Europa

Europa onder water

West-Europa onder water

Wat zou er gebeuren als de zeespiegel tientallen meters stijgt? Waar moet je heenvluchten als Al Gore’s doemprofetieën echt realiteit worden? Loont het de moeite om te investeren in zwemvliezen en een duikpak, of kunnen we het beste emigreren naar Zwitserland? Bekijk dit filmpje, dat maar liefst 3500 meter water aan de zeespiegel toevoegt en je bent helemaal op de hoogte…

De Verenigde Staten van Europa invoeren is dé oplossing om de euro te redden, beweren sommigen.

Verenigde Staten van Europa: de oplossing van de financiële crisis?

Amerikaanse waarnemers waarschuwden al: de Europese plannen voor een eigen munt, de euro, konden alleen worden gerealiseerd als Europa ook in een land zou veranderen. Nadat frauderende Grieken en andere big spenders de euro op de rand van de afgrond brachten, vinden veel politici dat er centraal toezicht op de financiën van deelnemende landen in de eurozone moet komen. Met andere woorden: een Verenigde Staten van Europa…

De overhaaste invoering van de euro
Opeens was hij er: de euro. De voorstanders beloofden dat de euro een einde zou maken aan het eeuwige omwisselen van franken, kronen en guldens als je de grens overstak (en Europese landen zijn maar klein, dus je moet al gauw je munt omwisselen). Valutarisico’s waren verleden tijd. Zuidelijke  landen met een voortdurend kelderende munt zouden goedkoop kunnen lenen. Kortom, invoering van de euro zou de handel sterk stimuleren en veel geld besparen.De voorstanders vonden de voordelen van de euro zo groot, dat ze niet de moeite namen om referenda te houden in de landen waar de euro werd ingevoerd. Om de euro een zo groot mogelijke impact te geven, werden veel landen toegelaten waarvan het twijfelachtig was dat ze aan de strenge monetaire eisen konden voldoen (niet meer dan 3% begrotingstekort, lage staatsschuld en maximaal 1,5% meer inflatie dan de laagste drie inflatiecijfers). Griekenland huurde de louche Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs in om de slechte cijfers op te poetsen en trad toe, ondanks waarschuwingen over de ongeloofwaardig gunstige cijfers.

De kater van 2010
Dit ging een paar jaar goed: sterke EU-landen als Duitsland profiteerden van het verdwijnen van valutarisico’s en de zwakkere broeders zoals Griekenland profiteerden van de lage rente, waardoor ze veel geld konden lenen (vooral van banken uit rijke EU-landen) tegen lage rente.

De Verenigde Staten van Europa invoeren is dé oplossing om de euro te redden, beweren sommigen.
De Verenigde Staten van Europa invoeren is dé oplossing om de euro te redden, beweren sommigen.

De bomen leken tot in de hemel te groeien. De kater kwam met de instorting van de financiële sector. Het werd duidelijk dat de Ieren, Grieken, Portugezen en Spanjaarden op de pof hadden geleefd. De rentes voor nieuwe leningen schoten omhoog en alleen enorme reddingsoperaties voorkwamen dat de Griekse schulden waardeloos werden.

Dit bracht een fundamenteel probleem van de euro aan het licht: deelnemers aan de euro kunnen niet verplicht worden zich aan afspraken (zoals niet te veel schulden te maken) te houden. Het logische alternatief (landen als Griekenland failliet laten gaan of de Griekse schulden afwaarderen) vonden de eurocraten niet netjes (in politiek jargon: ondenkbaar). De inwoners van rijke EU-landen, vooral de Duitsers met hun traumatische herinneringen aan de hyperinflatie van de Weimarrepubliek, hebben begrijpelijkerwijs ook geen zin om ongedekte cheques uit te delen aan landen als Griekenland die bewezen hebben fraude niet te schuwen. Vandaar dat Nederland en Duitsland spijkerharde garanties eisen voor toekomstige leningen.

De Verenigde Staten van Europa als oplossing?
Griekenland is maar een klein land, maar ook grote landen als Spanje en Italië zitten diep in de schulden. Het vergt geen buitengewoon visionaire geest om aan te zien komen dat deze landen (en kleinere als België en Portugal) dit jaar net zo in de problemen kunnen gaan komen als Griekenland en Ierland eerder. Vandaar dat politici als Vendrik van Groen Links er voor pleiten om als oplossing de Verenigde Staten van Europa in te voeren. Alle begrotingen moeten worden goedgekeurd door een cvommissie van ambtenaren voordat ze aangenomen worden. Brussel zal op Europees niveau rechtstreeks belastingen gaan heffen van de burgers  en in een later stadium zelfs het binnenlands beleid nog sterker bepalen dan de VS dat van lidstaten doet. In feite is dat op sommige punten al het geval.

Superstaat geen oplossing, maar nog meer ellende
Zoals ex-Sovjetleider Gorbatsjov terecht opmerkte: de Europeanen zijn bezig de Sovjetunie weer opnieuw uit te vinden.
Het is een illusie te denken dat een grotere federale overheid voorkomt dat landen failliet gaan. Er is al een Verenigde Staten op het Amerikaanse continent en ook hier slagen sommige staten er in zichzelf financieel enorm in de nesten te werken. De Amerikaanse staten Californië en New Jersey zijn al zo ongeveer bankroet. Ze staan er nog beroerder voor dan zondaar Griekenland. Ook de Amerikaanse federale overheid is met meer dan dertien triljoen dollar, meer dan 93% van het Amerikaanse BNP in 2010, kampioen schulden maken. Ter vergelijking: de EU-norm is zestig procent.

De afstand tussen burger en politiek is nog nooit zo groot geweest als nu. Vervangen van een lokaal gezag door een heel Europa overspannende superstaat was in eerdere eeuwen reden voor fanatiek verzet. Nu zijn mensen veel minder volgzaam dan in die tijd, dus is het niet logisch dat dit verzet minder zal zijn, integendeel. Het gevolg is dat de EU de burgerlijke vrijheden in zal perken, lees: sluipenderwijs een politiestaat invoeren. Het is domweg de enige manier waarop een Frankenstein-staat als de VS van Europa kan overleven. Hier zijn  al diverse aanwijzingen voor, denk aan de identificatieplicht en het biometrische paspoort. De vraag is of we dit over moeten hebben voor een paar jaar uitstel van executie.

De CFA-frank bewijst dat een multinationale munt kan werken, als er maar stevige afspraken worden gemaakt.
De CFA-frank bewijst dat een multinationale munt kan werken, als er maar stevige afspraken worden gemaakt.

