Wereldverbeteraars zijn eigenwijze mensen. Hoe krijgen we alle neuzen één richting op, zodat we werkelijk wat van de grond krijgen?
Uitdijend heelal van initiatieven
Rond 2012 kwam ik langs op visionair.nl en voegde het toe aan mijn verzameling van mensen/websites/organisaties die naar een betere toekomst willen of die de heersende denkrichtingen met dat doel willen bestrijden. Deze zin schetst meteen al het probleem: het is een uitdijend heelal van individuele initiatieven die allemaal graag iets aan de wereld te willen verbeteren. Dat was vroeger natuurlijk ook al zo, het internet maakt het alleen gemakkelijker om “iets” op te zetten en het enigszins zichtbaar te maken.
“Paradijs”
Waar we in abstracte zin naar toe willen, daar zijn al die sites (en ik) het meestal snel over eens: Een soort van paradijs, waarin iedereen elkaar respectvol bejegend en als medemens ziet, waarin materialisme niet de boventoon voert en waarin we zorgvuldig/duurzaam omgaan met “de natuur”. De meesten vragen zich niet af of een dergelijke paradijselijke toestand mogelijk is en zo ja hoe ver in de toekomst die ligt. En men vraagt zich helemaal niet af hoe we daar met zijn 9 miljarden naar toe zouden moeten roeien. Het komt er meestal op neer dat je moet meedoen aan een of ander duurzaam en/of spiritueel project. Als iedereen dat namelijk doet dan lossen de problemen zich vanzelf op. Aan het voorgestelde handelen ligt geen serieus te nemen analyse van de huidige “toestand van de wereld” ten grondslag. En als je niet weet waar je bent kun je ook nergens naar toe.
Individualisme het probleem
Over de oppervlakkige verschijnselen van die toestand zijn we het ook snel eens: Te veel materialisme, onrechtvaardige verdeling, falende instituties (politieke partijen, rechtelijke macht, overheid, religies, EU, banken,…). Maar een van de belangrijkste kenmerken van de huidige “toestand van de wereld”, het individualisme van de hedendaagse (westerse) mens wordt over het hoofd gezien. Een individualisme dat niet beperkt is tot de deelnemers aan de falende instituties maar dat iedere vorm van een georganiseerd “anders” in de weg zit.
Individualisme moet niet verward worden met egoïsme. De kern van het individualisme is dat men denkt de waarheid in pacht te hebben. Die waarheid hoeft helemaal niet in te houden dat men ten allen tijde het eigen welzijn voorop stelt. Zelf te weten wat goed (en kwaad) is en zich op dat vlak door niemand iets wil laten aanleunen is de kern van de zaak. Dit individualisme maakt communicatie over gemeenschappelijke doelen, en daarmee werkelijke groepsvorming onmogelijk. Het is voor de individualist nauwelijks te accepteren dat iemand anders iets beter kan of weet. Nou ja, van een pianist willen we nog wel aanvaarden dat die beter piano kan spelen en dat als je dat zelf wil leren je je aan zijn kennis en kunde moet onderwerpen, maar over morele zaken en politiek (in de brede zin) laten de meeste mensen zich niets zeggen. Het minst degenen die zo ver zijn dat ze een initiatief nemen, bijvoorbeeld een website bouwen. Het beste wat men kan bereiken is een vorm van toevallige gelijkgestemdheid of een belangengemeenschap, die onder enige druk van omstandigheden weer als los zand uit elkaar valt. Mensen die daar wat meer over willen weten raad ik aan het boek “Identiteit” van Paul Verhaeghe te lezen. Een bespreking staat op mijn blog.
Hoe starten we een kansrijke groep?
Ik ben nu anderhalf jaar bezig om heel langzaam mensen om de tafel te krijgen die dit probleem bij zichzelf en bij elkaar willen aanpakken en willen proberen tot effectieve groepsvorming te komen. Het doel is dat we het eens zijn over waar we naar toe willen en, nog belangrijker waar we naar toe kunnen en hoe dat zou moeten. Maar ook dat de groep ook een thuis wordt: dat je je goed en sterk voelt omdat je er deel van uit maakt. Het is een zaak van richting proberen aan te brengen en te proberen om de vele op zich misschien goede initiatieven te verbinden en tot een effectieve politieke kracht te maken. En daarmee bedoel ik niet het oprichten van nog een partij. Misschien gaan we wel met zijn allen prosumeren of vormen een sustainocratie. Voorlopig wordt ik nogal dol van al die verwarrende eigenwijze wegwijzers.
