Ritalin

Debat over mensverbetering: iedereen perfect?!

Op 9 juni werd in NEMO te Amsterdam een debat gehouden over mensverbetering. Mensverbetering is het overwinnen van de beperkingen van menselijk lichaam en geest.

Jan Staman, directeur van het Rathenau Instituut, identificeerde de twee hoofdvragen op dit gebied:

Wat is er mogelijk? Denk bijvoorbeeld aan cosmetische ingrepen, maar vooral `smart drugs’, embryoselectie (op basis van genetische tests), hersenstimulatie, het afremmen van veroudering, en exoskeletten.
Wat moeten we doen? Wat zijn de argumenten voor en tegen de verschillende mogelijkheden tot verbetering? Zijn er grenzen?

NEMO Science Center
Het debat in NEMO werd geleid door Richard Engelfriet (bron: NEMO)

Mooier

Allereerst kwam de oppervlakkige kant van mensverbetering aan bod: cosmetische ingrepen. Het aanwezige publiek (ruim 50 mensen) werd gevraagd of ze de kans zouden aangrijpen zo mooi mogelijk te worden, als ze van alle bestaande mogelijkheden (plastische chirurgie, injecties etc.) gebruik zouden kunnen maken. Ondanks de menselijke aantrekking tot schoonheid zou de meerderheid dit niet doen. Om allerlei redenen, waaronder gezondheidsrisico’s, het vervagen van gezichtsuitdrukkingen, het wissen van tekening door het leven, er opeens anders uitzien voor familie en vrienden, en simpelweg tevredenheid met het huidige uiterlijk. Het is van groot belang dat risico’s minimaal zijn bij zulke behandelingen. Een mislukt resultaat is veel vervelender dan er op natuurlijke wijze niet-perfect uitzien.

Aan het woord kwam cosmetisch arts Rogier Meulenaar. “Cosmetisch artsen zijn zowel arts als koopman.” Net als bij artsen in de reguliere gezondheidszorg staat het welzijn van de klant voorop. Toch zijn de ingrepen niet noodzakelijk, maar in het algemeen wel ongevaarlijk. Belangrijk bij cosmetische ingrepen is dat het niet te zien is dat het mooiere uiterlijk het resultaat is van een ingreep.

Ethica Ineke Bolt vroeg zich af of cosmetische ingrepen mensen wel echt gelukkig maken. Het verhoogde geluksgevoel is vaak maar tijdelijk, daarna hebben mensen weer nieuwe ingrepen nodig. “Van belang is waarom iemand een ingreep wil. Wat zit erachter?”

Slimmer

Schrijfster Malou van Hintum droeg haar column `Ritalin en het streven naar perfectie‘ voor. Er werd gediscussieerd wat het verschil is tussen fysieke en mentale verbeteringen, en of we psychisch gezonde mensen wel moeten verbeteren.

Ritalin
Ritalin is een medicijn dat wordt voorgeschreven bij ADHD maar wordt ook volop gebruikt om concentratie te bevorderen en daarmee betere studie- en werkprestaties te leveren. (bron: Wikimedia Commons)

Van Hintum beargumenteerde dat het onderscheid tussen verbeteren en genezen niet bestaat. “Psychische aandoeningen zijn spectrumstoornissen. Niemand is helemaal psychisch gezond, dus bij iedereen valt er wel iets te verbeteren. Het is net als met bloeddruk, waar de grens tussen gezond en ongezond ten dele willekeurig is en verandert met de tijd.”
Het verschil tussen genezen en verbeteren, wat vaak aangehaald wordt in de discussie over het vergroten van menselijke capaciteiten, is zo vaag omdat er geen objectieve, onveranderlijke norm bestaat.

Een andere kwestie is het taboe op psychische verbeteringen. Van Hintum: “Waarom mag ik wel kunstmatig mijn bloeddruk laag houden, maar niet kunstmatig mijn concentratie op het gewenste peil brengen?” Een pil tegen hoge bloeddruk is veel laagdrempeliger en minder controversieel dan een pil die de werking van de hersenen verbetert. Wellicht vanwege complexere bijwerkingen, of omdat het onze persoonlijkheid verandert, we niet meer authentiek zijn. Medicijnen als Ritalin werken overigens lang niet altijd goed bij gezonde mensen, in het geval van Ritalin (dat dopamine bevat) omdat die te weinig dopaminereceptoren hebben. Als je effectief gezonde mensen wilt helpen hun prestaties te verbeteren zul je dus specifieke oplossingen moeten zoeken.