Wat wel werkt: de CFA-frank
Een groot aantal Franse ex-koloniën in West-Afrika, denk aan Senegal, Burkina Faso en Mali, heeft een gemeenschappelijke munt: de West-Afrikaanse CFA-frank (een aantal centraal-Afrikaanse landen heeft de vergelijkbare en ook 1:1 inwisselbare Centraal-Afrikaanse CFA). Op dit moment zijn deze munten gekoppeld aan de euro, de opvolger van de Franse franc. Er ontstaan geen problemen met staatsschulden in de CFA-zone doordat er een aantal afspraken zijn gemaakt. Landen mogen maximaal 20% van hun belastinginkomsten lenen van hun lokale centrale bank en betalen rente over dit bedrag (en ontvangen rente over het bedrag dat ze uitlenen aan de centrale bank). Ze kunnen geen geld lenen op de centrale geldmarkt. Hierdoor kunnen landen zich niet te hoog in de schulden steken. In feite stelt de CFA-franc slechts één eis aan deelnemende landen: niet meer geld uitgeven dan er is en blijft hun zelfstandigheid behouden. Een dergelijk systeem invoeren voor de euro zou het probleem van te hoge staatsschulden structureel oplossen.

De nazis vonden de Sinti en Roma ongewenste bevolkingsgroepen.

Staat zonder land voor Roma en Sinti

De geschiedenis van de Sinti, Roma en andere nomaden zoals Sami en Touareg bestaat uit een voortdurend gevecht tegen de natiestaat. Kan het niet slimmer?

Natiestaat een vloek voor nomaden
Na eeuwenlang bloederige oorlogen, burgeroorlogen en geharrewar is Europa nu opgedeeld in een aantal min of meer stabiele landen. Regionale afscheidingsbewegingen als die van de Basken dan uitgezonderd. Toch zijn er volken die nooit een eigen land zullen krijgen.

De nazis vonden de Sinti en Roma ongewenste bevolkingsgroepen.
De nazis vonden de Sinti en Roma ongewenste bevolkingsgroepen en stuurden ze naar vernietigingskampen.

Het bekendste voorbeeld zijn uiteraard de Sinti en Roma die doorgaans een nomadisch bestaan leiden.

Dit leidt tot ongemakkelijke situaties. Nomaden voelen zich vaak meer verbonden met hun eigen groep dan met de natiestaat waar ze toevallig hun wagens hebben geparkeerd. Ook de landen waar ze verblijven, zien ze in de praktijk als tweederangs burgers. Wat ook niet echt helpt is dat de leefgewoontes van de voornaamste bevolkingsgroep in deze landen vaak heel anders zijn dan die van nomadische volken.

Toerisme en emigratie van gepensioneerden gaat meestal wel goed
Grootschalige volksverhuizingen komen de laatste halve eeuw heel voor. Ze zijn alleen van tijdelijke aard: toeristen. Elke zomer gaat een groot deel van de Europese bevolking massaal op trektocht. Anders dan nomaden worden deze tijdelijke immigranten van harte verwelkomd. Er zijn zelfs diverse bureaus die tot doel hebben zoveel mogelijk toeristen te lokken.

De reden is dat de rechtspositie van deze mensen goed vastligt – het zijn toeristen die tijdelijk te gast zijn – en dat ze goed betalen. Dit geldt ook voor gepensioneerden die emigreren naar een zonniger land. Hun afwijkende gewoontes worden dan door de inboorlingen doorgaans voor lief genomen en zijn vaak een grote bron van vermaak. Al zijn er ook bij toerisme overlastproblemen.

De staat zonder land
Ooit heersten de hospitaalridders van Sint Jan, de orde van Malta, over het gelijknamige eiland. Na de bezetting van Malta door de Engelsen en onafhankelijkheidsverklaring daarna verdween de staat van de johannieters.

Een riddermonnik, voluit Ridder-Grootkruis van Eer en Devotie, van de orde van Malta.
Een riddermonnik, voluit Ridder-Grootkruis van Eer en Devotie, van de orde van Malta.

Toch wordt de soevereine order van de ridders van Malta in enkele opzichten nog erkend als staat. De staat heeft het recht postzegels uit te geven, is waarnemer bij de algemene vergadering van de VN en enkele kantoren en landgoederen van de ridderorde in Italië en Malta hebben extraterritoriale status: gebiedjes die officieel niet tot het omringende land behoren. De orde houdt zich nu, voor zover bekend, vooral met liefdadigheidswerk bezig  en telt ongeveer 12.000 ridders, voornamelijk Europese adel. Ze mag eigen paspoorten, postzegels en munten uitgeven en heeft bepaalde internationale verdragen mede ondertekend.

Eigen staat voor nomaden
Een dergelijke constructie kan ook worden gebruikt om de Sinti en de Roma uit de brand te helpen. Mensen die dat willen, kunnen zich laten registreren als staatsburger van de Sinti-of Roma staat. Deze staat wordt een nieuwe lidstaat van de Europese Unie.

De staat kan enkele kantoren toegewezen krijgen als soeverein grondgebied, maar haar bewoners zullen net als overige EU-burgers overal in Europa kunnen wonen en werken. De nomaden kunnen hun eigen wetten invoeren, zolang deze niet in strijd zijn met het EVRM of andere Europese verdragen.

Misschien kan een vergelijkbare constructie gekozen worden voor andere groepen die het helemaal gehad hebben met de wetten van de meerderheid: anarchisten, libertariërs, communisten en noem maar op.

Overheden zijn de natuurlijke vijanden van vrij internet.

Egypte, dictaturen en internet

Egypte is een zeer interessant praktijkgeval van de mogelijkheden voor dictaturen om internet af te knijpen als het regime bedreigd wordt.

Voorspel: Tunesië
Tunesië kende één van de beste internetfilters ter wereld. Een uitgebreide organisatie controleerde internet op het Tunesische regime onwelgevallige websites.

Overheden zijn de natuurlijke vijanden van vrij internet.
Overheden zijn de natuurlijke vijanden van vrij internet.

Deze controle werd aangevuld door een genadeloos effectieve geheime dienst. Het gevolg was dat de Tunesiërs nauwelijks iets hoorden van dissidente geluiden.

Dit veranderde met de komst van Facebook en andere sociale media. Het regime realiseerde zich de kracht van Facebook te laat.

Toen de sociale netwerksite werd afgesloten waren er al massale protesten. Door middel van Twitter en Facebook konden activisten contract zoeken met gelijkgestemden en acties coördineren.

Samenscholingsverboden hebben geen zin meer als mensen op internet menigtes kunnen vormen.

Het resultaat: Ben Ali kan nu zijn goudstaven gaan tellen in Saoedi-Arabië. Een vreeswekkend vooruitzicht voor de gemiddelde Arabische potentaat die zich aan god gelijk acht.

De situatie in Egypte
Egypte lijkt in politiek opzicht in veel opzichten op het Tunesië onder Ben Ali, maar is geografisch totaal anders. Het land is veel groter, veel armer, kent grotere sociale  verschillen en is in het bewoonbare gedeelte, de smalle Nijlvallei, veel dichter bevolkt. In tegenstelling tot Tunesië kent Egypte een omvangrijke christelijke minderheid en een zeer actieve tak van de Moslimbroederschap, gecombineerd een explosieve situatie. Het land bestond tot enkele jaren geleden van de inkomsten van het Suez-kanaal, toerisme en olie (elk in ongeveer gelijke mate), geld van Egyptische gastarbeiders en buitenlandse hulp uit de VS en Saoedi-Arabië. Al deze inkomstenbronnen zijn niet van de bevolking afkomstig, maar kunnen door een politiestaat goed gecontroleerd worden. De reden voor de betrekkelijke stabiliteit in Egypte.

