Ideeën en techniek

Zijn deze Japanse koepels DE oplossing voor huisvesting in aardbevingsgebieden?

Hypotheekrenteaftrek vervangen door kinderaftrek

Hypotheekrenteaftrek heet een ondersteuning te zijn voor werkende armen. Het netto effect van hypotheekrenteaftrek is een subsidie aan banken en huizenbouwers. De woonlasten blijven gelijk, want huizenkopers bieden tegen elkaar op. Is er niet een slimmer systeem te bedenken?

Het beoogde doel van hypotheekrenteaftrek

hypotheekrenteaftrek
Bron: piqsels.com

Huizen zijn duur. Dat is ook logisch: een huis is een enorm object, groot genoeg om een familie in te huisvesten. In het grootste deel van de wereld kost het vier tot vijf bruto jaarinkomens om een gemiddeld huis te kopen. In enkele landen, zoals Nederland, zijn de huizenprijzen nog veel hoger. De reden is dat huizenkopers tegen elkaar opbieden en nu steeds meer vrouwen werken, betekent dat dat het beschikbare budget bijna verdubbelt. De werkgelegenheid concentreert zich in de Randstad. In gewilde gebieden, zoals de Randstad, leidt dat tot torenhoge huizenprijzen, terwijl op het leeglopende platteland in randprovincies de huizenprijzen juist sterk dalen. Hypotheekrenteaftrek moest huizen betaalbaarder maken voor de middeninkomens. Het idee was dat jonge gezinnen en andere groepen die krap bij kas zitten, door de belastingteruggaaf toch een forse uitgave als een eigen huis kunnen bekostigen.

Effecten zijn tegenovergesteld en rampzalig

In de praktijk is de maatregel vooral gunstig voor de hoogste inkomens (die de meeste belasting betalen). Zij kunnen het meeste aftrekken. Ook betekent een hogere koopkracht bij een gelijkblijvend aanbod dat de prijzen stijgen. De strenge ruimtelijke-ordening bepalingen in Nederland belemmeren dat gebieden als het Groene Hart benut worden voor huizenbouw, waardoor het aanbod gelijk blijft. Het gevolg is dat steeds meer huizenbezitters zich tot de nek in de schulden steken om toch een huis te kunnen kopen en dat de onroerend-goed prijzen 20-30% hoger liggen dan normaal. Ook wordt de verwerpelijke gewoonte van het maken van schulden beloond. De overheid creëert een gouden kooi waarin huizen bezitters zich opsluiten. Dit heeft bij huizenbezitters zonder een nationale hypotheekgarantie tot grote persoonlijke drama’s geleid. En ja, wij hebben ook een paar jaar hypotheekrenteaftrek gehad. We wisten niet hoe snel we van dit cadeautje aan de banken konden afkomen.

Vervang de hypotheekrenteaftrek door kinderaftrek

Vooral werkende ouders kunnen nu nauwelijks rondkomen. Werkende armen is een gevleugelde uitdrukking geworden: werkende mensen met een minimumloon zijn slechter af dan een uitkeringstrekker die de gulle sociale voorzieningen maximaal benut. Mensen zijn verstandig genoeg om hun eigen problemen op te lossen. Dat hoeft de overheid niet voor ze te doen. In het geval van woonlasten en hypotheekrenteaftrek, zorgt de hypotheekrenteaftrek voor een onzinnige besteding van geld aan woningen in plaats van andere dingen. Het is zinniger ouders met kinderen een vaste kinderaftrek geven voor de eerste twee kinderen. Op die manier stimuleer je dat werkende ouders kinderen krijgen (wat helpt tegen de vergrijzing) en dat deze zwaarbelaste groep een stevige steun in de rug krijgt.

Benut leegstaande kantoren als woningen

Er is een grote leegstand aan kantoren in de Randstad. Een deel hiervan kan tot woning worden omgebouwd. Dat vermindert het woon-werk verkeer aanzienlijk. Hierdoor geven werkenden minder uit aan woon-werk verkeer en hebben werkende ouders meer vrije tijd. Er moet minder krampachtig dan nu worden omgesprongen met bestemmingsplannen, zolang dat geen grote hinder oplevert voor bestaande bedrijven. Zo kan je de veel te strenge regels tegen lawaai- en stankoverlast versoepelen in de gebieden waar kantoorpanden tot woonruimte worden omgebouwd.

Zelfs in hartje stad biedt de Stairscraper een ruime eigen tuin.

De stairscraper

Stel je voor, een wenteltrap met grote tuinen voor iedere flatbewoner. Met dit gedurfde en innovatieve concept van het Barcelonese architectenbureau Nabito is er genoeg groen voor iedereen, zelfs in hartje stad.

Zelfs in hartje stad biedt de Stairscraper een ruime eigen tuin.
Zelfs in hartje stad biedt de Stairscraper een ruime eigen tuin.

De Stairscraper, bedacht door het Barcelonese  Nabito Arquitectura, lijkt nog het meeste op een ouderwetse spiraaltrap. Elk appartement heeft de vorm van een wig. Het dak van het appartement er onder vormt de tuin van het appartement.