Zintuigverlenging bij de politie

In het Amerikaanse leger gebruiken soldaten al medicatie om langer wakker en alert te blijven. Naar aanleiding hiervan sprak Mark Wiebes, innovatiemanager van het Korps landelijke politiediensten, over de mogelijkheden van mensverbetering en technologie bij de politie (hij deed dit op persoonlijke titel). Allereerst merkte hij op dat agenten stress-situaties juist opzoeken, waar dit bij werknemers in het algemeen juist vermeden wordt. De omgeving veranderen zit er dus niet in, en daardoor wordt het aantrekkelijker de capaciteiten van agenten te verbeteren om zulke situaties aan te kunnen en te verwerken. Wiebes ziet verbetering bij de politie echter niet zozeer in het sterker en slimmer maken van agenten, als wel in het verlengen van hun zintuigen met technologie. Bijvoorbeeld `ogen in het achterhoofd’, en het gebruik van beelden van dashboardcamera’s in auto’s van burgers (crowdsourcing).

Hoe nu verder?

Ter afsluiting werd een discussie gevoerd over wat ons nu te doen staat. Filosoof René Gude vroeg zich af of mensverbetering in de maatschappij moet plaatsvinden aan de hand van normen bepaald door de overheid, of door wetenschappers? Of moet iedereen vrij voor zichzelf kunnen kiezen? Democratische beslissingen zijn hier van belang, aldus Jan Staman. Het is dan wel nodig het publiek goed voor te lichten over mogelijkheden en risico’s, en vooroordelen te weg te nemen. “Probleem is dat mensen vaak niet naar wetenschappers luisteren, denk aan het volgen van een gezonde levensstijl of het nog altijd bestaan van bijgeloof. Maar er is ook een moreel debat nodig buiten de wetenschap om.”

Waar gaan we naartoe? En zal er een tweedeling ontstaan tussen gewone en verbeterde mensen? (bron: TheAnthropist.blogspot.nl)
Waar gaan we naartoe? En zal er een tweedeling ontstaan tussen gewone en verbeterde mensen? (bron: TheAnthropist.blogspot.nl)

Rob van Hattum (VPRO, NEMO) benadrukte het tekortschieten van het voorzorgsprincipe. “We moeten vooral waakzaam zijn.” Nieuwe technologie komt toch wel, dat kunnen we niet tegen houden zelfs al zouden we het willen. Het gaat er dus om dat mogelijkheden tot mensverbetering goed en veilig worden ingezet.
Filmmaker Titus Nachbauer (Transhuman): “Het zou een ramp zijn als mensen geen zelfbeschikking hebben, maar handelen onder groepsdruk.” Mensen doen vaak wat hun vrienden en familie doen.

Wat vind jij?

Een brede maatschappelijk discussie over mensverbetering is belangrijk om straks (en nu al) niet achter de feiten aan te lopen. Hebben jullie al verbeteringen aan jezelf ondergaan? Hoe ver zou je gaan, en waarom tot daar? Wat is de rol van de overheid?

22 gedachten over “Debat over mensverbetering: iedereen perfect?!”

  1. Een computersimulatie van een mens, die dan als proefdier gebruikt kan worden voor genetische manipulatie.
    Of voor de effecten van allerlei stoffen op het lichaam.
    Dat is misschien de enigste zinnige mogelijkheid.

    1. En als dat niet haalbaar is zullen we misschien over moeten gaan om zware criminelen die al hun rechten verspeeld hebben als proefdieren te gebruiken.
      Dus misschien komen we alleen met nazi praktijken verder.

  2. Wakker-blijf-middelen zijn bepaald niet ongevaarlijk. Ik heb ooit een collega gehad (een systeembeheerder), die er prat op ging om met z’n pillen 24 uur door te kunnen gaan. Dat heeft hij Zp’n 3 maanden volgehouden. Daarna is hij volledig ingestort en een half jaar later was hij nog een wrak. Ik heb hem nooit meer aan het werk gezien.
     
    Ik hou het liever bij de gangbare mensverbeteringen: gereedschap.
     

    1. Die weerstand heb ik ook met veel pillen die prestaties verbeteren; als je opeens veel langer of intensiever kunt werken, dan kan ik me goed voorstellen dat je te veel vraagt van je hersenen en lichaam en op den duur toch weer moet herstellen. Als een verhoogd niveau van een stofje enkel voordelen zou hebben zou je verwachten dat de evolutie ons al in de buurt van dat niveau gebracht zou hebben. Dat ligt wat ingewikkelder voor stoffen die het lichaam niet zelf kan aanmaken.

      Ik zou zelf alleen een middel nemen als 1) de voordelen groot zijn en 2) eventuele nadelen goed in kaart gebracht zijn. Veiligheid en gezondheid staan voorop.

  3. Ik heb ergens gelezen dat men door minder slapen ook spiritueel wakkerder zou zijn , in die theorie werd ook verder ingegaan op het feit dat we eigenlijk te lang slapen en op verkeerde tijden .Als men die tijden beter kon indelen zou men veel helderder , waakzamer en beter gebruik kunnen maken van de capaciteiten van de hersenen.Helaas laat de huidige ingedeelde maatschappij weinig ruimte om de slaaptijden anders in te delen en het duurt toch best wel even (hormonaal) voor je aan dat nieuwe aangenomen ritme gewend zou zijn. Maar als men daar ruimte in zou hebben , wie weet ergens in de toekomst , dan is er op natuurlijk gebied ook wel voordeel te behalen richting en betreffende verbetering.

