Om succes te bereiken zoeken steeds meer mensen hun toevlucht tot psycho-actieve medicijnen. Welke medicijnen zijn het effectiefst, en de belangrijkste vraag: willen we dit wel?
Doping in de sport: gevaarlijk maar effectief Adderall vergroot de concentratie, maar kent gevaarlijke bijwerkingen.
Profsporters hebben maar beperkte middelen om hun prestaties te verbeteren. Maar een beperkte hoeveelheid spierweefsel kan met natuurlijke middelen aangekweekt worden. Lichaamsbouw en lichamelijke aanleg levert de rest. Alleen door een combinatie van zeer hard trainen en een geschikte lichaamsbouw kan een sporter tot de wereldtop gaan behoren. De onderlinge verschillen worden ook steeds kleiner. De Tour de France, bijvoorbeeld, wordt doorgaans beslecht met een marge voor de winnaar van enkele minuten of minder. Let wel: het gaat hier om een parcours van meer dan drieënhalf duizend kilometer.
Geen wonder dus dat sporters naar het laatste redmiddel grijpen om nummer 1 te worden: chemische middelen. Bepaalde chemicaliën kunnen sporters extra energie geven, ze over een grens duwen die het lichaam eigenlijk niet aankan of het lichaam een prikkel geven extra spiermassa aan te kweken. Doping is daarom een onuitroeibaar probleem. Zelfs draconische controles helpen niet, want sporters zijn goed op de hoogte van de laatste trucs om doping te maskeren. Sporters zetten graag hun gezondheid of zelfs hun leven op het spel, als ze er maar in slagen dat felbegeerde goud in de wacht te slepen.
Breindoping
Maar laten we die andere ratrace niet vergeten waaraan de rest van het werkende deel van de bevolking meedoet: de arbeidsmarkt. Werkenden, vooral in hogere, kennisintensieve beroepen, concurreren net zo hard met elkaar als sporters. Hier concurreren mensen niet met hun lichaam, maar met hun brein. Slimmer zijn heeft duidelijk voordelen: als je studeert of een sollicitatiegesprek voert bijvoorbeeld. Het is daarom ook niet echt verrassend dat steeds meer mensen zogeheten smart drugs gebruiken om hiermee hun geestelijke capaciteiten op te voeren. Koffie is uiteraard een onschuldig voorbeeld, maar cognitie-bevorderende medicijnen rukken snel op.
Welke breindoping wordt veel gebruikt?
Modafinil. Modafinil wordt gewoonlijk voorgeschreven als middel tegen extreme slaperigheid. De stof stimuleert het aanmaken van noradrenaline en dopamine in de hersenen. Dit heeft als effect dat de gebruiker van modafinil zich beter kan concentreren, een beter werkgeheugen heeft en alerter is gedurende enkele uren. Om die reden is het goedje erg populair onder Britse studenten. Mogelijke bijwerkingen agressie, slapeloosheid en rusteloosheid. Volgens de Amerikaanse FDA: TEN, DRESS syndroom en Stevens-Johnson Syndroom
Methylfenidaat.
Dit goedje, beter bekend onder de merknaam Ritalin, heeft een vergelijkbare werking als modafinil, maar bereikt dit door de afbraak van noradrenaline en dopamine te blokkeren. Het wordt massaal voorgeschreven aan ADHD-kinderen (modebegrip voor hyperactieve kinderen) en werkt eveneens concentratiebevorderend.
Adderall. Adderall is een merknaam voor een mengsel van meerdere amfetaminezouten. Ook Adderall werkt door de heropname van dopamine en norepinefrine te blokkeren. Adderall heeft alle met amfetamine geassocieerde nadelen. De bloeddruk wordt verhoogd, wat een grotere kans op beroerten, hartaanvallen en het plotseling dood neervallen met zich meebrengt.
