Geheimen als sociale negentropie

Amerikaanse spin doctors verdraaiden de ware toedracht van het ombrengen van Bin Laden, blijkt nu. Dit voorval staat niet op zichzelf. Al eerder vielen zelfs regeringen door het openbaar worden van geheimen. Geheimen maken een samenleving dus instabiel. Ze zorgen voor veel potentiële politieke energie, omdat het openbaren van geheimen explosieve gevolgen heeft. Hoeveel geheimen kan een maatschappij aan?

WIR-lek
Macht komt voor een groot deel voort uit het manipuleren van informatie. Dat is ook de reden dat geheimhouding zo belangrijk is voor machthebbers. Als het volk, of staatsvijanden, immers weten wat de machthebbers van plan zijn, zullen ze daarop anticiperen en zo het beleid zinloos maken. Een mooi voorbeeld is het Nederlandse WIR-lek. Ooit bestond er de Wet Investerings Regeling (WIR), een extra financieel voordeel voor ondernemers die investeerden.

Dit kostte de overheid veel geld (ondernemers wilden uiteraard die subsidie opstrijken, vaak op oneigenlijke manier) en dus wilde de regering in 1988 de regeling in het geheim in één klap afschaffen. Echter: de vrijdag voordat het maandag in de Staatscourant werd gepubliceerd, lekte uit (volgens boze tongen via CDA-premier Lubbers, die nauwe banden met het bedrijfsleven had) dat de WIR snel zou worden afgeschaft. Luide ontkenningen door de toenmalige betrokken minister De Korte en staatssecretaris De Koning mochten niet baten. Ondernemers dienden in het weekend nog snel hun investeringen in, waardoor de regering veel geld door de neus werd geboord. Daar werd door een eigenlijke illegale manoeuvre, de WIR-knip, nog een mouw aangepast, maar het kwaad was al geschied.

De gevaren van geheimen: chantage, politieke instabiliteit en verlies van vertrouwen in de politiek
De meeste mensen accepteren dat een bepaalde minimale vorm van geheimhouding nodig is, bijvoorbeeld als een gevoelige operatie moet worden gepland waarvan het mislukken mensenlevens in gevaar zal brengen. Politiek een stuk moeilijker ligt het geheim houden van informatie die politieke gevolgen heeft. Omdat er vaak enorme belangen op het spel staan gebeurt dit toch geregeld, zo ook in Nederland. In Nederland wordt dit niet geaccepteerd en regeringen zijn ernstig in de problemen gekomen door het openbaar worden van dergelijke informatie.

Ook daalt het vertrouwen in de politiek altijd sterk als dit soort geheimen boven tafel komen. Als de bevolking de overheid niet meer vertrouwt, betekent dat sabotage en politieke instabiliteit.

Geheimen als sociale negentropie
Geheimen leveren dus een paradox op. Macht berust voor een groot deel (maar niet geheel) op het manipuleren van informatie. Om manipulatie van informatie mogelijk te maken moet deze geheim kunnen worden gehouden. Tegelijkertijd tast het openbaar worden van politiek gevoelige informatie de legitimiteit van machthebbers aan. De conclusie is dus dat geheimhouding door de overheid meer kwaad doet dan deze voordelen heeft. Machthebbers worden chantabel, er ontstaat binnen de overheid een giftige sfeer waarin corruptie kan bloeien en burgers verliezen het vertrouwen in politici totaal. In dat licht kan het recente besluit van minister Donner, de Wet Openbaarheid Bestuur in te perken, niet anders worden gezien als een uitermate onverstandige actie. Het argument van Donner, dat WOB-verzoeken beantwoorden veel tijd kost, is onjuist en zoals we van deze minister gewend zijn, weinig visionair. Door de gehele overheid te digitaliseren, wat de Amerikanen nu aan het doen zijn, zijn alle stukken opvraagbaar te maken.

Lees ook:
Disclosure!