Een stuk wat idd een goede analyse maakt.Â
Overigens is het ook een optie je gewoon lokaal aan te sluiten bij groepen die al tijden bezig zijn met deze zaken.Â
Denk bijvoorbeeld eens aan. The Global Ecovillage Network -Â http://gen.ecovillage.org/Â die zijn al een aantal decennia bezig en hebben wereldwijd al heel wat gemeenschappen opgezet.Â
En meer lokaal zijn er de Nederlandse Transition Towns die lokaal kijken hoe ze zaken als voedsel, hernieuwbare energie, geldsystemen, democratie etc. kunnen organiseren. Voor mensen die zelf mee willen doen daaraan is er o.a. een facebookgroep met momenteel rond de 1000 leden.
In de praktijk laten zien dat het beter is, ondervinding is de beste leermeester.
Anders is het allemaal maar theorie en onoverzichtelijk, niet wetend of het nou allemaal wel werkt in die weerbarstige realiteit.
Gemeenschappelijke doelen bestaan niet. Er bestaan alleen individuele doelen. Soms vallen individuele doelen van verschillende mensen samen en dan lijkt het alsof er een gemeenschappelijk doel is. Maar dat gemeenschappelijk doel bestaat alleen zolang de betrokken mensen zelf dat doel hebben. Ieder individu bepaalt dus zelf het doel en derhalve kun je niet spreken van een gemeenschappelijk doel. Het betekent eveneens dat ieder individu zelf bepaalt of hij of zij bij een bepaalde groep mensen wil horen.
Â
Een groep mensen met gelijk doelen – een gemeenschap – vloeit dus voort uit een reeks individuele beslissingen. De stelling dat individualisme de werkelijke groepsvorming onmogelijk maakt kan dan ook niet kloppen. Niet het individualisme, maar het collectivisme is het werkelijke probleem. Het collectivisme wekt de schijn dat er sprake is van gemeenschappelijke doelen, terwijl die doelen in werkelijkheid slechts de doelen zijn van de individuen die aan de leiding van de gemeenschap staan. De meeste gemeenschappen zijn dan ook kunstmatig samengesteld, d.w.z. dat ze niet voortkomen uit individuele beslissingen maar zijn gecreëerd vanuit een collectivistische gedachte.
Â
Maar er is nog een manier om het belang van het individualisme in te zien. Mensen zijn de enige dieren die over een volledig zelfbewustzijn beschikken. Zelfbewustzijn heeft alleen nut als je ook zelf beslissingen mag nemen en zelf mag handelen, onafhankelijk van andere mensen. Als de groep belangrijker is dan het individu, dan heeft zelfbewustzijn eigenlijk geen nut. Dan zouden we meer hebben aan groepsbewustzijn. Maar groepsbewustzijn bestaat niet, er bestaat alleen zelfbewustzijn.
Helemaal mee eens. Het is een utopie en 100% verspilde energie, te denken dat we als mensheid ooit één groep zullen vormen. We zijn met zo’n 7 miljard individuen op deze planeet en die gaan het nooit eens worden. NOOIT, NEVER, NIEMALS, JAMAIS, enz.
Mensen zijn individuen die af en toe groepen vormen. Vandaag sluit ik me aan bij een judoclub, morgen bij een schaakclub. Vandaag stem ik Groen-Links, morgen VVD. Vandaag doe ik mee met een stelletje groene hippies en morgen vind ik dat het allemaal maar dromers zijn en haak ik af.
We hebben een hartstikke mooi model en dat heet democratie! En in het geval van NL vormen we coalities. Vandaag zijn dat VVD en PvdA. En morgen zijn het CDA, VVD en D66. Prachtig toch! Vandaag zijn ze dikke vrinden en morgen gunnen ze elkaar geen blik waardig. Heerlijk om te zien!
Er is een hele grote groep mensen die helemaal niets heeft met Groen, Duurzaamheid en de “Levende Aarde”, sociale banken, enz. Die zul je nooit achter je krijgen tenzij ze de gevolgen aan den lijve gaan ondervinden.