Zelf experimenteren is – zie de nare bijwerkingen – iets waar je heel goed over na moet denken. Deze medicijnen zijn alleen op recept te krijgen of via een illegale internetapotheek. Internetapotheken verkopen doorgaans rommel, vaak zelfs levensgevaarlijk. Alleen de internetapotheek NetPharm schijnt betrouwbare producten te leveren. Zij leveren de bovengenoemde geneesmiddelen echter niet.
Modafinil is een weinig gebruikt medicijn dat het werkgeheugen en concentratie verbetert. Je wordt er tijdelijk 'slimmer' van, als je de bijwerkingen voor lief neemt
‘Smart drugs heilzaam’
Anders Sandberg van het Future of Humanity Institute van de Britse Oxford-universiteit denkt dat de drugs per saldo gunstig werken. Hij staat op het punt een onderzoek in Duitsland te beginnen naar de effecten van een aantal geestversterkende middelen, waaronder twee hormonen: ghreline, wat het hongergevoel versterkt, en oxytocine, het ‘knuffelhormoon’. Hij denkt hiermee het morele gehalte van studenten te kunnen verbeteren. Maar of dit soort experimenten nu zo moreel verantwoord is?
Slikken of stikken?
De kans is groot dat er in de toekomst nog veel krachtiger middelen worden ontdekt om de geest te versterken. De gevolgen zullen ingrijpend zijn. Zullen bedrijven hun werknemers verplichten een pil te slikken die hun IQ tijdens hun werk met twintig punten verhoogt? Hierdoor zou je iemand met een MBO-denkniveau tijdelijk kunnen laten werken als een academicus of een academicus als een genie. Met alle nadelen van dien – probeer maar eens iets op te zetten bij Mensa. Of wordt er voor examens en sollicitatiegesprekken juist een bloedproef gedaan om te checken of de sollicitant geen doping heeft gebruikt? We kunnen er maar beter op tijd over nadenken.
Laten we onze gekken koesteren. Vergeleken met andere diersoorten lijden er veel mensen aan geestelijke stoornissen. En dat is geen toeval volgens een geruchtmakende theorie. We zouden er ons doorslaande succes als soort wel eens aan te danken kunnen hebben.
Gekte heel normaal bij de mens
In de ontwikkelde landen heeft ongeveer één op de 25 mensen een ernstige geestelijke stoornis. Ongeveer de helft van ons zal gedurende ons leven een bepaalde vorm van geestelijke afwijking vertonen. Veel van deze afwijkingen, denk aan schizofrenie, autisme en manisch-depressiviteit zijn voor een deel erfelijk. Erg goed voor de overlevingskansen van je genen is het niet om, zeg, te geloven dat je stemmen hoort, de hele dag bezig zijn om steentjes te sorteren of om depressief in een hoekje te kruipen. Opmerkelijk genoeg blijven deze genen toch generatie op generatie terugkomen. Volgens sommigen omdat ze samenhangen met genialiteit – het spreekwoordelijke schemergebied tussen gek en geniaal. Archeologe Penny Spikins van de Britse University of York gaat verder. Ze gelooft dat geestesziekten als autisme nog steeds bestaan omdat ze in het verleden erg nuttig waren voor de mensheid en dat dit ook de reden is dat onze hominidensoort het als enige overleefd heeft.
Is de opmerkelijk levensechte rotskunst van Lascaux het werk van autisten?
Afwijkende manier van denken leidde tot culturele revolutie
Volgens Spikins zorgde de ontwikkeling van complexe emoties als medelijden, dankbaarheid en bewondering er voor, dat we afwijkende mensen leerden waarderen. Hierdoor werd de geestelijke variatie, de no̦sfeer, van de menselijke groep veel groter en kon de groep als geheel veel complexere problemen oplossen Рen nieuwe dingen bedenken. Door de unieke vaardigheden en eigenschappen uit te buiten die ongebruikelijke manieren van denken met zich meebrengen, werden de eerste mensen innovatiever en flexibeler, waardoor ze andere hominiden uiteindelijk overvleugelden, aldus haar.
