De vijf staatsvormen van Plato
De klassiek-Griekse filosoof Plato onderscheidde vijf staatsvormen: de aristocratie, timocratie, oligarchie, democratie en tirannie. Dit was ook de volgorde waarin volgens hem samenlevingen degenereerden. Had de geniale mopperpot gelijk?
Plato’s achtergrond
Plato leefde in het Athene van de vijfde eeuw voor de geboorte van Jezus. Griekenland was in die tijd fijn verdeeld in stadsstaatjes, die voortdurend met elkaar in oorlog waren. De ideale omgeving dus voor politieke theorievorming. Niet voor niets stammen ook andere vooraanstaande denkers over politiek, zoals Machiavelli en Sun Tzu, uit dergelijke tijdperken. Deze stadsstaatjes kenden elk hun eigen regeringsvorm. Zo was de stad Athene een democratie. Althans: als je een samenleving waarin alleen volwassen vrije mannen stemrecht hadden, als democratie beschouwt. Andere stadstaten waren tirannieen, aristocratieën of oligarchieën.
De oude Grieken waren verwoede debaters en filosofen, waardoor de vraag wat de beste regeringsvorm was, geregeld werd gesteld.
De vijf samenlevingsvormen
Volgens Plato waren er vijf opeenvolgende stadia. In het eerste stadium waren de deugdzaamsten aan het bewind, de aristocraten. Zij beschikten over zuivere, gouden zielen. Vanzelfsprekend vond Plato, die lijvige boekwerken vol schreef over de deugd en zielenadel, dit het beste en enige deugdzame regeringssysteem. Echter, ook in dit deugdzame paradijs sloeg de corruptie toe. Het volgende stadium werd er een waarin de elite van bezitters regeerde, de zogeheten timocratie. In de praktijk waren dit ook de mensen die belasting betaalden, wat weer een prikkel gaf om geen belasting te ontduiken. Dit was een systeem dat volgens Plato vooral oorlogszuchtige, heethoofdige mensen aantrok.
Echter, het kan volgens Plato nog slechter dan de timocratie. Enter de oligarchie, waarin een klein groepje steenrijken de lakens uitdeelt. Dit bracht de hebzuchtigen aan het bewind.
Het op een na slechtste bewind is volgens Plato de democratie. Bij een democratie regeert in theorie het volk, in de praktijk degene die de volkssentimenten het beste kan bespelen. Denk bijvoorbeeld aan de verkiezingstijd in Nederland, waarbij de strijd tussen PvdA en VVD flink wordt opgeklopt, waarbij deze twee partijen hun electorale concurrenten leegzuigen en na de verkiezingen samen gaan regeren. Volgens Plato zijn de
machthebbers in een democratie volksmenners die voortdurend het volk ophitsen en voorliegen. Dit corrumpeert het volk zo, dat de basis wordt gelegd voor het volgende stadium, de tirannie.
In de tirannie regeert een despoot met zijn trawanten als absoluut alleenheerser. Hij houdt het volk te vriend met brood, spelen en wreedheid. Polykrates van Samos is het beste voorbeeld van een klassieke Griekse tiran.
Na de tirannie ontaardt de boel zo erg dat alleen degenen met gouden zielen de chaos kunnen oplossen. Daardoor volgt automatisch de aristocratie de tirannie op.
Wat is onze toekomst volgens Plato?
De oude mopperpot zou waarschijnlijk hoofdschuddend hebben gekeken naar de democratie hier. De manier waarop politici het volk bespelen was voor hem het bewijs van zijn gelijk geweest. De Brusselse aristocratie zou hem meer aan hebben gesproken dan politici als Wilders, die meer directe democratie willen. In de ogen van Plato waren er twee mogelijkheden geweest. Of de aristocratie uit Brussel had de macht gegrepen in heel Europa, of de deelstaten zouden zich ontwikkelen tot tirannieen, geregeerd door sterke mannen. Uiteraard had Plato dan de voorkeur gegeven aan het eerste.
Had Plato gelijk?
Plato deed een aantal rake observaties, maar ook een aantal onjuiste aannames. Zo was volgens hem het verbeteren van het volk hopeloos. De volksmassa zou zich altijd laten leiden door lage driften. In feite bestaan mensen in gradaties, en zijn enkele van de meest moreel verderfelijke mensen die we kennen, onderdeel van het aristocratische establishment in Brussel.
Als de bevolking beseft dat de toekomst van Europa afhangt van ons, de Europeanen, zal het volk zich ook als leider en kiezer van het eigen lot opstellen.
Er is een Europees land, waar de democratie verder is doorgevoerd dan waar ook in Europa en de levenskwaliteit en welvaart vrijwel de hoogste ter wereld is. Ook scoort deze Alpenstaat extreem laag op de corruptieschaal. Voor het ongelijk van Plato hoeven we niet verder te kijken dan Zwitserland.