Als je een grote groep mensen wilt vormen moet je niet te principieel zijn en bereid zijn met je principes te schipperen. Want hoe verder je je ingraaft met je principes hoe kleiner de niche waarin je dan terecht komt. Dus richt een politieke partij op die als enige doel heeft: het groene pad op gaan, meer duurzaamheid, een fatsoenlijke behandeling van dieren, enz. Ideeën waarin een overgrote meerderheid van de Nederlanders zich wel in kan vinden. Zo zou je Groenlinksers kunnen bereiken, Dierenpartij-stemmers, Liberalen en Sociaal Democraten, enz. Maar als je vindt dat iedereen vegetarisch moet worden haakt een groot deel van de mensen af. Wil je dat je partij persé links is dan haken er nog meer af. Enz. Dus….. Weescht realistisch en beperk je tot de core-zaken die je wilt veranderen.
Â
Tegelijkertijd zien we dat er heel al heel veel kleinere groepjes zijn die veelal eenzelfde richting op werken. En dat is ook fantastisch. Houdt moed, langzaam sturen we het schip dat ‘Wereldbevolking’ heet wel in de gewenste richting!!!
Misschien is het interessant om eens een blog te schrijven met als doel te bepalen welke 10 punten de lezers van Visionair.nl graag vertegenwoordigd zouden zien als er een politieke partij naar hun wensen gevormd zou worden.Â
Ik doe alvast een duit in het zakje.
1. Een garantie dat de belangrijkste mensenrechten gerespecteerd worden; een politiek liberale orde dus.
2. Meer duurzaam beleid mits het effectief is – dus geen subsidies voor zaken met te laag rendement.
3. Fatsoenlijke behandeling van dieren (maar geen verplicht vegetarisme).
4. Een nationale bank die de basis banktaken uitvoert. Die dat ethisch verantwoord doet en geen overbodige risico’s neemt.
5. Gelijke kansen voor iedereen en niet te veel economische macht bij enkele partijen.
Â
Dat is een interessant voorstel, maar ik zie hierbij het dilemma dat enerzijds de stellingen ondubbelzinnig en objectief te beoordelen moeten zijn (woorden als belangrijkste en fatsoenlijke roepen vragen en discussie op) en anderzijds als de grenzen te sterk worden aangegeven, het weer weerstand en kritiek oproept.
De kunst is het op een bepaalde manier te brengen dat het algemeen aanspreekt en niet het werk van een naar binnen gericht persoon of clubje. Je zou naar andere manifesten kunnen kijken om ideeen op te doen. Er zullen wel vormen hiervan zijn en die zullen al een hoop denkwerk erin zitten. Zou dat een startpunt zijn?
Hmm, ik lees nu dat het ‘zomaar’ een idee is dat je aandraagt en er zou iemand moeten zijn die de energie in steekt om het te formuleren en daarmee zijn nek uit te steken. Misschien dat ik het te serieus neem :).
Je kunt de belangen van mensen eigenlijk splitsen in twee zaken:
1. Financiële belangen,
2. Juridische belangen.
Deze belangen moeten bevochten worden d.m.v. veel deeltaken. En als deze belangen voldoende worden gewaarborgd verloopt het leven veel eerlijker en is dat ook een basis voor een eerlijke toekomst. Het probleem is dat het beste wat men biedt, belangeloos is. Maar niemand lost jouw problemen op, dat moet je altijd zelf doen. Om te beginnen moet je dus bij jezelf beginnen, dan je gezin, familie, vrienden enz. Zorg voor een goede situatie, en bouw dat verder uit.
Ik merk het al, ik heb hier niet veel te zoeken. Nergens heb ik gezegd dat we het met 7 miljard eens moeten worden, slechts dat mensen die daadwerkelijk wat veranderd willen hebben dat onderling moeten. Maar men wijst weer snel naar groepjes die lokaal “het goede” willen doen, zonder al te veel nadenken over of dat ooit globaal iets (geen overeenstemming tussen 7G natuurlijk) kan opleveren. Een beter bewijs van de werking van het individualisme is er niet. De recente politieke ontwikkelingen tonen duidelijk aan dat zonder serieuze organisatie men machteloos staat (denk aan het machteloze gekrakeel van Occupy) . Verander de wereld en begin dan echt bij jezelf. Laat nu maar eens zien dat je niet zo’n dubbeldwars gebakken individualist bent die meent dat “Er alleen individuele doelen bestaan” (@Patrick, @Razor).