Nu bevatten genen een soort genetische klok. Om genen heen ligt een groot stuk nc-DNA (‘niet-coderend DNA’), dat overerft met een gen. Elke generatie treden er wel ergens in het genoom kleine mutaties op. Daardoor ontstaat variatie in genen en kunnen we achterhalen wat de geschiedenis van de genen is geweest. Inderdaad blijken sommige genen die samenhangen met geestesziekten het opmerkelijk goed te doen, juist op het moment dat de menselijke maatschappij tot bloei kwam en nieuwe technologie ontwikkelde.
De geheimzinnige technologische sprong van honderdduizend jaar geleden
De voorlopers van de moderne mens, zoals Homo erectus en Homo habilis, gebruikten al ruim 2,6 miljoen jaar eenvoudig gereedschap. Honderdduizend jaar geleden gebeurde er iets opmerkelijks. Simpele jachtwerktuigen als speren en vuistbijlen werden plotseling opgevolgd door dodelijke wapens als atlatls (speerwerpers), pijl en boog, visharpoenen en vallen. Jagers konden nu prooien verschalken die ooit buiten bereik lagen – met overigens akelige gevolgen voor de mammoet en wolharige neushoorn, maar dat terzijde. Wat gaf mensen de voorsprong om deze massavernietigingswapens uit te vinden?
Autisten schuldig aan uitsterven mammoet – en het uitbeelden ervan
Volgens Spikins werd deze technische revolutie mogelijk door een grote tolerantie voor mensen met autistische eigenschappen. Alleen autisten konden volgens haar het geduld opbrengen om systematisch wapens te verbeteren en er urenlang aan te prutsen tot ze goed waren gebalanceerd. Andere hominiden, zoals de Neanderthaler, gebruikten primitief gereedschap en bereikte nooit het technische niveau van de moderne mens.
Deze periode wordt ook gekenmerkt door de explosie aan kunst. Zo zijn er uit deze periode opmerkelijk ingewikkelde halssnoeren en decoraties gevonden. Ook de gedetailleerde rotskunst van rond de 35 000 jaar geleden spreekt tot de verbeelding. De rotstekeningen van jachtdieren uit deze periode zijn opmerkelijk precies en anatomisch correct en hebben veel weg van de extreem precieze tekeningen die autistische ‘idiots savants’ maken. Spikins wijt ook dit aan de maatschappelijke tolerantie van autistische mensen die deze speciale vaardigheden hebben. Autistoïde mannen zijn weliswaar niet bijster sterk in het versieren van vrouwen, maar vergaren door hun technische vermogens al snel welvaart en vormen voor vrouwen een betrouwbare partner. In de meedogenloze tijd van toen was dat een groot voordeel.
De Griekse held Achilles zou anno 2011 wegens zijn nietsontziende moord- en wraaklust waarschijnlijk onder TBS zijn gesteld.
‘Sjamanen leidden aan manisch-depressiviteit’
Eveneens in deze periode duiken de eerste bewijzen van religie en spiritualiteit op. Archeologen geloven dat sjamanen de meer mystieke en allegorische grotvoorstellingen schilderden. Volgen Spikins hebben ook zij een enorme invloed op de maatschappij gehad. Ze creëerden een geestelijke wereld en hielpen mensen samen te binden door een gemeenschappelijke religie. Bij moderne jager-verzamelaars zijn sjamanen doorgaans afwijkende en creatieve mensen die soms in trance gaan. Dingen die wij associëren met schizofrenie, zoals het horen van stemmen, zijn voor een sjamaan die met de geestenwereld in contact wilde komen uiteraard erg nuttig, denken veel antropologen. Ook nu nog is er een duidelijke link tussen schizofrenie en creativiteit. Sjamanen en vergelijkbare religieuze figuren hebben een hoge status in deze samenlevingen, waardoor ze vaak veel nakomelingen hebben.
