De multiculturele samenleving komt neer op naast elkaar heen leven.

Multiculturaliteit: ruimdenkendheid of oppervlakkigheid?

Ze kunnen het wel als ze maar willen. Af en toe is zelfs de onder intellectuelen beruchte TV-zender SBS6 filosofisch baanbrekend bezig. Het TV-programma Groeten uit de Rimboe, alhoewel voor een groot deel doorgestoken kaart, toont de vaak vermakelijke belevenissen van Nederlanders die worden geconfronteerd met leefgewoontes die radicaal afwijken van wat ze gewend zijn. Uit de klei getrokken Hollanders, gewoonlijk niet verder van huis dan de vakantiekampen aan de Turkse rivièra, worden gedwongen na te denken over dingen die ze in Nederland vanzelfsprekend lijken. Wat zouden de gevolgen zijn als niet alleen enkele families, maar alle Nederlanders een dergelijk avontuur zouden meemaken? Of… maken we dat al mee?

Comfort zone
Mensen kennen een comfort zone, een verzameling gedragingen die bij een leefwereld hoort waar ze liever niet tijd buiten doorbrengen. Buiten de comfort zone voelen mensen zich onveilig. De zone hangt nauw samen met persoonlijkheid, intelligentie en opleiding en verschilt per persoon in grootte en vorm, met zware autisten aan de ene kant en flamboyante exhibitionisten aan de andere kant. Uiteindelijk komt er voor iedereen een punt waarop de bestaande normen en waarden zo onder druk komen te staan dat sprake is van een cultuurschok.

Cultuurschok
Volgens Paul Pedersen (1995)  zijn er vier stadia in de cultuurschok (1). In het eerste ‘honeymoon phase‘ stadium (die ongeveer drie maanden duurt) lijkt de vreemde cultuur sprookjesachtig, opwindend en dus aantrekkelijk. Vandaar de populariteit van korte vakanties.

De multiculturele samenleving komt neer op naast elkaar heen leven.
De multiculturele samenleving komt neer op naast elkaar heen leven.

De tweede fase is de negotiation phase waarin de realiteit van de andere cultuur doordringt, vaak gekenmerkt door gevoelens van angst en eenzaamheid. Een cultuur kent een code van ongeschreven regels, denk aan gebaren en andere lichaamstaal, statusindicatoren en wereldbeschouwing. In de derde fase, adjustment phase, probeert de cultuurmigrant zich aan te passen, waar in de vierde fase, mastery phase, de culturele migrant een evenwicht heeft gevonden tussen zijn oorspronkelijke cultuur en die van de gastcultuur. Bij terugkeer in de cultuur van herkomst treedt er soms een nieuwe cultuurschok op, de vijfde fase.

De gevolgen van een cultuurschok zijn een afwisseling van euforische en depressieve momenten. Sommige mensen gaan er aan onderdoor, onder Oost-Indië gangers bekend als tropenkolder, anderen bereiken een nieuw bewustzijnsniveau waarin de andere leefwereld wordt geïntegreerd in de bestaande leefwereld, m.a.w. een grotere comfort zone. Liefhebbers van de multiculturele doctrine denken daarom dat het blootstellen van de Nederlanders aan een permanente cultuurschok zal leiden tot een wereld vol ruimdenkende, cultuurrelativerende D’66 stemmende lieden met een enorm grote comfort zone. Maar klopt deze theorie wel?

Leidt de multiculturele samenleving tot een grotere comfort zone?
De comfort zone is nauw verbonden met iemands identiteit: de evenwichtstoestand waarin een persoon zich bevindt. De grootte van de comfort zone hangt, blijkt uit onderzoek onder Vietnamese immigranten in Australië, (2) , nauw samen met de mate van openheid (doorgaans: intelligentie) en flexibiliteit. Dit kan overigens ook te maken hebben met de voor extraverten veel geschikter open Australische samenleving. In het Big Five persoonlijkheidsmodel staan de laatste twee eigenschappen bekend als openheid en extraversie. Iemands persoonlijkheid verandert niet snel. Met andere woorden: een introvert, gesloten persoon zal niet snel een grote comfort zone ontwikkelen. Overigens is de grote comfort zone van een extravert persoon schijn. Hij is weliswaar groot in bereik, maar niet erg diep. De reden dat extraverten snel in paniek raken als er meer diepgang is vereist. Wat oprekken van de comfortzone lijkt, is meestal een grotere oppervlakkigheid.

