nog soms over ‘narratieven’, maar zoals ook aan het vertoog van Sattelli valt er weinig touw aan vast te knopen, laat staan dat ze aanstalten maken om de leegte op te vullen met een nieuw Groot Verhaal.
Het oude christelijke Verhaal werkte nog een poosje door bij de volwassenen die er mee waren opgegroeid, maar de jongeren kregen er steeds minder van mee en werden de generatie NIX. Ook de bobo’s (de lui die bij het ‘grote geld’ kunnen: bankiers, medisch specialisten, bestuurders) lieten er zich steeds minder door leiden. In Amerika omarmden de bobo’s het verhaal van Ayn Rand greed is good, en daar begon de verloedering, die in 1980 overwaaide naar onze brave bobo’s. En vandaag zitten de filosofen (en zij niet alleen) met de handen in het haar. Columnist Peter Middendorp (Volkskrant 29 sept.): “Je moet geen onzin verkopen, maar mij wierp de gedachte dat met het geloof ook het zondebesef uit ons is weggezakt, een lichtje op de zaak [van het gewetenloos geworden zijn van de bobo’s]. De kerken stroomden leeg, de gewetens ook.”

Een nieuw Groot Verhaal dus. In wezen is een Groot Verhaal dus het scheppingsverhaal, ontstaansverhaal, waarin het wezen van de mens begrijpelijk wordt en waar normen en waarden hun grond in vinden. Nu wij, westerse mensen, door de vrije markt bevrijd zijn van de onvrije collectivistische Grote Verhalen, is er alle ruimte om een nieuw te maken. Bovendien heeft de vrije markt welvaart gebracht en wetenschappelijke veld- en laboratoriumonderzoeken betaalbaar gemaakt. Niets let ons. Behalve dat het … filosofenwerk is: wetenschappers hebben hun handen vol met hun eigen detail-discipline: hún pakkie-an is het aandragen van de bouwstenen ervoor. Maar filosofen hebben dat werk nooit geleerd in hun opleiding. Dat kwam doordat de kerken altijd hebben mogen uitmaken hoe mensen wezenlijk zijn: daar hadden filosofen af te blijven. Die hebben zich altijd met maatschappelijk irrelevante diepzinnigheden onledig mogen houden. En ook: pas vanaf de zeventiger jaren begonnen de bouwstenen vanuit de echte menswetenschappen zich pas echt op te stapelen.

In prachtige rijen staan de bouwstenen maar, in weer en wind, en geen academische filosoof die er mee aan de gang gaat. Dan krijg je dat een amateur er mee gaat spelen. En je ziet hoe makkelijk het is: je hoeft maar het woordje ‘taligheidshypothese’ in te tikken en je kunt mijn ontstaansverhaal al tot je nemen.
Maar de bedoeling is natuurlijk dat dit werk door echte filosofen ter hand genomen wordt. En dat het een zo breed mogelijk project wordt: je kunt vandaag de mensen niet meer bereiken met een boek, en met een Boek al helemaal niet. Wel met een project, kijk maar naar Wilders’ Fitna: een projectje van lik-me-vestje, maar een stof dat het deed opwaaien!