Uitzicht op de tuin. Hopelijk wordt er wel een stevig hek geplaatst...
Uitzicht op de tuin. Hopelijk wordt er wel een stevig hek geplaatst…

Er kunnen lang niet zoveel mensen wonen als in een doorsnee wolkenkrabber, maar daartegenover staat een adembenemend uitzicht en een grote tuin.

De Stairscraper was de winnaar van een ontwerpwedstrijd, uitgeschreven door het Arabische emiraat Abu Dhabi. Abu Dhabi, het grootste emiraat van de Verenigde Arabische Emiraten, is gezegend met enorme olievoorraden en dito banktegoeden. De kans is dus vrij groot dat dit ontwerp er de komende jaren gaat komen.

Video: hoe overleven we de singulariteit?

De Singularity is het moment in de toekomst waarop kunstmatige intelligentie die van zelfs de slimste mens zal overtreffen. SF-auteur en wiskundige Vernor Vinge bedacht de term, die later door Ray Kurzweil en andere transhumanisten is uitgewerkt. Hoe kunnen we er voor zorgen dat de gevolgen voor de mensheid positief zullen uitpakken?

Vernor Vinge gaat op deze zeer dringende vragen in, want naar schatting is  het in 2045  of zelfs eerder al zover. Al ruim voor dit moment zal het exponentieel toenemende rekenvermogen van computers onze levens totaal op de kop zetten. We kunnen maar beter snel over deze vraag gaan nadenken. Het moment dat computers de eerste kenniswerkers overbodig maken, is in feite al gepasseerd. Hoe richten we onze maatschappij in voor de toekomst?

De permanente verkiezing

Politici krijgen nu onze stem en mogen daarna vier jaar doen wat ze willen. Het gevolg: gebroken verkiezingsbeloften, gekonkelefoes in achterkamers en dus een afgenomen vertrouwen in de politiek. Kan het niet slimmer? We hebben nu de techniek om veel vaker dan één keer per vier jaar de mening van de kiezer te kunnen vragen. Wat zouden de gevolgen zijn van een permanente verkiezing, waarbij de kiezer zijn stem elke dag kan wijzigen? Een verkenning.

De weken dat Nederland een democratie is

Eén keer in de vier jaar luisteren politici naar het volk. Zelfs de ergste verkiesbare regent (de echte regenten laten uiteraard het lagere echelon het vuile stemmentrekwerk doen) rijdt mee met carnavalswagens en slaat aan het babyknuffelen en zaklopen. De opiniepeilingen worden ademloos gevolgd en de speculaties over Wie met Wie gaat regeren zijn niet van de lucht. Kortom: voor even lijkt er geen kloof meer te zijn tussen burger en politiek.

Dan stromen de verkiezingsuitslagen binnen, de partijen die zijn afgestraft door de kiezer mokken en is het plotseling afgelopen met de égards voor het stemvee. Verkiezingsbeloften worden snel ingeslikt en de lokroep van een lucratief VN- of EU-baantje wordt plotseling veel belangrijker.

De verkiezingscyclus

Vlak voor de verkiezingen worden vaak populaire maatregelen genomen die op langere termijn gezien een slecht idee zijn. Een bekend voorbeeld uit de tijd van voor de euro was het tijdelijk verlagen van de rente. Het gevolg: er wordt meer geld geleend en uitgegeven, de economie groeit dus. De inflatie komt pas na de verkiezingen. Heeft ondanks deze truc de oppositie toch gewonnen, dan zitten zij met de brokken. In de praktijk denken politici dus in een termijn van vier jaar.

Perikles, volgens een Romeinse kopie van een Grieks origineel. Hij was mede de grondlegger van de Atheense demokratia.

Permanente verkiezing: het plan

Iedere kiezer krijgt een code, waarmee hij of zij een stem kan uitbrengen. Het bijzondere is dat deze stem elke dag veranderd kan worden op een stembureau of achter de computer. Hiervoor is het DigID-systeem te gebruiken. Er moet een goed systeem worden ontwikkeld om te voorkomen dat de stem te traceren is op een bepaalde burger en om fraude te voorkomen.

Dit zou met publieke en privé versleutelde codes kunnen. Om kiezers bij de les te houden is een stem maximaal vier jaar geldig. Na die vier jaar krijgt de kiezer een oproep een nieuwe stem uit te brengen. Doet de kiezer dat niet, dan wordt zijn stem veranderd in blanco.

De gevolgen op korte termijn

Maatregelen om op korte termijn stemmen mee te trekken zullen veel populairder worden. Politici zullen moeten streven naar stabiele meerderheden van negentig of meer zetels om te voorkomen dat hun regering snel valt als er veel boze kiezers naar de oppositie overlopen.

In de praktijk zal dit echter meevallen: er zit veel inertie in het systeem. Omdat verschuivingen gradueler zullen zijn dan nu, zullen politici op tijd kunnen inspelen en discontinuïteit wordt minder een issue. Politici zullen veel banger worden dan nu voor impopulaire maatregelen.

Achterkamertjesoverleg werkt niet meer. Belazert een regering het volk in ernstige mate en hebben ze hier geen heel goede reden voor (noodsituatie of andere vorm van overmacht bijvoorbeeld), dan raken ze hun meerderheid kwijt. Op korte termijn zullen politici dus veel meer dan nu hun oren naar korte-termijn oprispingen van de publieke opinie laten hangen.