De laatste jaren is de Egyptische industrie snel aan het groeien. Dat moet ook wel om de eveneens snel groeiende bevolking van werk en inkomen te voorzien.
Aan de groei kwam een einde door de kredietcrisis, in feite een uitgestelde globale herstructurering: het einde van de economisch overheersende positie van de westerse landen. Deze trof de industrie zwaar, deze exporteert voornamelijk naar Europa. De meeste Egyptenaren geven het grootste deel van hun karige inkomen uit aan voedsel. De recente stijging van voedselprijzen, een gevolg van speculatie door hedge funds en de wereldwijde bevolkingsgroei, drukt ze dus snel over de afgrond.

De verstikkende politiestaat en zelfverrijking door de kliek rond Moebarak remt steeds meer de ontwikkeling. De gemiddelde Egyptenaar is zich hier uitstekend van bewust.

Censuur in Egypte
Ook in Egypte bestaat behoorlijk veel internetcensuur. Anders dan in Tunesië worden er geen websites op zwart gedraaid maar moet iedere internetgebruiker in een internetcafé zich met een paspoort identificeren, waardoor dissidente bloggers snel gepakt kunnen worden. Nadat Facebook en Twitter waren geblokkeerd, konden Egyptenaren nog steeds op internet komen. De reden: ze maakten bijvoorbeeld via het Tor onion-netwerk gebruik van proxies, computers buiten Egypte waarmee ze alsnog contact konden maken met geblokkeerde websites. Er zat voor het Egyptische regime nog maar een ding op: alle internet- en mobiele communicatie stopzetten.

Internetcensuur
In een niet erg ontwikkeld land als Egypte kan deze IT-equivalent van een atoombom zonder al te veel schade ingezet worden. In bijvoorbeeld Nederland zou een dergelijke stap de hele economie lamleggen omdat vrijwel alle communicatie over internet loopt. Omdat overheden in ontwikkelde landen hun inkomen en bestaansrecht uit een ontwikkelde diensteneconomie peuren, betekent dat dat ze op zoek moeten naar subtielere middelen om te voorkomen dat internet tegen ze gebruikt kan gaan worden zoals in Egypte.

Kinderverkrachter Robert M. werd gepakt dankzij een kinderpornosite.
Kinderverkrachter Robert M. werd gepakt dankzij een kinderpornosite.

Vandaar de verwoede pogingen van EU-bureaucraten om kinderpornosites te blokkeren. Kindermisbruik wordt door vrijwel iedereen als zo walgelijk gezien dat dit een bruikbaar breekijzer vormt om internetcensuur in te voeren. Massaal verzet wordt zo voorkomen.

Vanuit oogpunt van bestrijding van kindermisbruik is het blokkeren van kinderpornosites uiteraard een slecht idee – in ieder geval de dommere pedoseksuelen alsmede de webmasters kunnen zo door IP-tracing makkelijk op een volglijst worden gezet om te voorkomen dat ze nog meer ellende aanrichten.

Daar is het de eurocraten uiteraard ook helemaal niet om te doen. Als een dergelijk systeem er eenmaal is, ongetwijfeld met een zeer nobel doel, laat dat maar aan de persvoorlichters over –  vormt het een paard van Troje om internetvrijheden (denk aan het bezoeken van anti-EU, klokkenluiderssites of anti-EU beleid websites) steeds verder uit te kunnen hollen.

Excuses te over. Islamofobie? Belastingontduiking? Haatzaaien? Inbeslagname.
Opruiing? Klimaatscepticisme? Antisemitisme? De stekker er uit van die fascisten. Uiteraard zonder ook maar enige vorm van democratische controle.

Overafhankelijkheid van internet voor communicatiekanalen
Als alle communicatie via internet gecensureerd zal worden (en het zit er dik in dat dat over niet al te lange tijd het geval zal zijn – de belangen zijn domweg te groot) zien we dat de alternatieve kanalen zo zoetjesaan verdwenen zijn. HAM-radio? Dood als een pier en het handjevol zendamateurs zijn alle bekend omdat ze een examen moeten afleggen. Post? Zieltogend. Bulletin board systems waar je op in kan bellen? Idem, ouwe sok. Papieren media, zoals opruiende pamfletten, rondstrooien? Ik moet u teleurstellen waarde lezer, vrijwel elke printer drukt een identificatiecode mee. Handschriften idem, bovendien kan bijna niemand meer leesbaar schrijven. Bluetooth en WLAN blijft -misschien- nog als mogelijkheid over voor de enkele technoraat. Kortom: het wordt tijd een niet door de overheid te traceren of censureren communicatiemiddel te ontwikkelen. Ideeën welkom…

Dit futuristische voertuigje rijdt op perslucht.

Rijden op lucht

Het is al een paar jaar stil rond één van de innovatiefste technieken rond voertuigvoortstuwing: de auto op perslucht. Hoe gaat het met uitvinder Guy Nègre’s geesteskind?

Perslucht in plaats van een batterij
Ieder voertuig heeft een energiebron nodig. Met de uitzondering van op zonne-energie rijdende voertuigen als de Nuna 5 in het zonovergoten Australië  is dat doorgaans een opslagtank met een fossiele brandstof (benzine, diesel of LPG) of een elektrische accu.

Dit futuristische voertuigje rijdt op perslucht.
Dit futuristische voertuigje rijdt op perslucht.

Fossiele brandstof heeft een hoge energiedichtheid (46 MJ/kg) maar wordt steeds schaarser en duurder. De beste elektrische accu’s, lithium-ion, halen per kilo maar rond 1,3 megajoule, maar maken dit voor een deel goed omdat elektromotoren vergeleken met een dieselmotor of ottomotor (benzine) extreem efficiënt zijn: 90% vergeleken met 30-40%. Ook kunnen ze energie terugwinnen bij het remmen.

Wel zijn lithium ion batterijen peperduur en slijten ze snel, zoals laptopbezitters weten.

Een zeer grote tank perslucht van driehonderd bar slaat per kilo maximaal 0,5 MJ energie op. Volgens één fabrikant bereikt zijn persluchtmotor negentig procent efficiëntie. Hoewel de energiedichtheid dus klein is, kan een tank met perslucht zeer snel, in ongeveer anderhalve minuut, bijgevuld worden en is een stevige persluchttank veel goedkoper (en gaat deze veel langer mee) dan lithium-ion batterijen. Ook bij persluchtsystemen kan remenergie terugggewonnen worden.

