Waarom is doemdenken zo populair?
2012. Nibiru. Neerstortende asteroïden. Het broeikaseffect. Al deze doemdenkerstheorieën kennen grote scharen aanhangers. Deze geloven voorspellingen dat de mensheid bijna geheel zal worden uitgeroeid grif. Waarom is doemdenken zo populair?
De feiten stemmen tot optimisme, toch is pessimisme de regel
Optimisme is een uitzondering, pessimisme de regel. Zeker in Europa en het Midden Oosten. Onheilsprofeten van allerlei pluimage halen hun inspiratie uit de merkwaardigste bronnen. Denk aan slecht begrepen geschriften van de Maya’s, Mexicaanse inheemsen die hun eigen ondergang niet aan zagen komen. Anderen wijzen op de grote uitsterfgolven die de aarde om de vijftig tot honderd miljoen jaar treffen. Dit gevaar is reëler, maar ook niet overweldigend groot op menselijke tijdschalen. Ons leven nu is beter dan het ooit in de geschiedenis van de mens geweest is. Alles wijst er op dat het in de toekomst nog veel beter wordt. Domweg omdat onze techniek steeds beter wordt en daardoor onze mogelijkheden toenemen. Dit zijn onloochenbare feiten. Waarom dan toch het massale pessimisme?
Pessimisme in het verleden heel logisch
In het verleden was er de nodige reden voor pessimisme. Als de bevolking in een gebied te veel groeide, raakte de bodem uitgeput en ontstonden er hongersnoden. De weerstand verzwakte, waardoor mensen massaal stierven aan ziekten als de pest of de pokken. Als je fouten maakte, de lokale heerser beledigde of zwanger werd zonder gehuwd te zijn bijvoorbeeld, werd je onmiddelijk afgestraft. Ook een beschaving hield het gewoonlijk niet langer dan een paar eeuwen uit voor ecologische rampen of oorlogszuchtige invallers. Kortom: in die tijd was pessimisme verstandig. Al was het leven zelfs in de late Middeleeuwen een stuk prettiger dan in de steentijd.
Waarom zijn mensen zo dol op doemdenken?
Doemvoorspellingen zijn ingrijpend, spreken tot de verbeelding en jagen angstgevoelens aan. Je zal je eerder druk maken over het opraken van de aardolie, dan dat je over tien jaar in een snelle elektrische auto rijdt en ooit straatarme landen snel welvarend worden. Ze bieden ook een vorm van vastigheid en versimpelen de wereld. Als er een nieuwe ijstijd aanbreekt, hoef jij je niet meer druk te maken over wat je over vijf jaar moet doen. Dat wordt waarschijnlijk de ijzers van je slee bekleden met bevroren modder of bevroren koeien losbikken uit de gletsjer, niet een nieuwe opleiding NIMA-B volgen of je sinterklaascadeautjes downloaden en met je nieuwe 3D-printer uitprinten zonder dat je kleintjes er achter komen. Trouwens: die kleintjes zouden wel eens onsterfelijk kunnen worden als de wetenschappers een beetje opschieten.
Het vooruitzicht van een wereld waarin we veel rijker zijn dan nu, veel meer leuke dingen meemaken en we het nog nooit zo goed gehad hebben is voor veel mensen beangstigend. Dit kan toch niet, er moet ons een straf te wachten staan. Hier komt het religieuze schuldgevoel weer de kop op steken. Opmerkelijk genoeg zijn het vooral gelovigen die dol zijn op doemdenken. Geen wonder. Alle grote godsdiensten gaan uit van een vernietigend armageddon waarin de mensheid ten onder zal gaan en alleen de ware gelovigen zullen overleven. Het veel zachtzinniger en rationeler epicurisme heeft de vertoornde kerkvorsten niet overleefd. Er zijn helaas maar een paar fragmenten van de meesterwerken van de optimistische Epicurus overgebleven en dat dankzij de vernietigende uitbarsting van de Vesuvius, een natuurramp, die de bibliotheek van een epicurist onder vulkaanas begroef. Toch iets om droef te stemmen…