De gevolgen op langere termijn

De kiezers, wij dus, zijn niet achterlijk. Zij zullen na een tijdje te hebben genoten van het gevlei van politici en het gesnater dat de Nederlandse politiek zal worden, zich gaan ergeren en behoefte krijgen aan staatslieden: politici met een duidelijke visie die zich niet zullen laten leiden door de waan van de dag maar op langere termijn denken.

Een groot staatsman is in staat om impopulaire maatregelen te verdedigen en het volk te overtuigen, als deze maatregelen in het belang van de Nederlanders of overeenkomstig de basisprincipes van de Nederlandse cultuur zijn. In de Atheense demokratia slaagden begaafde redenaars als Perikles er in om op deze manier een meerderheid voor hun visie te verzamelen. Kortom: macht zal berusten op overtuigingskracht en een duidelijke visie in plaats van op gerommel in achterkamertjes. Nu internet ons land steeds meer een klein dorp maakt, zal dat weer kunnen gaan lukken. Zou hiermee een einde komen aan de afstand tussen kiezers en politici? Of is er een diepere oorzaak?

Transparent Machines

Privacy is een totale illusie geworden met het oprukken van bedrijven als Google en Facebook, die uit de enorme hoeveelheden gebruikersdata precieze profielen kunnen samenstellen over de gebruikers. In veel opzichten weten deze bedrijven meer van ons dan wijzelf.

In de toekomst wordt dit nog veel erger, als het Internet of Things, de term voor een web van miljarden sensoren overal op aarde, realiteit wordt. Aan de andere kant krijgen we zo een wereld die voor ons op maat gesneden is, problemen die al in een vroeg stadium worden opgelost en ziekten die ontdekt worden voor ze kwaad aan kunnen richten. Vloek of zegen? De jury is er nog steeds niet uit.

Een compleet lab, verkleind tot een vingerhoed. Bron: Columbia University

Smartphone-lab van $34 ontdekt HIV en syfilis

Een complete geslachtsziektenpoli plus biolab overbodig gemaakt door een eenvoudig apparaatje, gekoppeld aan een smartphone? Daar lijkt het op, met dit zeer eenvoudig te bedienen microlab, dat eenvoudig kan worden gekoppeld aan een smartphone.

Het team heeft twee belangrijke innovaties aan de dongle toegevoegdom een ​​laag stroomverbruik te bereiken, een must op plaatsen waar niet altijd 24 uur per dag elektriciteit is. Ze maakten de elektrische pomp onnodig door gebruik te maken van een “one-push-vacuüm”, waarbij een gebruiker mechanisch een kamer met negatieve druk activeert om een ​​reeks reagentia te verplaatsen die vooraf op een cassette zijn opgeslagen. Het proces is energiezuinig, duurzaam, vereist weinig gebruikerstraining en vereist geen onderhoud of extra fabricage.

Een tweede slimme vondst was het gebruiken van de audio-aansluiting als stroombron voor zendvermogen en voor gegevensoverdracht. En omdat audio-aansluitingen onder smartphones zijn gestandaardiseerd, kan de dongle op een plug-and-play-manier worden aangesloten op elk compatibel smart-apparaat (inclusief oudere iPhones en Android-telefoons). Tijdens de veldtests in Rwanda kregen gezondheidswerkers 30 minuten training, inclusief een gebruiksvriendelijke interface om de gebruiker door elke test te helpen, stapsgewijze afbeeldingen met afbeeldingen, ingebouwde timers om de gebruiker te waarschuwen voor de volgende stappen en verslagen van testresultaten voor latere beoordeling. De overgrote meerderheid van de patiënten (97%) zei dat ze de dongle zouden aanbevelen vanwege de snelle doorlooptijd, het vermogen om resultaten te bieden voor meerdere ziekten en de eenvoud van de procedure.

Een van de vele bezuinigingsmaatregelen van het kabinet-Rutte II is het inperken van het recht om gratis op deze ziekten getest te worden bij een plaatselijke GGD. De staatssecretaris die hierover gaat, de econoom Van Rijn (PvdA), tijdens Rutte-III ook medeverantwoordelijk voor de bekende coronapuinhoop, was van mening dat de gratis testen geldverspilling vormen. Dit terwijl een enkele HIV-besmetting al honderdduizenden aan medische kosten met zich meebrengt, afgezien van het menselijk leed en (door toenemend risicogedrag) een sterke stijging van het aantal besmettingen is. Het is dan uiteraard slimmer, met technieken zoals hierboven beschreven het testen op deze ziekten veel goedkoper te maken. Een klassiek voorbeeld van peak fantasy, kortom.

De Bill and Melinda Gates Foundation van de bekende weldoener Bill Gates was mede actief bij de ontwikkeling van dit product. Dat maakt het merkwaardig dat deze zeer krachtige kit, die met enige aanpassingen tijdens de corona epidemie grote diensten had kunnen bewijzen, een stille dood is gestorven.

Een compleet lab, verkleind tot een vingerhoed. Bron: Columbia University
Een compleet lab, verkleind tot een vingerhoed. Bron: Columbia University

Bron

Smartphone, Finger Prick, 15 Minutes, Diagnosis—Done!, Columbia University News, 2015

Winkelen met de Zee Aero? Wellicht binnenkort bij ons, als het aan de startup ligt.

