Fysiogeografisch gezien bestaat Europa niet. Het is zinniger over India, of Arabië als continent te spreken, dan over Europa. Bron: Wikimedia Commons

Het continent dat niet bestaat

De wereld heeft, hebben we op school geleerd, zeven continenten. Amerika (soms verdeeld in Noord- en Zuid-Amerika), Afrika, Europa, Azië, Oceanië en Antarctica. Maar klopt deze indeling wel?

Wat zijn continenten?
Het aardoppervlak is verdeeld in land, zee en een variërende hoeveelheid ijs, waaronder weer land of zee ligt. In het geval van Antarctica ligt dit land soms onder de zeespiegel. Over het algemeen zijn continenten grote eilanden (Australië, Antarctica) of door een smalle landengte met andere continenten verbonden bijna-eilanden (Afrika, de Amerika’s). Deze continenten vallen doorgaans samen met één of meer aardplaten. Zo bestaan Afrika, Zuid-Amerika en Australië uit één plaat. Noord-Amerika uit één grote plaat, met enkele kleine platen (de Juan de Fuca-plaat en de Cocos-plaat), alsmede de Caraïbische plaat die door tectonische krachten de tegenovergestelde kant op worden geduwd. Wat het bestaan van de Californische Sacramento Valley en de vele aardbevingen verklaart.

Met Europa en Azië is echter wat vreemds aan de hand. Er is geen duidelijke geografische scheiding tussen Europa en Azië. De Oeral, vaak als grens gezien, is een middelhoog gebergte. De Alpen en Pyreneeën, zelfs het Andalusische Sierra Nevada-massief zijn veel hoger. Er bestaat geen Europese of Aziatische plaat. Er bestaat wel een enorme Euraziatische plaat, die grenst aan de kleine Arabische plaat en de Indiase plaat. Deze kleine plaat boort zich steeds verder in de Euraziatische plaat. Daarom is de Himalaya het hoogste gebergte ter wereld. Het uiterste oosten van Azië (Oost-Siberië)  bestaat uit een stukje Noord-Amerikaanse plaat. Zie kaartje.

Fysiogeografisch gezien bestaat Europa niet. Het is zinniger over India, of Arabië als continent te spreken, dan over Europa. Bron: Wikimedia Commons
Fysiogeografisch gezien bestaat Europa niet. Het is zinniger over India, of Arabië als continent te spreken, dan over Europa. Bron: Wikimedia Commons

De wisselende grenzen van Europa

Fysiogeografisch gezien is Europa dus een continent dat niet bestaat. Hooguit kan je spreken over een Europees schiereiland. Alleen het supercontinent Eurazië bestaat. Maar dat niet alleen. Ook de grenzen van wat bij Europa hoort en wat bij Azië, zijn in de loop der tijden keer op keer veranderd. De enige begrenzing waar de klassieke Grieken en de Europeanen van nu het over eens zijn is dat Europa ten westen van de Bosporus ligt en Azië ten oosten ervan. Asia was de oud-Griekse naam voor Anatolië, een begrip dat uiteindelijk elk deel van Eurazië wat niet tot “Europa” werd gerekend, opslokte. De oude Grieken beschouwden de Don, een Russische rivier die in de Zwarte Zee uitkomt, als de oostgrens van Europa. De grens van Europa is dus sinds de Griekse tijd zo’n duizend kilometer naar het oosten opgeschoven.Nu rekenen de voorstanders van de toetreding van Turkije tot de EU, Anatolië ook graag tot Europa. Rusland is dan weer ‘niet-Europees’. Cyprus, hoewel flink ten oosten van de Bosporus, wordt traditioneel dan weer wel  tot Europa gerekend. Israël doet mee aan het Eurovisie Songfestival. Geografie is niet altijd even logisch.

Europa als cultureel concept
De inwoners van het Europese Schiereiland zagen (en zien) zichzelf graag als anders dan de rest van de wereld. Het verzinnen van een eigen continent is dan een logische stap. De Grieken zagen zichzelf als anders, en verheven, boven de Aziatische ‘barbaroi’, zoals de Perzen.  Dit superioriteitsgevoel, wat overigens niet uniek is in de wereld, bleef in stand en werd versterkt door religieuze verschillen. Europa was tot de kolonisatie van de Amerika’s en Australië, het enige overwegend christelijke continent. Europeanen hebben vaker uiterlijke kenmerken, zoals lichter haar en blauwe of grijze ogen, die elders in de wereld zelden tot nooit voorkomen. De stap was vervolgens klein om ook superieure intellectuele vaardigheden te veronderstellen. En hiermee een natuurlijk recht om te heersen.

Vaarwel Europa, welkom Eurazië. Bron: freeworldmaps.net
Vaarwel Europa, welkom Eurazië. Bron: freeworldmaps.net

Eurazië:  een beter concept
Het is onzinnig om aan Europa een meer speciale status toe te kennen dan aan bijvoorbeeld Zuid Oost Azië of het Indiase subcontinent. In veel opzichten vormt Zuid Oost Azië een spiegelbeeld van Europa, waarbij Japan ruwweg de rol vervult van de Britse Eilanden en China van Rusland. Omdat China in verhouding veel groter is dan welk Europees land dan ook, is de rol van China natuurlijk veel overheersender dan zelfs die van Rusland in Europa. Maar net als Europa vormt Zuid Oost Azië een cultureel samenhangend gebied.
Het is daarom beter om Europa niet te zien als continent, maar als onderdeel van het supercontinent Eurazië. Dat maakt ook de discussie over de toetreding van Rusland, en Turkije, tot de Europese Unie een stuk gemakkelijker. Beide zijn Euraziatische staten. De EU kan in principe fuseren met de Euraziatische Unie en op termijn zelfs met India en China. Kortom: denk groter. Denk Euraziatisch.

Laat een reactie achter