Erfelijke geestesziekten extreem zeldzaam onder andere primaten
Klaus-Peter Lesch van de Universiteit van Würzburg in Duitsland en enkele collega’s bestudeerden het gen voor serotonine transporter eiwit, SERT. Mutaties in SERT worden gezien als veroorzaker van verschillende erfelijke stoornissen. Depressie komt vooral voor bij mensen met een of twee ‘korte’ versies van SERT. Mensen met twee ‘lange’ versies leiden nauwelijks aan zwartgallige stemmingen. Opmerkelijk genoeg komt de ‘korte’ versie maar in twee primaten voor: de mens en de resusaap (toevallig (?) ook de enige andere monogame aap).
Depressieve personen erg gevoelig
In een goede, stimulerende omgeving zijn mensen met aanleg voor depressie vak erg succesvol en erg goed in communiceren met anderen. Ook, vermoeden onderzoekers, leidt de ‘kortere’ versie van het gen tot meer variatie in gedrag, waardoor zowel resusaapjes als de mens een veel uitgebreider gebied kunnen bewonen dan andere primaten, die het bij één specifiek leefgebied houden. Uiteraard een enorm voordeel voor een soort als de mens die zichzelf explosief over de wereld uitbreidde. Inderdaad evolueerde het gen voor SERT snel gedurende deze periode.
ADHD erg handig in een nomadenstam
Ook een ander gen, DRD4-7R, breidde zich snel uit in deze periode. Mensen met deze variant zitten boordevol energie en hebben een groot risico op ADHD. Extra energie is in bepaalde samenlevingen – krijgersvolken als de uiterst oorlogszuchtige laagland-Yamomamö in Brazilië bijvoorbeeld – erg nuttig. Het gen komt daar dan ook bij tachtig procent van de bevolking voor. Ook nomadenvolken hebben een hoog ADHD-gehalte in hun genenpool. In een nomadenstam is een hyperactief jongetje of meisje een gewaardeerde kracht. Hier is het een ettertje dat snel met Ritalin of een ander preparaat gedrogeerd wordt.
Genetische screening op gekte toch geen goed idee
Daarom denken veel onderzoekers ook dat het een onzalig idee is om deze genen uit de menselijke populatie te filteren. Hiermee zouden we wel eens de pit uit de mensheid kunnen halen en onszelf reduceren tot een karakterloze eenheidsworst, tot fantasieloze conservatieve braveriken die de hele dag door met een betekenisloze grijns op het gezicht rondlopen.
Als je heel diep doordenkt over de oorzaak van oorlogen en conflicten, ontstaan deze uiteindelijk uit verkeerde gedachten. Klaarblijkelijk heeft DARPA, de onderzoekspoot van het Amerikaanse leger, dat gedaan. Darpa vraagt nu wetenschappers om een methode te vinden om door propaganda gehersenspoelde terroristen op te sporen en ze met eigen boodschappen te bewerken.
Volgens Vincent Icke zijn veel politici vermomde buitenaardse reptielen. Als je dat gelooft, is de kans aanwezig dat je de behoefte hebt, met grof geweld de aarde te bevrijden van de buitenaardse indringers.
Trend: sociale netwerken en internet maken maatschappij steeds gevoeliger voor snelle vorming van ‘mobs’
Het is nu makkelijker dan ooit om snel een grote groep geestverwanten te vinden en deze te mobiliseren. Vrijwel iedereen zit dagelijks op internet, achter de pc of via een smartphone. Hierdoor is wat eerst bestond uit kleine sociale eilandjes, verandert in een oceaan van sociale contacten, die snel door bepaalde ontwikkelingen opgezweept kan worden. Stel dat er op internet een oproep gedaan zou worden om massaal je geld weg te halen van de banken onder de 146 grootste bedrijven en die onder te brengen bij de lokale Rabo, Triodos en ASN en heel veel mensen dat gaan doen, dan is de chaos voor de gevestigde orde compleet. De oproep van Lakeman om het geld van de bank te halen, was in feite de genadeslag voor DSB.