De toekomst van transport: vier nieuwe ontwikkelingen

Vier revoluties in transport vinden tussen 2015 en 2025 plaats, stelt futuroloog en ruimtevaartondernemer Peter Diamandis. Geen science-fiction, maar technische ontwikkelingen die op dit moment al aan het doorbreken zijn.

Zelfrijdende voertuigen

Het zal u als lezer van Visionair niet ontgaan zijn. Zelfrijdende auto’s komen er aan in de toekomst van transport en reizen. De gevestigde autofabrikanten en nieuwkomers als Google, Apple en Tesla zijn als bezetenen technici bij elkaar aan het wegkopen. Elke groep probeert koortsachtig om de eerste zelfrijdende auto op de markt te brengen. Een veel genoemde streefdatum is het jaar 2020. Volgens het Amerikaanse onderzoeksbureau IHS zullen rond 2035 zeker 54 miljoen autonome voertuigen op de wegen rondrijden. Een te verwachten effect is dat het aantal verkeersongelukken drastisch zal gaan dalen. Op dit moment veroorzaken verkeersongelukken in de wereld 1,2 miljoen doden per jaar. Evenveel als bijvoorbeeld het aantal doden in de Golfoorlogen. Verreweg de grootste veroorzaker van verkeersongelukken is menselijk falen. Het uitschakelen van de menselijke factor zal dit cijfer drastisch doen dalen, al zijn de eerste resultaten niet bemoedigend: ongeveer een op de twaalf autonome voertuigen van Google was in een halfjaar betrokken bij een botsing, zes maal zo hoog als het gemiddelde per 100.000 rijkilometers in de VS.  Vergeet echter niet, dat de computertechniek heel wat sneller verbetert dan de rijvaardigheden van de gemiddelde automobilist.
Ook passen er tot acht maal zoveel autonome voertuigen op een gegeven verkeersnet, als door mensen bestuurde voertuigen omdat de reactiesnelheden van autonome voertuigen veel hoger zijn. Dit betekent dat er veel minder wegen nodig zijn dan nu, wat de steden weer ademruimte zou geven.
Op dit moment is ongeveer een kwart van de broeikasgassen en een kwart van het totale Amerikaanse energieverbruik te wijten aan persoonlijk transport. Op zich besparen autonome voertuigen geen brandstof, maar Diamandis noemt dit toch als punt. Mogelijk omdat autonome voertuigen zonder problemen langdurig opgeladen kunnen worden, zonder ongeduldige bestuurder. Een autonoom voertuig zou bijvoorbeeld ’s nachts of tijdens werktijden naar een laadpunt kunnen rijden.

Ook besparen autonome voertuigen veel geld, stelt Diamandis. Dit, omdat ze gedeeld bezit zijn en de lagere hoeveelheid ongelukken, parkeerkosten en het lagere gewicht van elektrische auto’s de kosten zullen laten dalen tot tien procent van nu. Gesprekken met autobezitters die ik over dit onderwerp had, laten echter duidelijk blijken dat ze het erg prettig vinden om een auto tot hun beschikking te hebben als het hun uitkomt. Bij calamiteiten worden uiteraard alle autonome voertuigen snel weggegrist. Op je eigen autootje kan je altijd rekenen. Voor mensen zonder rijbewijs zijn autonome voertuigen dan weer een droom die uitkomt. Een ander voordeel van huurvoertuigen is dat voertuigen naar wens kunnen  worden gehuurd. Het is niet nodig bijvoorbeeld een logge kampeerwagen te gebruiken om boodschappen mee te doen.

Hyperloop

Elon Musk, binnengelopen met PayPal en stichter van ruimtevaartbedrijf SpaceX en elektrische autogigant Tesla, ontwikkelde een krachtig nieuw vervoermiddel dat de sterke punten van vliegtuig en trein combineert. Geërgerd door de extreem hoge aanbestedingsprijs voor een hoge-snelheidstrein tussen Los Angeles en San Francisco van $69 miljard, bedacht hij de Hyperloop, die hetzelfde kunstje -en beter- verricht voor slechts een tiende van deze hoeveelheid dollars. De hyperloop is een bijna vacuüm gezogen buis, waarin een trein met snelheden boven de 1200 km per uur op een soort luchtkussen reist. Als er in Europa hyperloops zouden worden gelegd, zou je bijvoorbeeld in een half uur naar Parijs of Londen kunnen, in een klein uur naar Berlijn en in drie uur naar Athene.

De hyperloop is veel zuiniger dan een vliegtuig of hogesnelheidstrein. Dit omdat er bijna geen luchtweerstand is. Ook gaat versnellen en vertragen met magneetremmen die bijna 100% van de energie toevoeren en kunnen terugwinnen. Check voor een snelle indruk bovenstaande video.

Musk werkte zijn plannen uit in dit rapport, een aanrader als u het naadje van de kous wilt weten.

Lang bleef de hyperloop een droom, maar nu komt het werkelijk van de grond. Hyperloop Technologies heeft een aantal zwaargewichten, waaronder Diamandis zelf, geldmannetjes en Obama’s campagnemanager in het stuurcomité zitten en (volgens Diamandis) enkele begaafde ingenieurs ingehuurd.