Na overeenkomsten met India’s megaconcern Tata en diverse andere bedrijven in 2007 bleef het stil. Een belangrijke doorbraak was eind 2010 toen de AirPod, een vijfenveertig-kilometer voertuigje, werd toegelaten op de Franse weg. Voor Frankrijk zijn elektrische voertuigen strategisch zeer gunstig: het land produceert zijn energie voor 80% uit kerncentrales. De eerste AirPods zijn nu op het vliegveld van Parijs in gebruik bij KLM en Air France om bagage te transporteren. Het maximale bereik van de voertuigjes is laag: rond de tweehonderd kilometer. Een hybride model, waarbij de voorraad perslucht wordt aangevuld door een benzinemotor, heeft een veel hoger bereik.

Het grote voordeel van deze modellen is dat geen schaarse en dus dure grondstoffen nodig zijn om ze te produceren. Een persluchtmotor lijkt veel op een benzinemotor zonder verbrandingskamer. Er zijn geen grote permanente magneten (zoals in veel elektromotoren) of dure, slijtende lithium-ion accu’s nodig. Druktanks kunnen van koolstofvezels worden vervaardigd.
Wel is het bereik maar klein. Als tijdelijke oplossing tot we over betere energie-opslagtechnieken beschikken zijn ze toch nuttig.

Video: de AirPod in actie

Volgens de Olduvai-theorie stort de energievoorziening rond 2030 in tot een fractie van nu.

Het Olduvai scenario

Kennis is tegenwoordig zo versnipperd dat als een wereldwijde ramp of ineenstorting van de energievoorziening een groot deel van de mensheid wegvaagt, we terugvallen tot het Stenen Tijdperk.

Wat houdt het Olduvai scenario in?
We schrijven 2030 (volgens de extreemste peakoil-pessimisten zelfs al over enkele jaren). Rond dat jaar zijn de makkelijk winbare delfstoffen uitgeput. De mineralogische barrière zorgt voor een lastige bottleneck. Aardolie, aardgas en een belangrijk deel van de steenkool zijn dan al schaars geworden. Auto’s komen stil te staan, minder efficiënte elektriciteitscentrales zijn buiten gebruik en roesten weg. Nog ernstiger: voedsel wordt schaars. Voor het produceren van stikstofmeststoffen moet namelijk stikstof uit de lucht worden omgezet in ammoniak. Dit kost veel energie.  Energie die er dan nauwelijks meer is. Tractoren komen stil te staan. Het kost dan al de grootste moeite de wereldbevolking, rond 2030 meer dan acht miljard,  van voldoende voedsel te voorzien en de schaarste aan kunstmest betekent de nekslag.

Volgens de Olduvai-theorie stort de energievoorziening rond 2030 in tot een fractie van nu.
Volgens de Olduvai-theorie stort de energievoorziening rond 2030 in tot een fractie van nu.

Wereldwijde anarchie  breekt uit als de oogsten onvoldoende blijken om de bevolking in arme, dichtbevolkte landen te voeden. Enorme vluchtelingenstromen verlaten het Midden Oosten, Afrika, Centraal Amerika, India en China om te proberen in de vruchtbaarder buurlanden aan voedsel te komen.

Van internationale samenwerking is niet veel meer over. Grenzen worden afgesloten en bewaakt door met scherp schietende grenswachters. Er komt een nieuw IJzeren Gordijn om de rijke landen, deze keer om  immigranten buiten te houden. Voedsel gaat ook in de rijke landen op rantsoen. Vlees eten wordt asociaal gevonden. Oorlogen breken uit om de controle van fosfaatmijnen, vruchtbare landbouwgebieden, de laatste oliebronnen.

Dan is ook de laatste makkelijk winbare olie op. Er is geen aardgas meer om zelfs de extreem vervuilende teerzandolie in Canada te winnen. Zelfs de dreiging van de Amerikanen Canada onder de voet te lopen als de levering van teerolie niet wordt hervat, helpt dan niet meer. Slochteren slaakt zijn laatste ademtocht. Nederlanders doen alleen de was nog als er wind staat. Frankrijk verkoopt de rest van de EU de ooit door de Groenen verfoeide kernstroom tegen schandalige woekerprijzen.

In de islamitische wereld krijgt de Mahdi,  die zichzelf uit heeft geroepen als de opvolger van Mohammed, steeds meer macht. Hij verzamelt strijders voor de heilige oorlog om de ongelovigen onder de voet te lopen. De uitgehongerde bevolking van het Arabisch schiereiland en Noord-Afrika geeft massaal aan zijn oproep gehoor. Opmerkelijke uitzondering: Marokko, waar gouden tijden heersen door de torenhoge prijzen voor fosfaat. Eerst koelen ze hun woede op de kleine verwesterde elite.  Dan is Israël aan de beurt dat terugslaat met kernwapens. Tel Aviv, Caïro, Damascus en Teheran veranderen in smeulende radioactieve poelen. De wereld staat aan de rand van de afgrond.

Energie als levensbloed van onze beschaving
Volgens de Olduvai theorie (genoemd naar de Oldupai-vallei in Tanzania waar overblijfselen van vroege mensachtigen zijn gevonden) gaat een industriële maatschappij ongeveer een eeuw mee. In ons geval: ongeveer van 1930 tot 2030.

Het Olduvai scenario gaat uit van de energieconsumptie per hoofd van de bevolking. Dat is met een goede reden. Energie is namelijk het levensbloed van elke geavanceerde beschaving. Met voldoende vrije energie is vrijwel alles te fabriceren, denk  bijvoorbeeld aan goud uit zeewater.

Het nieuwe Stenen Tijdperk
Tot begin vorige eeuw kende het Duitse keizerrijk de bepaling dat iedereen die op de middelbare school zat, ook verplicht een ambacht moest leren. Zo schijnt keizer Wilhelm II een niet onverdienstelijk meubelmaker te zijn geweest (en houthakker, nadat hij af werd gezet en naar Nederland vluchtte). De filosofie er achter was interessant. De bedenkers van deze regel hadden niet bijster veel vertrouwen in de moderne industriële en  diensteneconomie. Als er om welke reden dan ook een ineenstorting komt, kunnen mensen in ieder geval een vak uitoefenen, meenden de conservatieve Pruisen.

Op dit moment is deze kennis er niet meer. Het grootste deel van de bevolking werkt in de dienstensector en zelfs vakmensen, denk aan operators in een olieraffinaderij, TIG-lassers  of VLSI-ingenieurs, zijn vaak zeer gespecialiseerd. Als het Olduvai scenario toeslaat, is er geen internet meer. Het internationale handelsnetwerk komt dan vrijwel stil te liggen. Maatschappelijke organisaties, de ingewikkelde samenwerkingsstructuren die grote bedrijven zijn, vallen uit elkaar. Specialistische vakkennis is waardeloos geworden. Generalisten: handige knutselaars die in staat zijn uit kapotte apparaten nieuwe te fabriceren, volkstuiniers, hobbyisten zijn dan zeer gewild. Alle landbouw wordt gedwongen biologisch, wat onvoldoende opbrengt om meer dan misschien twee miljard mensen te voeden. Als elektronica het steeds meer laat afweten worden dvd-roms en e-boeken waardeloos. De schaarse papieren boeken met kennis van exacte wetenschappen en techniek, vooral eenvoudige technieken, worden goud waard.

