Het Achtvoudige Pad om een referendum te saboteren

Democratie is maar lastig. Het volk moet af en toe toch wel het idee krijgen dat hun mening er toe doet. Stel dat tot overmaat van ramp er een referendum dreigt te worden uitgeschreven. Welke technieken zijn er toe te passen om de gewenste euitkomst te bereiken? Een overzicht.

Techniek 1: keuzemogelijkheden inperken
Het referendum staat of valt uiteraard met de vraag die aan de kiezers gesteld wordt. Machthebbers kunnen beide keuzes zo manipuleren dat beide mogelijkheden in hun voordeel zijn, of één keuze zo extreem en onaangenaam maken, dat de kiezers haast wel gedwongen zijn te kiezen voor de door de machthebbers gewenste uitkomst.
Deze techniek werd bijvoorbeeld bij het zogeheten burgemeestersreferendum in Utrecht met succes toegepast om zo de omstreden PvdA-politicus Aleid Wolfsen aan een burgemeesterszetel te helpen. Zijn tegenkandidaat Pans, uiteraard ook van dezelfde partij, is een weinig bekende figuur. Pans voelde de bui uiteraard al hangen. De Utrechters die geen zin in een PvdA-feestje hadden, besloten daarom zich de moeite te besparen. Achteraf zullen ze overigens waarschijnlijk spijt hebben. Wolfsen ontpopte zich als een weinig democratisch persoon. Triomfantelijk stelden de regenten die  dit “feest van de democratie” hadden georganiseerd vast, dat er ‘onvoldoende draagvlak’ is voor het burgemeestersreferendum. Dat er in alle ons omringende landen enthousiast aan burgemeestersverkiezingen wordt meegedaan en er volop gekozen burgemeesters zijn, wordt uiteraard gemakshalve even ‘vergeten’.

Techniek 2: handtekeningenlijst saboteren
Nadat de vraag bekend is, moet een rechtsgeldig referendum uitgeschreven worden. Het besluit voor een referendum moet goedgekeurd worden door een of andere officiële instantie. In veel landen waar het referendum bestaat, moet je bijvoorbeeld een minimum aantal handtekeningen kunnen verzamelen. Er zijn uiteraard allerlei procedurele streken denkbaar om dit te saboteren, bijvoorbeeld door handtekeningen ongeldig te laten verklaren of de ondertekenaars te intimideren. Dit gebeurt ook in onvrije landen.
Activisten van de zichzelf als ‘antifascistisch onderzoekscollectief’ presenterende groep Kafka en de nauwverwante, gewelddadige AFA, intimideerden in het verleden vaak mensen die handtekeningen zetten voor kieslijsten van partijen die hen niet aanstonden, denk aan neonazipartijen, de LPF en later de PVV.

Techniek 3: maak de vraag onbegrijpelijk
Een derde mogelijkheid om een referendum naar je hand te zetten is het stichten van verwarring. Zo kan je de referendumvraag zo formuleren, dat de gemiddelde kiezer deze niet meer snapt. Dubbele ontkenningen, moeilijke woorden en hermetische zinsconstructies worden vaak gebruikt in Italiaanse referenda.

Techniek 4: zorg dat alleen die kiezers die het gewenste stemgedrag vertonen, gaan stemmen.
Waar je natuurlijk op hoopt is dat de oppositie oproept het referendum te boycotten. Het is dus van belang om de oppositie zoveel mogelijk te treiteren en door middel van procedurele spelletjes het vertrouwen in het referendum te laten verliezen. Het hierna beste alternatief is om te proberen de stemmers af te schrikken. Uiteraard moet de bevolking worden bedolven onder propaganda, op kosten van de belastingbetaler. Een meer moderne techniek is een partijdige stemwijzer. Erg handig. Pas hier echter mee op. Ook je tegenstanders zijn niet op hun achterhoofd gevallen.

Techniek 5: angst, onzekerheid en twijfel.
In het geval van onzekere tijden – een referendum vindt meestal in deze omstandigheden plaats – loont het om de kiezers af te schrikken door twijfel te zaaien. Het ‘referendum’ over de Europese Grondwet was hier een uitstekend voorbeeld van. Prominenten als D’66 coryfee Brinkhorst dreigden met de totale economische ondergang, als de Nederlandse bevolking tegen het inleveren van allerlei bevoegdheden zou stemmen. Dit bleek echter een enorme misrekening. De Nederlanders zagen de Europese grondwet als een te groot risico en het vertrouwen in de politiek is toch al niet erg hoog. Het verdrag werd daarom met grote meerderheid verworpen door de Nederlandse bevolking.

Techniek 6: stembus jiujitsu.
Deze kunst is in veel derde-wereldlanden tot eenzame hoogte opgevoerd. Is het in je belang een referendum te saboteren, zorg dan dat er stembussen zoekraken of in districten die tegen zullen stemmen, onvindbaar zijn of alleen op zeer lastig te bereiken plaatsen. Wil je veel voorstemmers, geef de bevolking dan een dag vrijaf en organiseer dan busreizen voor bejaarden naar de dichtstbijzijnde stembus.

Techniek 7: stembusfraude.
Josef Stalin zei het al: niet degene die stemt, maar degene die stemmen telt bepaalt wat de uitslag wordt. In veel Afrikaanse kiesdistricten is het opkomstpercentage dan ook ver boven de honderd procent. In Nederland is dit lastiger wegens de kiescommissies. Zeker na het verdwijnen van de stemmachines, een groot gemis voor de politiek, volgens de regenten. Deze techniek is te voor de hand liggend en is daarom in meer ontwikkelde landen vervangen door meer doortrapte technieken. Toch werd ook deze techniek in Nederland op kleine schaal toegepast in de vorm van fraude met volmachtstemmen. Landelijk is dit niet interessant, maar op gemeenteraadsniveau komt het af en toe voor.

Techniek 8: resultaten referendum naast je neer leggen.
Eem klassiek voorbeeld is de gang van zaken na het zogeheten raadplegend referendum over de Europese grondwet. De Nederlandse kiezers stemden in overweldigende meerderheid tegen. In Brussel was men daar niet erg blij mee, dus werden hun ondergeschikten in Den Haag gemaand even dat klusje te klaren. En zo geschiedde. De Ode an die Freude en andere te opvallende symbolen van de Europese superstaat in wording werden uit het verdrag gesloopt. Vervolgens werd dit er door het kabinet-Balkenende alsnog door middel van een kamermeerderheid doorheen gedrukt.
Een variant hiervan is de noodtoestand uitroepen en zo met een beroep op het landsbelang de beslissing opschorten.
Een andere variant is een beroep doen op een internationaal verdrag, dat in strijd zou zijn met de uitkomsten van een referendum.