Vliegende auto’s en ander persoonlijk luchtvervoer

Drones zijn nog maar het begin. De echte doorbraak komt als er betaalbare vliegende auto’s, jetpacks en andere persoonlijke luchttransportmiddelen komen. Vliegende auto’s en jetpacks zijn schoolvoorbeelden van science fiction voorspellingen die niet uitkwamen. Diamandis denkt dat ze nu eindelijk van science fiction, science fact worden door de opkomst van drie convergerende technologieën: batterijen met hoge energiedichtheid, autonome navigatie met GPS en lichte, extreem sterke materialen. X Prize wil een ‘Transporter XPRIZE’ uitloven om dit persoonlijke luchtvervoer werkelijkheid te laten worden. Wat Diamandis voor ogen heeft is een soort uit de kluiten gewassen quadcopter drone, of luchttaxi, die u als passagier oppikt, naar een vlieghoogte van 160 m brengt, naar de bestemming die de passagier mondeling geeft.

Winkelen met de Zee Aero? Wellicht binnenkort bij ons, als het aan de startup ligt.
Winkelen met de Zee Aero? Wellicht binnenkort bij ons, als het aan de startup ligt.

Een vliegende elektrische autofabrikant, Zee Aero, wordt door Google gesponsord, zo gaan de geruchten. Het vliegtuigje van Zee Aero, dat over een groot aantal propellors beschikt, zou in staat zijn, op een ruime parkeerplek op te stijgen en te landen. Hiermee zou de droom van een vliegende boodschappenauto inderdaad dichtbij komen.

Een ander ontwerp is de Volocopter van bedrijf e-volo. Een elektrische helicopter voor twee passagiers met achttien rotors. Voor dichtbevolkte steden zijn deze vliegtuigjes een uitkomst (al blijft ook in drie dimensies ruimte een schaars goed, dus zullen er wel vliegroutes worden verplicht gesteld). Diamandis ziet de meeste mogelijkheden voor deze vliegtuigjes in moeilijk begaanbare gebieden met nauwelijks wegen, zoals in Afrika, of wat dat betreft, in Nepal. Zo zou je de aanleg van wegen kunnen overslaan. Ik ben hier persoonlijk wat sceptischer. Zelfs met  benzine als brandstof, wat een hogere energiedichtheid kent dan zelfs de beste elektrische batterij, is de actieradius van kleine helikoptertjes klein, hooguit een paar kilometer. Zoals bij de zeer lichte, minimalistische Gen H-1, die maar 70 kg weegt, met een zeer lichte piloot, haal je met pijn en moeite honderd. Alleen als je gebruik kan maken van een nucleaire batterij, of een (theoretisch mogelijke, maar praktisch nog niet uitvoerbare) batterij die fotonen op kan slaan, kan je de actieradius vergroten tot honderden of zelfs duizenden kilometers.

Telepresence robots en virtuele werelden

Maar wat als je niet eens meer van je plaats hoeft te komen? Van een afstand van honderden, of zelfs duizenden, kilometers communiceren kunnen we al meer dan een eeuw. Duizenden jaren zelfs, als we de Afrikaanse tamtam meerekenen.

Op dit moment wordt er heel veel moeite gedaan voor het heen en weer slepen van menselijke lichamen. Alleen in de Verenogde Staten al 310 miljard dollar per jaar. Eigenlijk is dat helemaal niet handig, zoals iedereen die reist door vele tijdzones en barre luchthavens, waar je een uiltje probeert te knappen op oncomfortabele kuipstoeltjes, je kan vertellen. Waar het om gaat is de informatie. Diamandis zelf is een enthousiast gebruiker van telepresence robots. Dat zijn robots die de bewegingen van een mens zelfs op grote afstand, bijvoorbeeld duizenden kilometers, overbrengen. Diamandis werkt bij vier bedrijven en organisaties: Singularity University (Mountain View, bij San Francisco), XPRIZE (Los Angeles), Human Longevity Inc. (San Diego, bij de Mexicaanse grens) en Planetary Resources (Seattle, tegen de Canadese grens). Deze liggen in het meest extreme geval (San Diego en Seattle) duizenden kilometers van elkaar. Hij kan nu zonder problemen alle vier bezoeken in een dag, door gebruik te maken van telepresence robots. Met als bijkomend voordeel dat de robot met zijn razendsnelle sensoren alle lichaamstaal van de gesprekspartner kan opnemen, en eerdere gesprekken kan terughalen. Dat geeft uiteraard enorme voordelen bij onderhandelingen, zowel qua tijdswinst als qua inschatten van de gesprekspartner.

Een andere optie is een virtuele wereld op te zetten. Virtuele werelden, zoals Second Life, zijn nu nog vrij houterig, maar met de krachtige computers in de toekomst zullen ervaringen in een virtuele wereld levensecht lijken. Zodra je dan je VR-bril opzet, ben je echt in een andere wereld, waar je mensen van over de hele wereld kan ontmoeten. Dit zonder dat je door de douane heen moet, met vernederende fouilleringen of een röntgencheck.