Dit zijn nog vrij onschuldige voorbeelden. Als een oproep wordt gedaan tot geweld of sabotage en miljoenen mensen geven daaraan gehoor, dan is de chaos compleet. Geen wonder dat de gevestigde orde hier doodsbang voor is, zeker na de Arabische lente, en dat Facebook-oprichter Mark Zuckerberg eregast was van de besloten Bilderberg-ontmoeting in 2011. Als een miljoen New Yorkers besluit dat het is afgelopen moet zijn met Wall Street en de zakenbankiers door de ruiten van het protserige Goldman Sachs hoofdkantoor in de Hudson gooit, dan is het ook fysiek afgelopen met ‘Wall Street’. De machtsvoorsprong die de elite op de “meute” heeft is aan het verdwijnen.
Propagandadetector om zelfontbranders op te sporen
Het programma heet “Narrative Networks”. Door te begrijpen hoe verhalen je geest vormen, hoopt het Pentagon een methode te vinden om uit te zoeken wie ten prooi is gevallen aan gevaarlijke ideeën, aldus een neurowetenschapper die betrokken is bij het project. Stel dat een bepaald kenmerk wordt gevonden waaraan alle gehersenspoelde extremisten voldoen, bijvoorbeeld hun lichaamstaal of stem, dan zouden vliegvelden hiermee alle potentiële terroristen kunnen taggen. Met deze kennis kan het leger ook groepen die vatbaar zijn voor propaganda van terroristen bestoken met zijn eigen antipropaganda.
Verhaal verandert geschiedenis
Verhalen zijn belangrijk in gevoelige situaties, aldus DARPA in een oproep aan onderzoekers om te reageren. Inderdaad heeft het Pentagon een indrukwekkende staat van dienst opgebouwd met allerlei propagandatactieken. Zo heeft het Amerikaanse leger vlak voor de Golfoorlog naar aanleiding van de inval in Koeweit, verhalen naar buiten gebracht over Koeweitse babies die uit couveuses werden gehaald, zodat deze naar Irak konden worden getransporteerd. Dit verhaal trok de publieke opinie over de streep. Achteraf bleek dit verhaal gelogen.
Veel opstanden breken uit naar aanleiding van een vaak partijdig verteld incident, dat als een vonk in het kruitvat werkt. Zo was het weigeren van een verkoopvergunning aan een Tunesische groentenverkoper, die zichzelf daarna uit protest in brand stak, de directe aanleiding voor de volksopstand in Tunesië (en hiermee van de golf van opstanden in de Arabische wereld). Een wat ouder voorbeeld: een verhaal, De Negerhut van Oom Tom, waarin Harriet Beecher Stowe uit de doeken deed hoe beestachtig zwarte slaven werden behandeld, was de directe aanleiding voor de anti-slavernijbeweging en daarmee de Amerikaanse Burgeroorlog. Kortom: een verhaal kan een uitwerking als een lawine hebben.
Geen wonder dat het Pentagon deze macht wil leren beheersen en niet alleen de wereldzeeën, maar ook de sociale oceaan wil controleren. Er is alleen een probleem. Wat het Pentagon hiervoor nodig heeft, is een soort internet-stasi. In de DDR werkte dat wel vrij aardig, ongeveer een op de tien Oost-Duitsers werkte voor de Stasi en de gemiddelde DDR-burger sidderde voor de alomtegenwoordige geheime dienst. In een vrij land is het een stuk lastiger om aan informanten te komen, dus het Pentagon moet hiervoor wel computertechniek gebruiken. Computers zijn ook veel gehoorzamer dan mensen. Daarmee kan het totale internetverkeer op subversieve teksten worden gescand.
Effect van vertellingen op de hersenen
DARPA organiseerde al in april 2011 een workshop, getiteld “Neurobiologie van vertellingen“. In de eerste achttien maanden van het programma moeten onderzoekers bestuderen hoe verhalen sociale netwerken infiltreren en onze hersenen beïnvloeden. Eén van de gestelde doelen is: “de functie te verkennen die vertellingen vervullen in het proces van politieke radicalisatie, en hoe deze de keuze voor een actievorm (zoals nietsontziend geweld) beïnvloeden om politieke doelen te bereiken.”
