Journalistiek heeft pas kwaliteit als burgers politieke thema’s begrijpen

Dit artikel is geschreven door Chris Aalberts en is met toestemming overgenomen van De Nieuwe Reporter.

Onlangs werd een grensrechter doodgeschopt. Tijdens een persconferentie vroegen journalisten wat de KNVB ging doen om dit drama in het vervolg te voorkomen. Zij bekritiseerden de weinig overtuigende antwoorden van de KNVB-bestuurders.

In een radio-uitzending kreeg stadsdeelvoorzitter Baâdoud van Amsterdam Nieuw-West dezelfde verwijten. Baâdoud had een wethouder langs de ouders van de daders gestuurd en er was een convenant gesloten om geweld tegen te gaan. Dat was volgens de interviewer geen daadkrachtig optreden.

Hoe moeten we de kwaliteit van deze journalistiek beoordelen? Hoe zou Bas Heijne deze items evalueren? Wat zouden de deelnemers aan het recentelijk gevoerde RTL-debat over journalistiek ervan vinden? De kans is groot dat er veel discussie ontstaat: zijn deze items te lang, ligt de focus te veel op emoties, zijn ze te subjectief gebracht of is het onderwerp een mediahype?

Wat leren burgers?
Dit zijn vragen die journalisten elkaar graag stellen en die in dit soort debatten steeds weer terugkomen. Maar de belangrijkste vraag mist: wat leert de burger van deze items? In het RTL-debat werd deze vraag slechts door twee personen uit het publiek geadresseerd. Geen hoofdredacteur had er een antwoord op. De rol van burgers is voor journalisten erg beperkt: burgers kopen kranten, kijken nieuwsuitzendingen en lezen artikelen, maar wat de burger van journalistieke informatie leert doet er klaarblijkelijk niet toe.

Dit is echter het belangrijkste perspectief om de journalistiek te evalueren. Sommigen maken zich druk over de aandacht van serieuze media voor de scheiding van Rafael en Sylvie van der Vaart. Natuurlijk is dit geen belangrijk nieuws, maar het maakt voor de burger niets uit: sommigen consumeren dit nieuws wel, anderen niet. Hetzelfde geldt voor de ergernis over tien minuten NOS Journaal over fileleed door de sneeuw. De burger wordt er niet slechter van als hij hier minutenlang kennis van neemt.

Voor politieke thema’s ligt dit anders, omdat burgers hun politieke beslissingen vrijwel uitsluitend baseren op informatie uit de media. Wat ze stemmen hangt af van hoe de prestaties van politici inhoudelijk worden gepresenteerd. Maakt het uit dat er in deze items stompzinnige vox-pops zitten, dat items te lang zijn en dat ze niet prominent in de krant staan? Nee, want dat is allemaal een kwestie van smaak. De vraag is wat de burger van die items kan leren.

Wereld begrijpen
Burgers moeten via het nieuws begrijpen hoe politieke en maatschappelijke problemen ontstaan, hoe bestuurders ze oplossen en of ze daarin slagen. Wie zit er aan de knoppen, wat heeft dat voor gevolgen en moeten burgers hun bestuurders bij de volgende verkiezing naar huis sturen? De belangrijkste vraag over journalistieke kwaliteit is of berichtgeving een goed beeld geeft van de politieke werkelijkheid.

Dit is vaak niet het geval. Bij de grensrechter kregen de stadsdeelvoorzitter en de KNVB impliciet de schuld. Zij waren immers ‘laks’. De stadsdeelvoorzitter kan echter alleen ‘softe middelen’ inzetten. De KNVB kan misschien betere beleidsplannen schrijven over het voorkomen van geweld, maar uiteindelijk staat ook de KNVB machteloos als mensen op het veld iemand in elkaar trappen. De journalisten hadden daar echter geen oog voor.

Dit is een terugkerend patroon: de NOS praat met staatsecretaris Mansveld alsof zij bepaalt dat er snel een oplossing voor de Fyra komt. Dat klopt niet: de NS heeft een eigen directie en de staatsecretaris staat op afstand. Deze politieke keuze is bewust ooit gemaakt, maar de NOS suggereert dat Mansveld het probleem persoonlijk oplost en daar ook toe in staat is. Moet de burger de PvdA bij de volgende verkiezingen afrekenen op de geschrapte Fyra? Dat is twijfelachtig.

Nieuws begrijpen
Burgers hebben geen beeld van de Europese Unie, en krijgen politici te zien die zeggen ‘dat iets van Brussel moet’. Dat de Tweede Kamer die macht via verdragen zelf heeft overgedragen blijft onvermeld. Als RTL verslag doet van declaraties van ministers is de uitkomst dat de minister van Buitenlandse Zaken het meest declareert. RTL zet er een verontwaardigde kop boven, maar vermeldt alleen in de marge dat deze kosten direct voortvloeien uit de taakuitoefening van de minister.

Bij het RTL-debat zei RTL-hoofdredacteur Harm Taselaar dat burgers berichtgeving moeten kunnen begrijpen. Niemand is het daarmee oneens, maar kunnen burgers de juiste boodschap oppikken? Natuurlijk staan er goede achtergrondverhalen in de krant, maar voor de meeste burgers is de dagelijkse verslaggeving van RTL en NOS belangrijker. Met alleen die informatie kom je regelmatig tot verkeerde politieke keuzes. Laat we daar eens over debatteren, in plaats van over Rafael en Sylvie van der Vaart.