Kortom: reizen zal heel anders worden dan nu. Of we nu gaan reizen met hyperloop, via een jetpack, in een robotauto of alleen in de virtuele wereld, wat ooit science fiction was, zal nu voor een groot deel science fact worden.

De fascinerende "zeestrandbal" vomt een schelp van twee decimeter en kweekt volgens sommigen bacteriën, waar hij van leeft.

Intelligent eencellig leven

Aliens die bestaan uit een enkele cel. Zouden amoeben  intelligent eencellig leven kunnen ontwikkelen? Het antwoord: misschien, al zijn er een aantal gewaagde veronderstellingen nodig…

Eencelligheid is de norm

Gedurende de 3,6 miljard jaar dat het leven bestaat, was dit langer dan twee miljard jaar, het grootste deel dus, eencellig. De meest complexe levensvorm op aarde was de bacterie. Pas een miljard jaar geleden vormden zich de eerste gevonden fossielen van eukaryoten (organismen met een celkern). De eerste meercelligen vormden zich pas rond zeshonderd miljoen jaar geleden, maar ook nu nog bestaat verreweg de meeste biomassa uit bacteriën. Ook mensen dragen kilo’s bacteriën met zich mee. Mensen hebben meer bacteriën dan lichaamscellen.
Wat als zich nooit meercelligen hadden gevormd? Hadden zich in die omstandigheden intelligente wezens kunnen vormen?

De fascinerende "zeestrandbal" vomt een schelp van twee decimeter en kweekt volgens sommigen bacteriën, waar hij van leeft.

Amoeben van bijna twee decimeter

De grootste eencelligen zijn foraminiferen, enorme amoeben die op de zeebodem leven en een soort schelpen vormen. Geologen zijn dol op foraminiferen, want ze zijn alomtegenwoordig en leveren karakteristieke gidsfossielen op voor elk geologisch tijdperk. Het gesteente van de Grote Piramide in Gizeh bestaat voor een groot deel uit de overblijfselen van forams. De grootst bekende foraminifeer, de “zeestrandbal”  Syringammina fragrissima, vormt een schelp van twintig centimeter doorsnede. Amoeben met een dergelijke grootte hebben meerdere celkernen.

Leervermogen van amoeben

Amoeben blijken op rudimentaire wijze te kunnen leren. Worden ze bijvoorbeeld keer op keer blootgesteld aan een bepaalde prikkel, dan kunnen ze leren deze te negeren of bepaalde periodieke veranderingen te voorzien (1). Onderzoekers veronderstellen dat het dier gebruik maakt van biologische memristors, een soort ionkanaaltjes waarvan de elektrische weerstand verandert als er eerder stroom doorheen heeft gevloeid. In principe is het mogelijk met memristors een ‘denkend’ neuraal netwerk te vormen, waarmee de amoebe over een primitief lerend systeem zou beschikken. Onze hersenschors groeide en kartelde toen ons brein groeide. Dat zou ook bij een amoebe kunnen gebeuren met het membraan waar de biologische memristors in voorkwamen. Zo zou de eencellige steeds complexer gedrag en herinneringen kunnen ondersteunen.

Aangetoond is dat eencelligen dingen kunnen onthouden, ook na deling. Dit “genetische geheugen” (2) kan extra mogelijkheden bieden.

Onze cellen (en ook amoeben) bevatten een netwerk, het endoplasmatisch reticulum, dat een zeer rijke en complexe structuur heeft. Mogelijk zou in een buitenaards amoebeachtig wezen dit netwerk zich kunnen ontwikkelen als zenuwstelsel, waarbij een groot aantal memristoren de rol van de zenuwcellen enigszins overnemen. In feite denken de aanhangers van de uiterst omstreden theorie Orch-OR dat de microtubuli (kleine buisjes) in het ER een kwantumcomputer vormen.

Reuzenamoeben vormen een symbiose van verschillende eencelligen. In feite geldt dat ook voor onze eigen cellen: de mitochondriën, bijvoorbeeld, leefden ooit als vrije bacteriën. Misschien zouden deze symbionten zich tot deelorganen en morfologische structuren kunnen ontwikkelen.  Of een vorm van genetisch geheugen kunnen vormen. Hoe een dergelijke alien er uit zou zien? Geen idee, maar ze zouden best wel onder de kier van een deur door kunnen kronkelen…

Bronnen
1. Arxiv.org (Memristive model of amoeba’s learning)
2. Davidson University (Permanent memory in eukaryotes)

Determinisme en de vrije wil

Sinds jaar en dag is er in de filosofie een debat omtrent wat we noemen “de vrije wil”. Mede dankzij Nietsche’s uitspraak dat alles slechts interpretatie is en zijn uitspraak dat God dood is, wint het determinisme sinds begin 20e eeuw steeds meer terrein. Ook vandaag de dag is de algemene opvatting dat “de wetenschap” uiteindelijk overal een antwoord op zal vinden en dat we dus gedetermineerd zijn. Hier mijn opvatting die, uiteraard, slechts een interpretatie is.

determinisme en de vrije wil
Determinisme zou het hebben van een vrije wil uitsluiten.