Het is dus de vraag of de multiculturele samenleving inderdaad leidt tot een groter denkraam bij de meeste mensen. Als die theorie zou kloppen, zouden zogeheten progressieve partijen het veel beter in de peilingen en verkiezingen moeten doen dan dertig jaar geleden, toen er nog nauwelijks niet-westerse immigranten in Nederland woonden. Ook zouden de wereldgerechten niet aan te slepen moeten zijn. In werkelijkheid wordt tegenwoordig de eigen cultuur tot blonde boerenmeiden aan toe verheerlijkt in commercials en is het grote electorale nieuws juist de opkomst van anti-multiculturele partijen als die van Fortuyn en Wilders. Veel van de politici en stemmers op dergelijke partijen (Wilders zelf bijvoorbeeld) hebben in een andere cultuur gewoond of hebben de cultuur in hun woonomgeving zien veranderen. Anderen zien de samenleving als geheel veranderen op een manier die ze niet aanstaat. Het antwoord lijkt dus te zijn: een bepaald menstype voelt zich lekker in een multiculturele samenleving. Het is niet zo dat een multiculturele samenleving de multiculturele mens creëert.

Hoe het dan wel moet? Mogelijk wijst India de weg. Juist de introverten bieden in India namelijk een bindend element…

Bronnen
1. Pedersen, C. (1995), The five stages of culture shock: critical incidents around the world
2. Mak, A. en Tran, C. (2001), Big five personality and cultural relocation factors in Vietnamese Australian students’ intercultural social self-efficacy

9 gedachten over “Multiculturaliteit: ruimdenkendheid of oppervlakkigheid?”

  1. “Af en toe is zelfs de onder intellectuelen beruchte TV-zender SBS6 filosofisch baanbrekend bezig.”

    Dat het als filosofisch baanbrekend kan worden aangezien klopt wel maar ik weet bijna zeker dat dit absoluut niet de bedoeling natuurlijk. Groeten uit de rimboe is gewoon aapjes kijken. De laatste versie waar een familie kleine mensen naar ‘de rimboe’ werd gestuurd zegt genoeg. Het is puur sensatie.

    “De zone hangt nauw samen met persoonlijkheid, intelligentie en opleiding en verschilt per persoon in grootte en vorm…”

    Wat ik hier toch een beetje uit opmaak is dat hoe intelligenter een persoon is hoe groter de comfort zone is. Ik heb het nooit in een onderzoek bevestigt gezien maar heb toch altijd het idee gehad dat het vaker voorkomt dat ‘intelligentere personen’ linkser georiënteerd zijn. Dit vermoeden zie ik bevestigt in bijvoorbeeld het feit dat studenten veelal links stemmen. Weet iemand hier meer over? Zijn er inderdaad onderzoeken geweest naar intelligentie ten opzichte van politieke kleur?

    Ik denk ook dat mensen met een religieuze achtergrond relatief vaak een kleinere comfort zone hebben. Andere inzichten steken bijna per definitie af tegen hun geloof en dat boezemt angst in. Kan ik dan misschien te stellen dat mensen met een lage comfort zone sneller een geloof aanhangen? Geloof is eigenlijk de ultieme manier om bij een groep gelijkdenkende te horen en je ‘veilig’ te voelen wat zou verklaren waarom mensen met een lagere comfort zone zich sneller bij een geloof aan zouden sluiten. (Let wel, dit geld alleen voor plekken waar informatie openlijk beschikbaar is, anders kan er nooit een beeld gevormd worden van wat er zich buiten hun eigen cultuur/geloof afspeelt en kan men dus nooit een vrije keuze maken.)

