Dienen is heersen
‘De laatsten zullen de eersten zijn’. Deze woorden van Jezus blijken opmerkelijk profetisch. De beste dienstverleners zijn het machtigst. Hoe komt dat?
Waarom zijn dienende mensen en dingen zo machtig?
De belangrijkste computers op internet worden aangeduid als servers – letterlijk vertaald: dienenden. In ontwikkelde landen is de belangrijkste economische sector de dienstverlening. Hoe dienstbaarder een bedrijf zich opstelt, des te harder groeit het. Daarentegen moeten koningen en militairen, als prototypes van heersers, steeds meer inleveren. Hoe komt dat?
Macht wordt gegeven door de ondergeschikten
Lang geleden was dienstbaarheid iets dat een machthebber zijn onderdanen met geweld oplegde. Wie weigerde akkoord te gaan met een bestaan als horige of slaaf, werd geëxecuteerd. Toch was dit niet zoals het leek. Zelfs in de rijken in die tijd, het Romeinse Rijk bijvoorbeeld, was macht niet absoluut. Macht is niet iets dat iemand van nature heeft, maar wordt verleend door anderen. De dictator, degene die in de Romeinse tijd het dichtste bij een alleenheerser kwam, werd voor een half jaar benoemd door de senaat. Met andere woorden: zelfs deze machtige persoon was alleen machtig omdat andere mensen bereid waren hem te gehoorzamen.
Mensen dienen alleen hen, die hen dienen
Ware macht wordt niet afgedwongen met andere macht. Wie macht over een persoon heeft omdat die persoon bang voor hem is, heeft er een vijand bij. Zodra het machtsmiddel ook maar iets verzwakt, zal de machthebber worden vernietigd. De Chinese meesterstrateeg Sun Tsu vertelde dat een befaamd Chinees veldheer soldaten had die voor hem hun leven waagden en door het vuur gingen. Zijn geheim: hij behandelde ze alsof hij hun dienaar was.Zo verzorgde hij ze persoonlijk als ze zwaargewond waren. Ook draconische straffen – hoe geschikt ook om angst aan te jagen – zullen alleen echt effectief zijn als degenen die de straffen dreigen te ondergaan, die straffen ook rechtvaardig vinden.
De beste dienstverlener wordt het machtigst
Zelfs de ergste despoot zal zijn best doen in ieder geval de schijn op te houden dat hij een dienaar van het volk is. Er is geen langzittende dictator die het volhoudt zonder dat in ieder geval een belangrijk deel van het volk achter hem staat. In Syrië is dat bijvoorbeeld het kwart van de bevolking dat geen soenniet is. In Chili genoot dictator Augusto Pinochet steun van de middenklasse en de rijken, omdat hij de gevaarlijke socialisten, die al hun bezit wilde onteigenen, uitschakelde. Assad en Pinochet handelen dus in het belang van deze mensen. Ze dienen hen. Alleen om die reden worden ze gehoorzaamd.
Een les voor de Nederlandse overheid
In het Nederlands is een werknemer bij de overheid een ambtenaar, iemand die een ambt vervult. Deze formulering geeft ambtenaren een gevoel van recht op grond van hun functie. In Angelsaksische landen heten deze mensen public servants. Dienaren van het publieke, dus. Ambtenaren en politici klagen vaak dat er een zo grote afstand is tussen het volk en hen. Met andere woorden, dat het volk ze niet begrijpt. Zou dit niet het gevolg zijn van hun houding, waarin ze zichzelf niet als publieke dienaren zien, maar als hoeders van een verworven recht?