Omdat de wereld om ons heen en onze interactie met deze wereld te complex is voor onze hersenen om te bevatten, hebben onze hersenen zich in de loop der tijd zo ontwikkeld dat ze denken in betekenis. Hiermee zijn wij in staat betekenissen – die er op zichzelf niet zijn – toe te kennen aan fenomenen in de wereld, om zodoende toch iets met de complexiteit van de wereld te kunnen. Taal is hierbij een belangrijk instrument [a]. Helaas is ambiguïteit een veel voorkomend euvel in de taal; een semantische verwijzing komt zelden precies overeen met de ontologische werkelijkheid [b]. Dit kan ook niet anders, want mocht taal de werkelijkheid wel perfect dekken, dan zou het weer zo complex zijn dat de mens er niets mee is opgeschoten.

Een simpel voorbeeld van het interpreteren op verschillende niveaus wordt gegeven door Joel Anderson (1).

Stel je voor dat een deelnemer aan een schaaktoernooi zich opeens realiseert  dat het schaakspel één grote nepperij is, want “Pionnen bestaan niet – het is slechts hout!”. (2)

determinisme en de vrije wil
Determinisme stelt dat elke gebeurtenis causaal verbonden is met eerdere gebeurtenissen. Les Chatfield uit Brighton, EngelandFlickr

Deze deelnemer realiseert zich op dat moment niet dat we in een wereld van betekenisgeving leven en daarmee een soort nieuwe realiteit over de complexe werkelijkheid hebben gelegd [c]. In zijn artikel uit 1949 verwijt Gilbert Ryle Rene Descartes een categoriefout te hebben gemaakt. Daar Descartes beweert dat lichaam en geest verschillende eigenschappen hebben en dus iets wezenlijk anders moeten zijn (3), zegt Ryle dat het ene niet logisch uit het andere volgt (4). Het is alsof je alle spelers van een voetbalteam hebt ontmoet, maar je afvraagt waar het team nu is [d]. Eenzelfde fout maakt de deelnemer aan het schaaktoernooi; op een ander niveau kan dezelfde fysische substantie een andere betekenis hebben. Ze doen niet alsof het een pion is; het is een pion (5).

Een ander hieraan gelijkende fout is terug te vinden in de vraag hoe het toch kan dat we, ook al lijken we gedetermineerd, toch denken dat we vrij kunnen handelen en dus een vrije wil hebben. Harry Frankfurt stelt hierover dat we ondanks dat onze handelingen gedetermineerd zijn, we onze “wil” in overeenstemming kunnen brengen met deze handelingen (6). Vrijheid is sturing van je gedrag op basis van desires; dat wat je uiteindelijk doet, is dan een gevolg van je wil. Deze illusie van de vrije wil is in zekere zin emergent aan de structuur van de hersenen en de wereld van betekenissen. Ook al zouden we ons best doen aan deze illusie te ontkomen, is het nog onvermijdelijk. Of om een voorbeeld van Daniel Wegner aan te halen: ook al weet je dat je door een illusionist voor de gek gehouden gaat worden, alsnog laat je je voor de gek houden (illusion of the magic self)(7).

De opvatting van de verschillende niveaus van betekenis  vertoont gelijkenissen met het “perspectief dualisme” van Jürgen Habermas. Habermas stelt dat je nog steeds moreel verantwoordelijk gehouden kunt worden voor je handelen (2e persoonsperspectief), ondanks dat je vanuit de werkelijkheid an sich geen vrije wil kan abstraheren (3e persoonsperspectief) (8). Het is dus niet mogelijk om je bij het handelen te beroepen op het deterministisch perspectief, omdat vanuit de realiteit van betekenissen – welke in deze context ook als “de samenleving” gelezen kan worden – je wel verantwoordelijk wordt gehouden voor je handelen.

Stel dat je je na het lezen van dit artikel kan vinden in de stelling en onderbouwing en je gelooft in de visie op de wereld in de vorm van betekenisgeving, dan nog is de kans klein dat je naar aanleiding van dit artikel daadwerkelijk anders zult handelen in het dagelijks leven. Zoals gezegd is dit ook niet anders: de huidige realiteit van betekenissen en de druk(te) die dit vanuit de samenleving op ons neer legt is nog steeds te complex voor ons om ons niet voor de gek te laten houden en van perspectief te wisselen. Het is niet anders: zo zitten onze hersenen nou eenmaal niet in elkaar.

Notes:

[a] Betekenissen hebben pas zin vanuit een 2e persoonsperspectief, dus bij interactie tussen mensen. Zoals Wittgenstein (9) en Malcolm (10) al aangeven heeft het weinig zin om deze betekenissen binnen een “privetaal” te houden.

[b] Ik heb geen bron die dit letterlijk zo beweerd, maar ik denk dat ik het (als ik meer tijd had) zou kunnen afleiden uit hoofdstuk 2 en 3 van Semantics (11).

[c] Ik gebruik “werkelijkheid” om daarmee de ontologische, complexe werkelijkheid onafhankelijk van de mens aan te duidelijk. Ik gebruik “realiteit” om de wereld zoals die door de mens in taal (en betekenis) wordt omschreven.

[d] Voorbeeld overgenomen uit een college van Dr. Annemarie Kalis.