    Wat ik me dus eigenlijk afvraag is, wanneer intelligente personen over het algemeen linkser zijn en een grote comfort zone hebben, het dan omgekeerd ook betekend dat mensen met een lagere comfort zone vaker rechts georiënteerd zijn en vaker minder intelligent zijn?
    (Ik zeg bewust ‘vaker’ omdat ik begrijp dat dit per individu verschilt, aan allebei de kanten zijn natuurlijk uiterst intelligente en uiterst domme mensen te vinden, het gaat mij meer om de gemiddelde van beide kanten.)

    1. Bart,

      De werkelijk intelligente mensen zijn niet de mensen die links of rechts georienteerd zijn maar open staan voor zowel links als rechts. Degenen die alles onderzoeken en zich niet in een hokje laten plaatsen behalve het hokje van mensen die niet in een hokje te plaatsen zijn, zijn de mensen die de vrijheid hebben om na te kunnen denken over alle openstaande opties. Zodra de balans overslaat naar links of rechts betekent het dat je meer bekrompen raakt in je orientatie.

      1. Opzicht ben ik dat zeker met je eens dat het beeld daarvan bekrompen kan raken maar het feit is nou eenmaal dat mensen een politieke oriëntatie hebben en het wordt moeilijk discussiëren als daarin niet een duidelijk onderscheidt is. In dit artikel is politieke oriëntatie denk ik zeker van groot belang.

        Met intelligentie bedoel ik overigens ook niet de zeer slimme mensen, daar zijn er te weinig van dus die zullen geen doorslag geven binnen een hele maatschappij. Ik bedoel de bovengemiddeld intelligente. Mensen die open staan voor andere ideeën staan dan toch automatisch meer open voor andere culturen?

        1. Bart,

          Mensen die open staan voor andere ideeen hoeven niet perse open te staan voor andere culturen als diezelfde culturen ervoor zorgen dat hun denkbeelden omlaaggehaald worden. Als je 8 jaar van je leven wiskunde gestudeerd hebt laat je je niet meer zo makkelijk wijsmaken dat je met een dans rond een kampvuur regen kan veroorzaken.

  2. Maar laten we niet vergeten dat juist het vermogen van de mens om zich aan zijn omgeving aan te passen heeft geleid tot ongekende intellectuele en technische groei. Op zowel algemeen als op persoonlijk vlak.

    Zonder die vaak opgedrongen nood tot verandering heeft ons alles gebracht wat we nu hebben !

    De vraag kan dus ook zijn :, Hoe gaan we met elkaar om ?

  3. Uiteraard, maar er zijn grote verschillen tussen bevolkingsgroepen qua mogelijkheid, of zou het welwillendheid zijn, om zich aan te passen voor andere. Een anders denkende is in hun ogen bijna altijd slecht. Zijn deze mensen dan minder intelligent? Als degene die zich het beste aan kan passen in het voordeel is, waarom is dat dan niet een veelvoorkomende eigenschap (met betrekking tot aanpassen aan andere culturen) van de mensheid?

    1. Bart,

      Iedereen die zich kan aanpassen is in het voordeel mits ze er technologisch niet op achteruit gaan, met technologisch bedoel ik niet perse computers mee,als westerlingen zich moeten gaan aanpassen aan bevolkingsgroepen die het gewend zijn om een gat in de grond te graven om daar hun behoefte in te doen dan is de welwillendheid van degene die zich moet aanpassen al sterk verminderd. Als degene die het gewend is om een gat te graven zich moet gaan aanpassen aan een veel hogere levensstandaard kan het makkelijk zijn dat de cultuurshock te groot wordt, dan heeft het vaak niet eens meer iets te maken met welwillendheid of intelligentie. je kan iemand uit de oertijd ook niet zonder training in een straaljager zetten. Andersdenkenden zijn in de ogen van andersdenkenden altijd andersdenkend, niet perse slecht, het roept zowieso altijd onbergip op. Mensen uit een zwaar achterlijk land zijn in onze ogen andersdenkend, wij zijn andersdenkend tegenover hun.

Laat een reactie achter