Hoe voorkomen we het Olduvai Scenario?
We kunnen wel iets, maar niet al teveel terug in het energiegebruik. Kunstmest zal nodig blijven om onze bevolking te voeden. Overschakelen naar elektrisch vervoer kan massaal, we moeten dan auto’s op perslucht ontwikkelen die misschien niet zo ver zullen rijden als benzine-auto’s, maar wel zonder schaarse metalen zijn te bouwen. Lithiumbatterijen vereisen meer kobalt dan makkelijk te winnen is; persluchttanks kunnen van koolstofvezels worden vervaardigd. Het opzetten van een landelijk of Europabreed netwerk van persluchtstations vereist vermoedelijk politiek ingrijpen.

Guy Nègre ontwikkelde een persluchtauto die zonder veel schaarse metalen gebouwd kan worden.
Guy Nègre ontwikkelde een persluchtauto die zonder veel schaarse metalen gebouwd kan worden.

Een nadeel van democratie is dat politici vaak extreem korte termijn denken: tot de volgende verkiezingen. Alleen als de Nederlandse bevolking massaal doordrongen is van de ernst van de situatie (en de gewone Nederlandse man en vrouw is dat meer dan de politiek)  zal het politiek winstgevend zijn voorbereidingen te treffen. Ook moet voorkomen worden dat het maatschappelijk netwerk uit elkaar valt.  Nederland en de rest van de werelden moet blijven functioneren als er veel minder energie beschikbaar is dan nu. Dat lukt alleen als het sociale leven en onderlinge solidariteit veel sterker is dan nu.

Er zullen nieuwe kerncentrales moeten komen, bij voorkeur van het kweekreactortype (waardoor we tientallen keren zoveel energie uit het uranium kunnen halen)  of het Canadese CANDU model dat ook verarmde uraniumbrandstof kan verwerken.

We moeten een strategische fosfaatvoorraad aanleggen en fosfaten terugwinnen uit afvalwater. Met het aardgas in Slochteren moeten we uiterst zuinig omspringen. Vegetarisme moet aan worden gemoedigd; er moet meer onderzoek komen naar het kweken van veevoer in Nederland zelf op afvalwater (eendenkroos of algen).

Individueel niveau
Individuen kunnen maar enkele dingen doen. Zelf zoveel mogelijk technische kennis verzamelen (niet in digitale vorm maar als boek of als het niet anders kan, microfiche) en jezelf een ambacht aanleren.

Transition towns werken aan een energiezuinige, duurzame economie om peak oil te overleven.
Transition towns werken aan een energiezuinige, duurzame economie om peak oil te overleven.

Het christendom is op dit moment niet in de mode maar kerken en vergelijkbare religieuze organisaties, denk aan synagogen, de boeddhistische sangha en hindoeïstische tempelverenigingen vormden in het verleden een  effectief sociaal vangnet.
Van uitgebreide families is geen sprake meer. Een alternatief vormen wellicht verenigingen als de vrijmetselaars, Rotary, politieke partijen. Richt een transition town op of sluit je bij een bestaande aan.

Globaal niveau
We hebben onszelf door de sterke bevolkingsgroei in een hachelijke positie gemaneouvreerd. Hoe meer mensen, hoe minder grondstoffen en energie per mens. Aan deze bevolkingsgroei zal een einde moeten komen. Punt. Religieuze leiders die geboortebeperking tegenhouden, denk bijvoorbeeld aan de paus en islamitische geestelijken, zullen moeten worden aangepakt. Hoe meer werkende vrouwen en hoe beter ze opgeleid zijn, hoe minder kinderen. Ook hebben vrouwen meer dan mannen de neiging om milieubewust en energiezuinig te leven.

We moeten proberen een humanitaire catastrofe rond 2030 te voorkomen.  Landen als India en China hebben ruime ervaring met armoede en zijn goed georganiseerd. De situatie is vervelender in het Arabisch schiereiland, waar de bevolking explodeert en de oliebronnen tekenen van uitputting vertonen. Dit geldt in iets mindere mate voor de rest van het Midden Oosten. Deze landen moeten onder druk worden gezet om corruptie te bestrijden en vrouwen meer rechten te geven, zodat ze tijdig over kunnen schakelen op een efficiënte lage-energie economie en nul bevolkingsgroei.

In principe zijn er in de rest van het zonnestelsel vrijwel oneindige voorraden grondstoffen en energie, maar deze op grote schaal winbaar maken zal meer decennia kosten dan we nog hebben.

Napoleon Bonaparte (en later Hitler) liep met zijn legers bijna heel Europa onder de voet. Zal de EU hetzelfde resultaat met vreedzame middelen bereiken?

Europese samenwerking: nog een weg te gaan

Europa: een continent wat al eeuwenlang verandert. Van de Renaissance tot de Wetenschappelijke Revolutie tot aan de Verlichting en de Industriële Revolutie toe. Dit zijn allemaal voorbeelden die laten zien dat Europa zich door de eeuwen heen steeds verder ontwikkeld heeft. Zelfs zware klappen die het te verduren kreeg, zoals de Wereldoorlogen, kwam het te boven.

Want sommige Europese landen kozen na de Tweede Wereldoorlog voor iets wat de basis legde voor een stabieler continent: supranationale samenwerking, eerst in de EGKS, toen in de EEG en later in de EU en de EMU.

Wie goed kijkt, ziet dat er parallellen te trekken zijn tussen aan de ene kant de hoogtepunten van eerdere eeuwen en aan de andere kant het succes wat voortvloeide uit de Europese samenwerking. Beide groepen laten zich namelijk kenmerken door eenzelfde eigenschap: er werd niet in grenzen en verschillen gedacht, maar er werd naar de landen gekeken met een grensoverschrijdende blik en er werd gedacht in overeenkomsten.

Overeenkomst

De EU breidt zich nog steeds sterk uit. Moeten Rusland of Turkije toegelaten worden?
De EU breidt zich nog steeds sterk uit. Moeten Rusland of Turkije toegelaten worden?

Het is opvallend dat hoogtepunten in de vormgeving van Europa altijd plaatsvonden op momenten dat de mensen niet in hokjes dachten. Tijdens de Renaissance kreeg Europa interesse in het Klassieke Erfgoed; Europees erfgoed. Ten tijde van de Wetenschappelijke Revolutie werd kennis uit heel Europa gedeeld en verbeterd. De Verlichting ging uit van idealen die voor iedereen zouden moeten gelden. Industrie werd daar gevestigd waar het wat opbracht.

In al deze gevallen maakte het niks uit waar de kennis of ideeën vandaan kwamen. Of waar een technologie als de stoommachine zijn oorsprong had. De kennis en ideeën werden zo optimaal mogelijk benut door alle landen door deze te delen. Daar profiteerden alle landen, en dus ook de Europese bevolking als geheel van.

