Charvaka, de verdwenen Indiase verlichting
Charvaka was alles wat de heersende brahmaanse priesterkaste, of de binnenvallende moslimlegers, niet waren. Rationeel, waarneming als enige basis van waarheid, het ontkennen van spiritualiteit. Werd in India de basis van de moderne wetenschap gelegd?
Wat weten we van charvaka?
Charvaka ontstond ongeveer zeshonderd jaar voor de geboorte van Jezus, ongeveer tegelijkertijd met het boeddhisme en het jaïnisme. Op dat moment verkeerde het heersende vedische hindoeïsme in crisis. De bevolking nam voortdurend toe. Er vormden zich grotere staten, die uniforme ideologieën nodig hadden om de bevolking aan zich te verbinden. Niet voor niets ontstonden in die tijd de twee belangrijkste niet-hindoe godsdienste in India: het boeddhisme en het hier minder bekende jaïnisme. Er ontstond ook een derde denkstroming, die radicaal afweek van zowel hindoeïsme als de twee nieuwe godsdienste: charvaka. Charvaka wees namelijk alle geloof in goden, mystieke rijken etcetera af. Het enige wat volgens charvaka bestaat, is datgene wat je waarneemt. Inferentie, het afleiden van nieuwe informatie op basis van de waarnemingen, is volgens charvaka per definitie onbetrouwbaar. Alleen als deze voorspelling door middel van een waarneming wordt bevestigd, is sprake van waarheid.
De aanhangers van charvaka zagen brahmaanse priesters als charlatans die goed geld verdienden aan de onnozelheid van de ongeletterde gelovigen. Ook om de betrouwbaarheid van vedische teksten moesten ze lachen. Deze stonden, zoals overigens alle religieuze geschriften, vol tegenstrijdigheden en
Levensgenieten
Charvaka doet sterk denken aan het Griekse epicurisme, dat al eerder op Visionair aan de orde is gekomen. Net zoals epicuristen, waren de aanhangers van charvaka levensgenieters. Ze geloofden ze in het hedonisme, niet alleen voor zichzelf maar ook voor anderen, als hoogste goed. Mogelijk is er wederzijdse beïnvloeding geweest. Grieken en Indiërs werden beide begrensd door het Perzische Rijk. De goede wegen van de Perzen maakte reizen en handelsverkeer mogelijk.
Een kenmerkende uitspraak van charvaka is de volgende:
Er is geen andere wereld dan deze
Er is geen hemel en geen hel
Het domein van Shiva en soortgelijke bereiken
Zijn uitgevonden door stompzinnige oplichters.
De ondergang van charvaka
Waarom is charvaka zo volkomen en totaal verdwenen? Ik denk persoonlijk dat dit door het ontbreken van een priesterorde kwam. Voor een brahmaan betekent zijn kennis van de vedische geschriften, zijn sociale status en inkomen. Voor een moslim eveneens: de islam is zowel een religie als een politiek systeem, waarin de moslims de heersende positie innemen. Charvaka’s vonden teksten, geschreven door anderen niet een erg hoge status hebben. Dat gold natuurlijk ook voor hun eigen teksten. Kortom: er was geen belanghebbende om charvaka in stand te houden. Het was verstandiger om bijvoorbeeld zich tot moslim of hindoe te bekeren, het spelletje mee te spelen en verder met rust gelaten te worden door de moordzuchtige moslims of brahmanen, dan om martelaar voor het charvaka-gedachtengoed te worden.
Er zijn nauwelijks geschriften van charvaka bewaard gebleven. Net als het epicurisme in Europa, vonden de heersende religies charvaka onethisch en verderfelijk. Moslims moesten sowieso niets van atheïsten hebben. Uit verslagen van de islamitische heerser Akbar blijkt dat hij en zijn hof de charvaka-aanhangers ‘niet verlicht’ vonden.
Hoe ontsnapte de Verlichting in Europa aan het lot van charvaka?
Het had ook weinig gescheeld, of aan deze kant van het Iraanse hoogland was er een einde gekomen aan de Verlichting. Gelukkig kenden we hier in Europa een scheiding van kerk en staat. Ook was er hier, om te beginnen met Aristoteles, een sterke traditie van natuurfilosofie en later, in de middeleeuwen, gilden van vakmensen. Kortom: kennis had waarde. De Reformatie leidde tot een einde aan de wurggreep van religie – die in Europa al een stuk minder sterk was dan in India en de islamitische wereld. Toen de wetenschappelijke methode, en wetenschappelijke experimenten eenmaal gevestigde praktijken waren, ontstond een industrie die behoefte had aan mensen met wetenschappelijke kennis en er ook voor wilde betalen. Kortom: verlicht denken leverde vanaf dat moment status op. Hadden de charvaka-aanhangers een empirische natuurfilosofie ontwikkeld, dan hadden ze zichzelf onmisbaar gemaakt als technisch kaste en de industriële revolutie in India laten beginnen.
Bronnen:
en.Wikipedia, Charvaka
The Charvaka System, p. 2-12