@Bemoeier “In de praktijk laten zien dat het beter kan” De praktijk dat is de wereldomspannende samenhang der dingen. Je kunt daar niet zomaar iets tegenover “laten zien”, daarvoor is de wereld te groot en je kunt er geen tweede naast leggen.
Â
Victor, niet direkt negatief reageren. Het stuk is duidelijk en helder geschreven en zelfs ik begrijp het. Kan me ook nog zeer goed vinden in het geschrevene. De reakties die je krijgt op dit geschrevene zou je mi moeten zien als ervaren en dan bewustworden. Dat is de ongeschreven wet van de lering. Mvg Paul.
Als je mensen mee wilt krijgen moet je ze ook niet afstoten. :(
Een beetje de naïeven van geest prikkelen dat mag toch wel? Op mensen die slecht lezen / niet kritisch denken (zie stukje daarover deze week hier) zit ik/zitten wij niet te wachten. Ik krijg niet de indruk dat de door mij bekritiseerden erg leergierig zijn. Ze weten het allemaal al. Iedereen die serieus belangstelling heeft kan mij een PB sturen.
Beste Victor,
ik denk dat jezelf ook doet wat je bij anderen als een probleem ervaart. Waarom ben je een nieuwe site begonnen waar je je ook bij anderen had kunnen aansluiten. Door de zoveelste site te beginnen heb je de verdeeldheid feitelijk alleen maar groter gemaakt. ;)
Â
Maar als je je dan toch nuttig wilt maken mbt tot duurzaamheid, ethisch verantwoord bankieren e.d. kun je volgens mij het best handelen zoals ik boven al zei: houd je niet teveel vast aan jouw hele specifieke principes maar houd het zo breed mogelijk. En uiteindelijk breek je met een politieke partij pas echt potjes…
Het probleem met woorden taal of communicatie vindt ik dat je er alle kanten mee op kunt. Als ik jouw artikel als voorbeeld neem, zou ik kunnen kijken naar de overeenkomsten (met mijn gedachtengang) of de verschillen. Als ik iets nieuws tref, sta ik vaak open er tegenover. Maar als ik er dieper in duik dat kan ik ook een kritische mening vormen.
@Thui “Omdat het kader creëert aangegeven door de persoon die het proces leidt, die onafhankelijk van de groep kan bestaan” Ik begrijp dit niet en zou er van maken: “Omdat het (sustainocratie) een kader creëert dat onafhankelijk van de groep kan bestaan, aangegeven door de persoon die het proces leidt.” maar weet niet of dit is wat je had willen zeggen. Als dat wel zo is: “Sustainocratie” heeft als kader doelen waar weldenkende mensen het niet snel oneens mee zullen zijn. Het ontbreekt, voor zover ik zien kan aan een analyse van de overigen elementen: de huidige “wereld”-situatie en welke doelen daarbinnen mogelijk zijn en wat de problemen zijn als je mensen duurzaam (om maar eens een modewoord te gebruiken) bij elkaar wilt krijgen. Het zo maar poneren van een leiding (in dit geval vermoedelijk de heer Close) gaat in ieder geval niet werken of op zijn best(?) leiden tot een charismatisch geleide sekte.
Neemt niet weg dat het accepteren van enige vorm van leiding (in de herder/dominee-achtige zin van het woord) een noodzakelijke voorwaarde is voor groepsvorming. Maar dat accepteren is in met het huidige individualisme een probleem. Zowel voor de leider als de geleiden. Het gaat er om een meritocratisch systeem te ontwikkelen dat toch open (democratisch) is en binnen de historische beperkingen van individuen kan functioneren. Heel anders dus dan de tabula rasa methode die ik hier ook aantrof. Mijn “oplossing” zou zijn om het leiderschap zo veel als mogelijk te anonimiseren. Daarvoor is de “Tweede Schepping” een belangrijke inspiratiebron. Maar in het directe contact blijft het een moeilijk te overwinnen hobbel. Een van de grote problemen is het accepteren van ongelijkheid als fundamenteel gegeven, zonder daarbij tot racisme of andere vormen van beter en slechter in de morele zin te vervallen, d.w.z. zonder dat de “beteren” dat als een verdienste gaan zien die hun bijzondere rechten verschaft ten opzichte van de “minderen”. Niet alleen voor een beperkte groepsvorming maar in de maatschappij als zodanig.