Met de Europese eenwording is het niet anders. In plaats van dat na de Tweede Wereldoorlog alle landen op zichzelf verder gingen, besloten enkele landen gezamenlijk voor hun belangen op te gaan komen. Destijds was dat vooral het voorkomen van een nieuwe oorlog, later kwamen daar ook economische belangen bij. En er kwamen niet alleen meer deelterreinen, ook het aantal landen wat deelnam steeg.

De schoonheid van eenheid

Hoe meer mensen samenwerken zonder vooroordelen, hoe beter doelen gerealiseerd kunnen worden. Wat dat betreft is de Europese samenwerking een voorbeeld voor de wereld te noemen. Net als de Verlichting en de Wetenschappelijke Revolutie is verregaande samenwerking tussen landen een middel om conflicten te beperken en om vooruitgang tot stand te brengen, of beter gezegd, vooruitgang in beweging te houden.

Napoleon Bonaparte (en later Hitler) liep met zijn legers bijna heel Europa onder de voet. Zal de EU hetzelfde resultaat met vreedzame middelen bereiken?
Napoleon Bonaparte (en later Hitler) liep met zijn legers bijna heel Europa onder de voet. Zal de EU hetzelfde resultaat met vreedzame middelen bereiken?

Natuurlijk zijn er ook mensen die het allemaal maar een slecht idee vinden. Verandering is ten slotte vaak iets engs, omdat het vreemd is. Uiteraard zijn dit enkel onderbuikgevoelens. Deze gedachtegang komt voort uit het beperkte vermogen van sommigen om zich open te stellen voor nieuwe ideeën.

Want mensen die tegen Europese samenwerking zijn, realiseren zich blijkbaar niet dat een verenigd Europa, en zelfs een verenigde wereld, niet meer dan logisch is. Als we de wereldkaart bekijken, dan zien we een planeet zonder grenslijnen. En dat is ook hoe die wereld in elkaar zit: alle landen zijn geologisch gezien met elkaar verbonden. De atmosfeer, waterhuishouding, eigenlijk alle milieuaspecten, omvatten de hele aarde. Wil je daar goed beleid over kunnen voeren, dan zul je samen moeten werken.

En dat is ook helemaal niet erg. Het is nergens voor nodig om mensen in een land (lees: hokje) geboren te laten worden en hen daar te laten. Welk bezwaar is ertegen om mensen vrij van land naar land te laten reizen? Waarom zouden landen elkaar moeten blijven beconcurreren als dat het oplossen van problemen in de weg staat, zoals we in Kopenhagen hebben gezien?

Succes van Europa – vereisten

Als Europa, en dus ook Nederland, een rol willen blijven spelen in de wereld, dan zullen de Europese landen nog meer samen moeten werken. Turkije moet in zo’n geval bij de EU komen, en zelfs Rusland moet proberen overgehaald te worden.

Daarnaast – en misschien moet dat wel voor horizontale uitbreiding gebeuren – moet de Europese Unie verticaal, dus de diepte in, uitbreiden. Er moet op nog meer beleidsterreinen samengewerkt worden. Ook moet er één duidelijke stem gaan klinken. We moeten geen verzameling landen blijven, maar één superland worden. Hiertoe dient het beleid van verschillende overheden aan elkaar te worden gekoppeld.

Uiteraard zullen al die overheden ook aan dezelfde eisen omtrent schulden en wetgeving moeten voldoen. Dit om de kwaliteit van de samenwerking te waarborgen.

Succes van Europa – middelen

Om Europa een duurzame toekomst te geven, zal het allereerst moeten democratiseren. De EU is nu in de ogen van veel mensen nog een te elitaire club die vooral opgedrongen wordt. Van dat idee moeten we eerst af. Mensen moeten het idee krijgen dat zij invloed kunnen hebben op de Unie. Om deze reden moet het Europees Parlement meer bevoegdheden krijgen.

De EU begint steeds meer trekken te vertonen van een superstaat. Voor- en tegenstanders zijn sterk verdeeld over hoe we verder moeten met de EU.
De EU begint steeds meer trekken te vertonen van een superstaat. Voor- en tegenstanders zijn sterk verdeeld over hoe we verder moeten met de EU.

Als Europa stabiel wil zijn, dan moet er niet alleen één munt komen, maar ook een fiscale unie, gemeenschappelijk loonbeleid, en een echte gemeenschappelijke markt, inclusief een gemeenschappelijke kapitaalmarkt (Europese obligaties) en dezelfde prijsindexen en inflatiecijfers voor de hele Unie.

Alleen een gemeenschappelijke munt hebben is namelijk niet genoeg: als de inkomens van mensen door verschillende lonen, belastingen, prijzen en inflatie verschillen, kan één munt nog steeds voor verschillende reeële inkomens zorgen. Je kunt dan met je euro nog steeds niet overal evenveel kopen, ook een reden om tot één gemeenschappelijke, transparante markt te komen. Het mag niet langer zo zijn dat sommige landen door exportoverschotten andere landen in de problemen brengen. Die tweedeling moet worden weggenomen, en dat kan enkel door de deelnemende landen nog verder aan elkaar te koppelen.

De hele economie wordt bepaald door variabelen die met elkaar in verbinding staan. Als je één variabele daarvan, zoals een munteenheid, aan elkaar koppelt als groep landen, dan moet je ook bereid zijn de andere variabelen, zoals eerder genoemd, niet langer te laten variëren.

Het gaat goed

Het is goed om te zien dat politici uit alle landen hun best doen om Europa overeind te houden. Want Europa is, eerlijk waar, een erfenis waar we trots op mogen zijn. Net zoals de Verlichting ons dezelfde idealen gaf, kan een verenigd Europa ons, alle Europeanen en iedereen die verder mee wil doen, de kans geven om over onze denkbeeldige grenzen heen te kijken.

Op een kritische wijze, zoals verlichte denkers het graag zouden willen, maar ook met een vleugje enthousiasme en een tikkeltje optimisme.

Rusland: een dunbevolkt land omringd door dichtbevolkte buurlanden

Verbond Duitsland-Rusland nachtmerrie Amerikanen

De relaties tussen de vroeger gezworen vijanden Duitsland en Rusland zijn sterk aan het verbeteren. Een toekomstig Euraziatisch machtsblok is in de maak. En dat vinden de Amerikanen niet leuk.

De geopolitieke situatie van Rusland
De Russen bevinden zich in een weinig benijdenswaardige situatie. Hoewel hun land enorm is, is het strategisch gezien een nachtmerrie. Er is behalve de Transsiberië-express nauwelijks een verbinding tussen West-Rusland en het verre oosten: als deze spoorweg wordt gesaboteerd ligt het land lam. De enige snelweg loopt vlak langs de Chinese grens. Tot overmaat van ramp: de bevolking krimpt snel. In 2050 zijn er naar schatting 111 miljoen Russen vergeleken met 141 miljoen nu. Ter vergelijking: in de islamitische zuiderburen Turkije en Iran wonen dan elk 100 miljoen mensen en in China anderhalf miljard.

