Verenigde Staten van Europa: de oplossing van de financiële crisis?
Amerikaanse waarnemers waarschuwden al: de Europese plannen voor een eigen munt, de euro, konden alleen worden gerealiseerd als Europa ook in een land zou veranderen. Nadat frauderende Grieken en andere big spenders de euro op de rand van de afgrond brachten, vinden veel politici dat er centraal toezicht op de financiën van deelnemende landen in de eurozone moet komen. Met andere woorden: een Verenigde Staten van Europa…
De overhaaste invoering van de euro
Opeens was hij er: de euro. De voorstanders beloofden dat de euro een einde zou maken aan het eeuwige omwisselen van franken, kronen en guldens als je de grens overstak (en Europese landen zijn maar klein, dus je moet al gauw je munt omwisselen). Valutarisico’s waren verleden tijd. Zuidelijke landen met een voortdurend kelderende munt zouden goedkoop kunnen lenen. Kortom, invoering van de euro zou de handel sterk stimuleren en veel geld besparen.De voorstanders vonden de voordelen van de euro zo groot, dat ze niet de moeite namen om referenda te houden in de landen waar de euro werd ingevoerd. Om de euro een zo groot mogelijke impact te geven, werden veel landen toegelaten waarvan het twijfelachtig was dat ze aan de strenge monetaire eisen konden voldoen (niet meer dan 3% begrotingstekort, lage staatsschuld en maximaal 1,5% meer inflatie dan de laagste drie inflatiecijfers). Griekenland huurde de louche Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs in om de slechte cijfers op te poetsen en trad toe, ondanks waarschuwingen over de ongeloofwaardig gunstige cijfers.
De kater van 2010
Dit ging een paar jaar goed: sterke EU-landen als Duitsland profiteerden van het verdwijnen van valutarisico’s en de zwakkere broeders zoals Griekenland profiteerden van de lage rente, waardoor ze veel geld konden lenen (vooral van banken uit rijke EU-landen) tegen lage rente.
De bomen leken tot in de hemel te groeien. De kater kwam met de instorting van de financiële sector. Het werd duidelijk dat de Ieren, Grieken, Portugezen en Spanjaarden op de pof hadden geleefd. De rentes voor nieuwe leningen schoten omhoog en alleen enorme reddingsoperaties voorkwamen dat de Griekse schulden waardeloos werden.
Dit bracht een fundamenteel probleem van de euro aan het licht: deelnemers aan de euro kunnen niet verplicht worden zich aan afspraken (zoals niet te veel schulden te maken) te houden. Het logische alternatief (landen als Griekenland failliet laten gaan of de Griekse schulden afwaarderen) vonden de eurocraten niet netjes (in politiek jargon: ondenkbaar). De inwoners van rijke EU-landen, vooral de Duitsers met hun traumatische herinneringen aan de hyperinflatie van de Weimarrepubliek, hebben begrijpelijkerwijs ook geen zin om ongedekte cheques uit te delen aan landen als Griekenland die bewezen hebben fraude niet te schuwen. Vandaar dat Nederland en Duitsland spijkerharde garanties eisen voor toekomstige leningen.
De Verenigde Staten van Europa als oplossing?
Griekenland is maar een klein land, maar ook grote landen als Spanje en Italië zitten diep in de schulden. Het vergt geen buitengewoon visionaire geest om aan te zien komen dat deze landen (en kleinere als België en Portugal) dit jaar net zo in de problemen kunnen gaan komen als Griekenland en Ierland eerder. Vandaar dat politici als Vendrik van Groen Links er voor pleiten om als oplossing de Verenigde Staten van Europa in te voeren. Alle begrotingen moeten worden goedgekeurd door een cvommissie van ambtenaren voordat ze aangenomen worden. Brussel zal op Europees niveau rechtstreeks belastingen gaan heffen van de burgers en in een later stadium zelfs het binnenlands beleid nog sterker bepalen dan de VS dat van lidstaten doet. In feite is dat op sommige punten al het geval.
Superstaat geen oplossing, maar nog meer ellende
Zoals ex-Sovjetleider Gorbatsjov terecht opmerkte: de Europeanen zijn bezig de Sovjetunie weer opnieuw uit te vinden.
Het is een illusie te denken dat een grotere federale overheid voorkomt dat landen failliet gaan. Er is al een Verenigde Staten op het Amerikaanse continent en ook hier slagen sommige staten er in zichzelf financieel enorm in de nesten te werken. De Amerikaanse staten Californië en New Jersey zijn al zo ongeveer bankroet. Ze staan er nog beroerder voor dan zondaar Griekenland. Ook de Amerikaanse federale overheid is met meer dan dertien triljoen dollar, meer dan 93% van het Amerikaanse BNP in 2010, kampioen schulden maken. Ter vergelijking: de EU-norm is zestig procent.
De afstand tussen burger en politiek is nog nooit zo groot geweest als nu. Vervangen van een lokaal gezag door een heel Europa overspannende superstaat was in eerdere eeuwen reden voor fanatiek verzet. Nu zijn mensen veel minder volgzaam dan in die tijd, dus is het niet logisch dat dit verzet minder zal zijn, integendeel. Het gevolg is dat de EU de burgerlijke vrijheden in zal perken, lees: sluipenderwijs een politiestaat invoeren. Het is domweg de enige manier waarop een Frankenstein-staat als de VS van Europa kan overleven. Hier zijn al diverse aanwijzingen voor, denk aan de identificatieplicht en het biometrische paspoort. De vraag is of we dit over moeten hebben voor een paar jaar uitstel van executie.
Wat wel werkt: de CFA-frank
Een groot aantal Franse ex-koloniën in West-Afrika, denk aan Senegal, Burkina Faso en Mali, heeft een gemeenschappelijke munt: de West-Afrikaanse CFA-frank (een aantal centraal-Afrikaanse landen heeft de vergelijkbare en ook 1:1 inwisselbare Centraal-Afrikaanse CFA). Op dit moment zijn deze munten gekoppeld aan de euro, de opvolger van de Franse franc. Er ontstaan geen problemen met staatsschulden in de CFA-zone doordat er een aantal afspraken zijn gemaakt. Landen mogen maximaal 20% van hun belastinginkomsten lenen van hun lokale centrale bank en betalen rente over dit bedrag (en ontvangen rente over het bedrag dat ze uitlenen aan de centrale bank). Ze kunnen geen geld lenen op de centrale geldmarkt. Hierdoor kunnen landen zich niet te hoog in de schulden steken. In feite stelt de CFA-franc slechts één eis aan deelnemende landen: niet meer geld uitgeven dan er is en blijft hun zelfstandigheid behouden. Een dergelijk systeem invoeren voor de euro zou het probleem van te hoge staatsschulden structureel oplossen.