Â
Â
Ik had het niet goed opgeschreven, dank je voor de correctie. Een aspect van Close die me aansprak is dat de ‘sustainocraat ‘ initieert, maar verder geen leiding geeft. Dat heeft wel enige logica in, omdat anders het project afhankelijk zou zijn van de leider. Deelnemers moeten zelf de verantwoordelijkheid voelen. Dat heeft wel een duurzaamheid in zich.Â
Dat van die sekte; iedereen zit met of vecht tegen vooroordelen. Maar hoe gaan we ermee om? Het onderkennen dat we ze hebben zou een eerste stap zijn. Het accepteren van een autoriteit of een leider houdt een vooroordeel in zichzelf in, namelijk dat een ander het beter weet.
Als ik terugkom op woorden en communicatie, we proberen daarmee iets te beschrijven. In woordenwisselingen als deze een algemene lijn. En dat is een tegenstrijd met dat iedere situatie (of persoon) verschillend is. En een algemene vraag die hierbij gesteld zou kunnen worden, is hoe we ermee omgaan.
Ik had iets in gedachten over dat onze cultuur een duidelijkheid vraagt, die moeilijk te maken is. Het is bv. terug te zien in de regeltjes en wetten die we hebben. Maar ik ben het mee eens, dat het gelijkheidsbeginsel niet helemaal correct is. Mensen zijn nu eenmaal verschillend. De meeste mensen hebben een eenduidigheid nodig. Ik merk dat bij mezelf ook…
@Razor Ik ben mijn blog begonnen om mij te oefenen in het schrijven, niet in de eerste plaats om mensen bij elkaar te brengen. Als het gelezen wordt en een enkeling zich aangesproken voelt is dat mooi meegenomen. Ik ben begonnen bij het VK-blog, toch wel een soort groepsonderneming in zekere zin en ben noodgedwongen alleen verder gegaan. Ik heb het afgelopen half jaar vooral geschreven op “de Dagelijkse Standaard” maar dat gaat niet meer. Dat ik hier nu dit stuk geplaatst heb is ook omdat ik op zijn minst wil proberen om de centrifugale krachten wat te lijf te gaan.
Inmiddels is er voor de groep wel een site maar die is voor het grootste deel besloten en bestemd voor de onderlinge communicatie en gedachtevorming. Het kleine openbare deel gebruiken we alleen om mensen naar te verwijzen waar we al kennis mee gemaakt hebben.
Â
Maak je over de breedte geen zorgen.
Er is een groot verschil tussen wat wenselijk is en wat in de praktijk gebeurt.
In de praktijk blijken alleen groepen die een zeer duidelijke (religieuze) ideologie hebben soms te kunnen voortbestaan.
Groepen die dat niet hebben vallen vaak uiteen door onderlinge ruzies en doelstellingen die steeds verder uiteen lopen.
Kijk bijv. naar de gemeenschappen zoals die in de sixties ontstonden. Deze bestonden maar beperkte tijd en zijn verzand in onderlinge ruzies en uiteenlopende doelstellingen.
Groepen zoals bijv. de Amish bestaan daarentegen langer.
Â
 Â
Â
Goede opmerking Tombraider, religie handhaaft de groepsverbanden door doctrine. Een bewezen probaat en krachtig middel, dat altijd werd en steeds opnieuw wordt toegepast, om macht te organiseren. Dit door op de psyche van de mens afgestemde, geprogrammeerde zelfcontrole mechanismen toe te passen. Dat e.e.a. steeds meer uit de hand gaat lopen als gevolg van gevoede frustraties, o.a. verlies van geloof, (wetenschap krijgt de overhand) maakt de toepassing van een antiek controle mechanisme steeds kritischer en discutabel. Allerlei wanstaltig opgezette initiatieven, door conservatieve, extremistische elementen geleidt, leiden tot tegenmaatregelen. Maatregelen die ook de niet gelovige mens treffen, en op hun beurt tot steeds grotere afkeer door inperking van vrijheden en toegepast geweld. We naderen de eindtijd van grote religies. De stuiptrekkingen ten spijt, die veroorzaakt worden door pogingen dit te herstellen en compenseren, (extreme indoctrinatie, geweld, onderdrukking, technieken, politiek beleid) moeten we ondergaan helaas. Veel intelligente rassen in dit en andere universa zullen een vergelijkbare logische geschiedenis hebben ondergaan, denk ik dan. Het is er op of eronder, echte keuzes zijn daar niet in, men moet voor de werkelijkheid kiezen. Een gezonde natuur en het volle respect voor anderen, en al het levende, is de voorwaarde voor voortbestaan van elke intelligente soort. Er moeten rechtvaardige nieuwe regelsystemen komen, die voor iedereen aanvaardbaar zijn. Een uiterst gecompliceerde en enorme klus, waarvan ik denk dat open internet communicatie zoals hier bij Visionair, de uitgesproken gelegenheid is die men met beide handen moet aangrijpen. Maar goed, die keuze heeft men zelf, fouten maken we hier ook genoeg, wat is echter nou wel perfect, niemand toch? ;)
Misschien een lijst maken van alle verschillende doelstellingen en ideologieen.