Rusland: een dunbevolkt land omringd door dichtbevolkte buurlanden
Rusland: een dunbevolkt land omringd door dichtbevolkte buurlanden

Buurland China wordt steeds machtiger en sterker en steeds meer Chinezen migreren naar het vrijwel onbevolkte Siberië. Ook verder naar het westen ziet het er door de ineenstorting van de bevolking somber uit voor de Russen.

De geopolitieke situatie van Duitsland
Duitsland maakt onderdeel uit van de Noord-Europese laagvlakte. Door de centrale ligging, goede verbindingen, goede relaties met alle buurlanden en goed ontwikkelde economie is Duitsland veruit het machtigste land in Europa. Duitsland kampt met vergelijkbare problemen als Rusland. Ook in Duitsland krimpt de bevolking van nu tachtig miljoen tot in 2050 rond de zeventig miljoen. Duitsland grenst niet zoals Rusland aan islamitische landen, maar kent een snelgroeiende vooral uit Turken bestaande islamitische immigrantenpopulatie die slecht integreert, waardoor in het binnenland steeds meer spanningen ontstaan. De Turkse islamistische president Erdogan voert een actief beleid om de Turken in Duitsland te verturksen en zo de greep op Duitsland te vergroten. Door het naziverleden waren nationalistische sentimenten in Duitsland tot voor kort taboe, maar het lijkt erop dat dat nu door de integratieproblemen aan het veranderen is.

Natuurlijke bondgenoten
Door de krimpende bevolking vormen beide landen geen bedreiging voor elkaar. Er liggen meerdere bufferstaten (Polen, Wit-Rusland en Oekraïne) tussen beide landen. De hoogontwikkelde Duitse industrie kan de Russische grondstoffen verwerken tot hoogwaardige producten, terwijl Duitse investeringen in Rusland voor beide partners erg aantrekkelijk zijn om zo Rusland te ontwikkelen en de overvloed aan gespaard kapitaal in Duitsland lucratief te investeren. En, belangrijker: beide landen kunnen het alleen niet bolwerken tegen machtige imperia als de Verenigde Staten of China.

Het Euraziatische Rijk
Samen, en zeker wanneer ook de rest van Europa samenwerkt, verandert dat en ontstaat het machtigste blok ter wereld van bijna een miljard rijke en goedopgeleide mensen dat de grootste landmassa ter wereld, Eurazië, totaal beheerst. De wat wereldvreemde president Obama houdt zich liever bezig met het verzoenen van de westerse en islamitische wereld, maar meer nationalistische Amerikanen maken zich grote zorgen.

Eurussia: de nachtmerrie voor de Amerikanen.
Eurussia: de nachtmerrie voor de Amerikanen.

Als Poetin zijn woorden waarmaakt en op de euro overstapt, wordt niet de dollar maar de euro de wereldvaluta van de toekomst. De Europeanen en Rusland zullen door deze samenwerking met gemak het hoofd kunnen bieden aan de Chinese, islamistische en Amerikaanse druk. De rollen zouden zelfs wel eens omgekeerd kunnen worden. Geen wonder dus dat meer nationalistische kringen in de VS er nu alles aan doen om deze samenwerking te saboteren. Hun belangrijkste troef: Polen, dat uiterst slechte ervaringen heeft met Duitsers en Russen die onderling deals sluiten. Echter: de Polen hebben ook slechte ervaringen met de mate waarin Amerikanen zich aan hun woord houden.

Zonder politie zullen rellen en plunderingen uitbreken.

Red de euro, laat landen failliet gaan

De euro is een multinationale munteenheid. Dat betekent, dat de euro niet door de centrale bank van één land, maar door de Europese Centrale Bank van alle landen in de eurozone gezamelijk wordt uitgegeven. Als Nederland of Spanje in zee zou zinken, zou de euro hiermee dus niet waardeloos worden.

Wat bepaalt de waarde van een munt?
De waarde van de euro hangt niet af van de economie in één land.

Voor de euro is het het beste om de markt spilzuchtige landen als Griekenland af te laten straffen.
Voor de euro is het het beste om de markt spilzuchtige landen als Griekenland af te laten straffen.

De euro is het betaalmiddel in de eurozone, een groep van zestien (na 1-1-2011 zeventien) landen die afgesproken te hebben de euro te gebruiken. Alle waarde in de eurozone wordt dus uitgedrukt in euro’s. Hoe groter deze waarde, hoe meer de euro waard wordt en omgekeerd.

Hoe kan de waarde van de euro beïnvloed worden?
De centrale bank kan de koers van de euro op drie manieren manipuleren: door de rente te verhogen of te verlagen, door enorme steunaankopen of -verkopen van vreemde valuta’s (in de praktijk is dat de Amerikaanse dollar)  of door extra euro’s bij te gaan drukken.

Wat gebeurt er als een land failliet gaat?
Een land kan niet failliet verklaard worden, omdat er geen gerechtshof bestaat dat het faillisement kan uitspreken.

Wat wel kan gebeuren is dat een land, bijvoorbeeld Griekenland of Spanje, de aflossing op zijn schulden niet meer kan voldoen. Obligaties, dat zijn stukjes lening, van die landen worden dan waardeloos. Dat is bijvoorbeeld met Russische obligaties na de Russische Revolutie gebeurd. Niemand wil het land dan meer geld lenen of goederen of diensten aan de overheid leveren. Ambtenaren worden dan niet meer betaald en alle publieke diensten liggen stil.

Leven zonder overheid
Het particuliere bedrijfsleven functioneert dan wel nog steeds.

Zonder politie zullen rellen en plunderingen uitbreken.
Zonder politie zullen rellen en plunderingen uitbreken.

Ook zullen semi-overheidsbedrijven die niet afhankelijk zijn van subsidies het overleven. Het vervelendste probleem is het handhaven van de orde, immers ook politiemensen en militairen zijn ambtenaren.  Mogelijk gaan ze zelf plunderen om te overleven. In veel Afrikaanse landen, zoals Congo Brazzaville, is dat nu al schering en inslag. 

Gepensioneerden en hulpbehoevenden
Ook ziet het er beroerd uit voor gepensioneerden die een 0verheidspensioen ontvangen. Als de overheid in ieder geval leger en politie door blijft betalen dan zal in ieder geval totale ontwrichting voorkomen kunnen worden. Wel moet er in samenwerking met vrijwilligers en het bedrijfsleven een humanitaire oplossing (voedselbanken en gaarkeukens) gezocht worden voor bejaarden en hulpbehoevenden.

Massale migratie
Door het massaal wegvallen van de koopkracht van ambtenaren zal het bedrijfsleven een stevige dreun krijgen, met als resultaat werkloosheid. Daardoor zullen veel werkenden in het buitenland werk proberen te vinden. Dit gebeurt nu al massaal in Ierland.