    1. Interessant, Jasper. Naar mijn mening moeten we niet gaan lopen rotzooien met messen en pillen, maar de verbetering binnen onszelf zoeken.
      Zoals in het artikel staat, is niemand helemaal psychisch gezond. Misschien moet er daar eens aan gewerkt worden. Wie weet zullen we dan verborgen hoeken in ons vermogen ontdekken die werelden voor ons openen, zónder dat daar gereedschappen of medicijnen aan te pas hoeven te komen.
      Het probleem is inderdaad dat daar geen ruimte voor is in deze maatschappij, terwijl er wel ruimte (of: mogelijkheden tot vermarkting) is voor middelen die getest, geproduceerd en gekocht kunnen/moeten worden. Dat past in het systeem, verlichte mensen niet, helaas.

      1. “Zoals in het artikel staat, is niemand helemaal psychisch gezond”
         
        Dat zou ik willen omdraaien. Sowieso zijn de meeste psychische ziekten eigenlijk heel gewone verschijnselen die te ver zijn gegaan. Angst is bijvoorbeeld heel gezond en een perfecte hulp bij overleven. Maar als het angst om niets is, kan het een ziekte genoemd worden. Maar de meeste mensen zijn gezond. Eigenlijk per definitie, denk ik. Als niemand gezond is, wat is dan nog gezond?
         
        Ik heb ooit een boek gelezen over een psycholoog die op zoek ging naar natuurvolken (“Oude wijsheid van natuurvolken” van Robert Wolff). De verhalen in dit boek zouden op Visionair niet misstaan.
         
        Zo komt de schrijver bij een stam waar hij iemand zich achter een boom ziet verstoppen. Hij ziet de verstopper later iets wegpakken en stiekem verdwijnen. Als hij een ander stamlid uitlegt wat hij gezien heeft, krijgt hij als antwoord: “O, dat is onze dief. Dat doet hij altijd. Als we iets kwijt zijn kunnen we het in zijn hut ophalen.”
         
        Bij een andere stam komt hij een dementerende bejaarde tegen. De schrijver vroeg zich al een tijdje af hoe stammen omgaan met gehandicapten en langdurig zieken en zo. Als hij voorzichtig vraagt naar de situatie van de dementerende bejaarde en hoe daarmee wordt omgegaan, zegt men: “oma is nu eenmaal zo”.
         
        We kunnen natuurlijk iedereen ziek noemen en behandelen of zelfs opsluiten, of we kunnen mensen gewoon nemen zoals ze zijn. Dat laatste is pas echt gezond.

        1. Maar vind je dan dat we mensen met bijvoorbeeld Alzheimer niet moeten helpen? Inderdaad zijn sommige `ziekten’ in onze maatschappij slechts kleine afwijkingen van de `norm’, maar veel andere ziekten zijn wel degelijk heel ernstige problemen voor de mensen die eraan lijden.

        2. (sorry Lennart dat ik de reactie niet onder jouw bericht plaats, maar de site laat dat niet toe.) Ik vind dat we mensen moeten helpen. Of het nu kinderen zijn, moeders met kinderwagens die de tram in willen stappen, mensen die net een dierbaar familielid zijn verloren of mensen met Alzheimer. Maar ik zou ze niet ziek willen noemen. Als je jong bent is kindsheid geen ziekte. Als je oud bent “opeens” wel, ook al is het een vrij algemeen verschijnsel. Misschien moeten we gewoon accepteren dat dat een levensfase is. En ja, ik weet dat dat erg moeilijk te accepteren is als het je eigen naasten betreft, maar misschien kan het ook steun bieden. Als je iemand op een “afgetakelde” manier een gelukkige tijd kunt geven, geeft dat meer voldoening dan krampachtig te proberen de “gezonde” mens te behouden die er eigenlijk niet meer is.
           
          Misschien kan het de betrokkenen zelf ook steun bieden tijdens hun heldere momenten. Als ze zich kunnen dat ze in hun niet-heldere momenten toch gelukkig kunnen zijn.
           

        3. Ik deel je denktrant Willem. Ik heb gisteren ook een persoonlijke insteek gepost over dit.

          Ik ben daarbij afgeweken van de stelling van ethische en maastchappelijk vraagstellingen over mens verbetering. Onze insteek is meer existentieel.

  4. Marloes van Amerom

    Mooi artikel en interessante discussie hier! Overigens heeft Kennislink ook diverse discussies online lopen over mensverbetering, gelinieerd aan de blogs over mensverbetering van het Rathenau. Van embryoselectie en ‘smart pills’ tot de bionische mens en voortplanting zonder seks (ja, echt, dat schijnt er ook aan te komen!). Zin om mee te doen? Zie: http://www.kennislink.nl/discussies/supermens/onderwerpen/261

Laat een antwoord achter aan Jasper Reactie annuleren