En dan kijken wat er allemaal wel en niet krom aan is voor het algemene belang.
En dan heb je misschien een overzichtelijke basis waar je alle goeie dingen tussenuit kan halen voor een nieuwe ideologie.
En dan zal het misschien ook nog op het prosumentisme of een meritocratie gaan lijken.
Of op iets wat zelfs nog beter is.
Wie weet kan men een indeling maken en een richt datum waarop de landen hun vorm van bestuur gaan profileren en er dus weer een verschuiving opgangkomt van emigranten. Zo kunnen gemeenten met zo een richt datum en periode hun eigen bestuur krijgen en zo hun eigen publieke inwoners aantrekken of zelfs afstoten. Met de tijd kan men dan zien wie het goed doen en indien niet weer van gemeente of land veranderen. Het moet wel zo zijn dat er ruimte voor komt en niet de ideeën bij voorbaat geen kans hebben omdat de mensen in het zadel denken dat ze eeuwig blijven zitten… Denken aan de toekomst en het kan gaan om een are maar het kan ook gaan om duizenden are. Steden in deze gemeenten kunnen dus ook op hun eigen mannier zich profileren en zoiets hoeft niet via diverse media campagnes. Een stuk land kan met de tijd familie gebruik worden en ook wel eens ….. vult U zelf maar in…. ;) . De eenheidsworst van de wereld komt me een bitje de strot uut.
Wellicht een aardig docu., aansluitend bij dit onderwerp:
Money & Life:
MONEY & LIFE is a passionate and inspirational essay-style documentary that asks a provocative question: can we see the economic crisis not as a disaster, but as a tremendous opportunity?  This cinematic odyssey connects the dots on our current economic pains and offers a new story of money based on an emerging paradigm of planetary well-being that understands all of life as profoundly interconnected. …(lees verder http://moneyandlifemovie.com/synopsis)
Money & life (86 min.)Â : http://moneyandlifemovie.com/watch-now
@Bemoeier Lijstjes maken en dan kiezen… Was het maar zo eenvoudig. Als gezegd: de doelen daar zijn weldenkende mensen het snel over eens. Of ze ook (of ooit) bereikbaar zijn en hoe daar gaat het om. En dat hangt weer af van de analyse van de huidige toestand van de wereld. Blijf je die vanuit een individueel gelijkheidsstandpunt beschouwen (iedere soldaat een maarschalkstaf in zijn ransel ofwel iedere krantenjongen kan miljonair worden, en: alle mensen zijn in wezen net zo weldenkend als ik) of probeer je een wat realistischer beeld over de toestand van de samenleving te krijgen?
Om van dergelijke wat droogkloterige analyses (gesteld dat ze juist zijn) dan een mooi verhaal (=ideologie) te bakken is een grote opgave. Dat zal niet gaan door lijsten en keuzes daaruit maar door hopelijk een min of meer open wisselwerking tussen mensen, waarbij de een de ander inspireert tot laten we zeggen wat poëtische daden. Voor een interessante visies op de werking van ideologie kan ik lezing van “Mogelijkheid van een Eiland” van Michel Houellebecq en “Religie voor Atheïsten” van Alain de Botton aanbevelen. In beide boeken gaat het overigens meer over de wijze waarop ideologieën zichzelf aantrekkelijk maken dan om de inhoud zelf.
Â