‘Faillisement’ per saldo niet zo erg
Een land wordt niet van de aardbodem weggevaagd zonder overheid.

In feite is het een weinig zachtzinnige correctie die brengt wat de spilzuchtige overheden in kwestie zelf al veel eerder hadden moeten uitvoeren: een drastische inkrimping van een veel te grote hoeveelheid ambtenaren en sociale zekerheid. ‘Ouderwetse’  burenhulp en voedselhulp uit andere Europese landen zullen de periode draaglijk maken. Massale hongersnoden zullen niet uitbreken. 

De nieuwe, veel kleinere, overheid zal een groot deel van de schulden domweg afschrijven. Er zullen mogelijk wat ongezonde banken omvallen, onze pensioenen worden een stuk lager als ons pensioenfonds zo stom is geweest in bijvoorbeeld Griekse obligaties te beleggen, maar we zullen niet stoppen met ademen. Het is even slikken, maar daarna kunnen de Grieken weer een nieuwe start maken.

Pubs namen de rol van banken over in het Ierland van 1970. Bron: Wikimedia Commons

Beurs als opvolger bank

Banken zijn onmisbaar, roepen bankiers om het hardst en denken veel mensen. Maar is dat wel zo?

De afgelopen maanden hebben Europeanen en Amerikanen zwaar moeten boeten voor het wanbestuur door bankiers. Letterlijk duizenden miljarden euro’s zijn er verdampt terwijl de bankbestuurders zichzelf uitgebreid in de watten legden.

Banken maakten zichzelf onmisbaar
Banken, is de volkswijsheid, zijn een noodzakelijk kwaad. Ze verstrekken leningen, het zijn “makelaars in geld” die de bezitters van kapitaal, in de vorm van spaargeld, in staat stellen op een relatief veilige manier rendement te laten krijgen op hun bezit: spaarrente. De bankiers lenen zelf dit geld weer uit aan afnemers die veel meer rente betalen: mensen die rood staan, bedrijven, hypotheeknemers. Nog schokkender: bankiers lenen extra geld van de centrale bank voor een zeer laag tarief: een procent in 2010, om het vervolgens tegen woekertarieven, vijf procent of meer,  weer uit te lenen: het zogenaamde fractional banking systeem.

Omdat banken de totale geldstroom beheersen, hebben ze zichzelf onmisbaar gemaakt. Eigenaren van kapitaal moeten naar een bank om hun kapitaal veilig op te bergen. Salarissen worden niet meer contant uitbetaald aan het einde van de maand, zoals vroeger gebeurde, maar overgemaakt op een bankrekening. Het bezit van een bankrekening is daarom verplicht voor iedereen die in loondienst werkt of een uitkering krijgt.

Pubs namen de rol van banken over in het Ierland van 1970. Bron: Wikimedia Commons
Pubs namen de rol van banken over in het Ierland van 1970. Bron: Wikimedia Commons

Banken persen de bevolking tientallen miljarden af
Door deze ‘systeemfunctie’, zoals dat in Den Haag heet, hebben de bankiers een machtig chantagemiddel in handen. Door alleen al te dreigen dat hun bank om gaat vallen, moet de overheid, dat is dus de Nederlandse bevolking, voor tientallen miljarden bijspringen. We hebben dat moeten doen in 2009.

De IJslanders hebben waarschijnlijk de zwaarste prijs moeten betalen. De bevolking van dit kleine land moet tientallen jaren zwoegen om de schulden, gemaakt door falende bankiers, af te betalen. Door de hoge uitgaven om veel te grote banken te redden, is ook Ierland aan de bedelstaf geraakt.

Ook de Nederlandse schatkist heeft zware averij opgelopen. Onze staatsschuld is in één klap met tientallen miljarden  gestegen. Als het enorme concern ING (balanstotaal 1300 miljard, dat is vijf keer zoveel als de Nederlandse staat per jaar binnen krijgt) omvalt, verdubbelt zelfs in één klap de Nederlandse staatsschuld, omdat Nederland voor 200 miljard euro garant staat voor buitenlandse spaartegoeden bij ING. Kortom: we zitten enorm in de problemen dankzij de banken. 

Hoe werkt een effectenbeurs?
Op een effectenbeurs worden (naast natuurlijk dingen als opties, obligaties en dergelijke) aandelen, stukjes bedrijf, verkocht.  De gemiddelde belegger heeft geen tientallen miljoenen op zak om een compleet bedrijf op te kopen. Daarom zijn bedrijven met de rechtsvormen NV of BV in stukjes, aandelen, opgedeeld die elk een minuscuul deel van het bedrijf vertegenwoordigen. 

Hoe meer vertrouwen mensen in een bedrijf, bijvoorbeeld Philips, hebben, hoe meer de aandelen Philips waard worden. Stort het vertrouwen ineen, dan worden de aandelen veel minder waard. Naast aandelen kan je ook stukjes schuld kopen: obligaties. Denk aan staatsobligaties: stukjes staatsschuld en bedrijfsobligaties, schulden die bedrijven als Philips aangaan.

Op dit moment worden alleen grote bedrijven en schulden van grote bedrijven op de effectenbeurs verhandeld. Naar de beurs gaan is duur. In de VS is de IPO, de beursgang, een manier om ook met een klein bedrijf snel aan startkapitaal te komen. Daardoor wordt het kapitaal van spaarders en beleggers naar de banken en naar de effectenbeurs AEX op het Beursplein (eigendom van Euronext) gezogen. Als belegger kan je alleen in grote bedrijven beleggen. Kleine bedrijven moeten naar de bank om geld te lenen en aandelen verkopen is helemaal lastig. Daar moet weer een dure bedrijfsmakelaar voor ingeschakeld worden.

De beurs als vervanger voor de bank
Zou je geen aandelen willen kopen van de bakker om de hoek, de maker van je meubels of het reisbureau dat je goed kent, in plaats van een laag rendement op je spaargeld? Of zou je niet liever je hypotheek door duizenden spaarders willen laten betalen? Zou jij op je spaargeld niet het rendement willen hebben dat de bank maakt op rood staan?

Peer lending: rechtstreeks lenen aan anderen
Het zou kunnen, als de functie van een bank werd overgenomen door lokale effectenbeurzen. In Nederland was er tot voor kort een ‘peer lending’ systeem actief: Boober. De Engelse en Amerikaanse versies, Zopa.co.uk en Prosper.com, bestaan nog steeds. De banken waren en zijn daar uiteraard niet blij mee.

Micro-effectenbeurzen
Het was even zoeken, maar in Australië blijkt er een echte micro-effectenbeurs te bestaan. Wat vermoedelijk scheelt is dat de banken in Australië niet zoveel in de melk te brokkelen hebbenn als hier in Nederland. Hopelijk komt er ook hier snel een dergelijk initiatief. Uit de charitatieve hoek komt er in ieder geval al een microkrediet-systeem waardoor je als particulier zelf geld uit kan lenen aan ondernemers uit de derde wereld.