Bronnen:

  1. Anderson, J. (2011). Vrijheid door betrokkenheid: Strawson en Habermans tegen vrije-wil-scepticisme. Hoezo vrije wil?, pp. 232-251.
  2. Ibid., p.244.
  3. Ruler, H. van (1999). Over de natuur van de menselijke geest; dat deze beter te kennen is dan het lichaam. Uitgelezen Descartes, pp. 237-244
  4. Ryle, G. (2002). Descartes’ myth. The Concept of Mind. The University of Chicago Press, Chicago, pp. 11-24.
  5. Zie bron 1, p. 244.
  6. Frankfurt, H.G. (1971). Freedom of the Will and the Concept of a Person. Journal of Philosophy 68, pp. 5-20.
  7. Wegner, D.M. (2008). Self is magic. Are we free? Psychology and free will, pp. 226-247.
  8. Habermas, J. (2004). Freedom and Determinism. Pp. 1-11.
  9. Wittgenstein, L. (2006). Filosofische onderzoekingen. Vertaling Derksen, M. en Terwee S., pp. 109-1 27.
  10. Malcolm, N. (1958). Knowledge of other minds. The Journal of Philosophy, LV No. 23, pp. 969-978.
  11. Saeed, J.I. (2009). Semantics (3rd edition). Pp. 23-80.
De kernproef Starfish Prime heeft naast kapotte elektronica op Hawaii, waarschijnlijk ook meerdere satellieten geroosterd.

‘Zware zonnestorm kan satellieten voor tien jaar lamleggen’

Een zware zonnestorm beschadigt niet alleen de infrastructuur op aarde, maar laat ook een erfenis achter die gedurende een aantal jaren weinig heel laat van satellieten. Zijn we bestand tegen de gevolgen van een satellietloos tijdperk?

Tien jaar straling

Als de zon een grote wolk geladen deeltjes richting aarde uitstoot, worden hierdoor onze stroomnetwerken lamgelegd en satellieten doorgebrand. Maar daar blijft het geenszins bij. Nieuwe berekeningen wijzen uit dat een mega-zonnestorm een langdurig stralingsprobleem veroorzaakt op de hoogte waar de meeste satellieten zich bevinden, low earth orbit. Deze straling bedreigt de werking van satellieten tot een decennium na de zonnestorm. Dit gebeurt doordat de zonnestorm de binnenste Van Allen-gordel ontwricht – een natuurlijke buffer van geladen deeltjes die de aarde omringt tot een afstand van vier maal de diameter van de planeet.

Omdat dit plasma zo dicht is, kunnen zich geen elektromagnetische golven vormen die anders elektronen opzwepen en zo veranderen in gevaarlijke straling. Dit plasma beperkt de hoeveelheid straling in de binnenste Van Allen gordel die de aarde omringt en maakt hiermee het gebruik van satellieten mogelijk.

Storm van 2003 vaagde plasmawolk grotendeels weg

De kernproef Starfish Prime heeft naast kapotte elektronica op Hawaii, waarschijnlijk ook meerdere satellieten geroosterd.
De kernproef Starfish Prime heeft naast kapotte elektronica op Hawaii, waarschijnlijk ook meerdere satellieten geroosterd.

Er is al eerder waargenomen dat zonne-uitbarstingen deze wolk aantastten. Zo bracht in oktober 2003 een zware zonnestorm de plasmawolk terug tot slechts twee maal de straal van de aarde. Als we weer te maken krijgen met een enorme zonnestorm zoals in 1859 – die zelfs met de toenmalige primitieve elektronica, weinig heel liet van telegraafstations – zal er vermoedelijk vrijwel niets over blijven van deze beschermende wolk.

Satellieten veranderd in ruimteschroot

Yuri Shprits van de Californische universiteit UCLA in Los Angeles simuleerde met zijn team hoe een dergelijke grote storm de straling rond de aarde zou beïnvloeden. Ze ontdekten dat als de wolk afwezig was, elektromagnetische golven de elektronen in de binnenste stralingsgordel tot ongekende snelheden kon opzwepen – met vernietigende gevolgen voor de gevoelige elektronica in satellieten. De elektronen kunnen zich ophopen en zo hoge statische elektriciteitsspanningen veroorzaken, wat weer kortsluiting veroorzaakt. Kortom: satellieten worden zo in korte tijd al veranderd in nutteloos ruimteafval. De oplossing: satellieten en permanent bemande ruimtestations, zoals het ISS, voorzien van een dikke wand, aldus Shprits.

Kernproef

De binnenste van Allen-gordel is het sterkst rond 3000 km boven de evenaar, hoger dan LEO. Op hogere breedtegraden bereikt de binnenste van Allen-gordel lagere hoogten en worden door satellieten doorkruist. Hebben de elektronen eenmaal deze snelheid, dan blijven ze lang actief in de gordel. In 1962 voerden de Amerikanen een kernproef uit in de ruimte, waardoor low earth orbit vol werd gepompt met snelbewegende elektronen, Waarschijnlijk heeft de kernproef Starfish Prime zo verschillende satellieten (voornamelijk hun eigen) vernield, naast de nodige problemen door EMP op Honolulu.

Bron

Y. Shprits et al., Profound change of the near-Earth radiation environment caused by solar superstorms, Space Weather (2011)