Een chip in je hersenen is de ultieme angst van de liefhebbers van samenzweringstheorieën. Kern van waarheid?
Als de wetenschappers er eenmaal in zijn geslaagd vast te stellen hoe vertellingen inwerken op onze neurochemie, zullen ze technieken ontwikkelen om invloeden van vertelsels te ontdekken. Deze technieken zullen negatieve gedragsuitkomsten voorkomen en positieve gedragsuitkomsten, zoals vertrouwen, bevorderen. Met de hulpmiddelen zullen dus potentiële Breiviks, Mohammed Bouyeri’s en Unabombers worden opgespoord en van het slechte pad worden afgehaald, door middel van de nieuwste neurologische technieken. Meneer Alfonso, u wordt niet van uw land gegooid door een bende ingehuurde boeven omdat een door Cargill ingehuurde politicus uw eigendomsakte heeft verdonkeremaand, maar omdat uw regio zich ontwikkelt en uw overgrootvader dankzij een foutje al die tijd gratis land heeft gehad. Als u nu rustig meekomt in ons busje voor een pijnloze operatie…
In de woorden van een onderzoeker die aan het programma deelneemt: “De overheid probeert al de boodschappen te controleren, waarom dan niet de wetenschap ontwikkelen om dit op een systematische manier te doen?”
In de tweede fase, die ook anderhalf jaar duurt, zal de verzamelde kennis gebruikt worden om “geoptimaliseerde prototype technologieën” te ontwikkelen in de vorm van documenten, software, hardware en apparaten. Bestaande technologie kan al doorgaans onzichtbare gezichtsuitdrukkingen analyseren en de verwijding van bloedvaten en oogpupillen meten. MRI scanners kunnen vaststellen welk deel van je hersenen oplicht als je een “opruiend” pamflet van bijvoorbeeld de Occupy beweging leest.
Onzichtbare scanners
Darpa’s ambities gaan verder. De organisatie wil apparaten laten ontwikkelen die de invloed van verhalen op onmerkbare wijze vaststelt. Denk aan internetfilters, een keyloggertje in je toetsenbord, spionagesoftware in je kekke smartphone of camera’s in openbare gebouwen.
Ben ik nou de enige die dit een behoorlijk akelig vooruitzicht vind? De meerderheid van de samenzweringstheorieën is lachwekkend makkelijk te ontkrachten voor wie een beetje zijn gezonde verstand gebruikt. Veel verhalen zijn dat echter niet, en vervullen juist een nuttige functie. Ze brengen misstanden, doofpotaffaires en machtsmisbruik aan het licht. Politiek is vaak een smerig bedrijf en alleen hoge ethische normen en een strenge controle houdt de misstanden binnen de perken.
De reden dat terroristen geweld gebruiken is domweg dat geweld vaak effectiever is dan praten. Wellicht is het verstandiger, praten te belonen en niet pas te gaan praten als de eerste doden zijn gevallen. Het Nederlandse poldermodel in plaats van het extreem agressieve Amerikaanse model, zeg maar.
En verder: een cursus logisch en kritisch nadenken op school verplicht stellen. Dat heeft natuurlijk wel een nadeel voor het gezag. Ook hun spin wordt zo snel ontkracht….
Speelt u graag spelletjes online? In principe is daar een schat aan informatie uit te halen over hoe u denkt. Onderzoekers zijn steeds verder op weg met het bedenken van methoden om uit spelgedrag intelligentie en andere psychologische kenmerken af te leiden. Worden spelletjesuitbaters straks online zielenknijpers?
Is dit je toekomstige sollicitatiegesprek?
Een spel als psychisch experiment
Een spel is een simulatie van de werkelijkheid. Een schaakspel is een gestileerd slagveld, waarin twee legers tegen elkaar oprukken. Veel spelletjes zijn meer abstract. Alle spelletjes van een bepaalde minimale complexiteit hebben echter als gemeenschappelijk kenmerk dat ze uitnodigen, een bepaalde speelstijl te hanteren.
Zo was er een schaakgrootmeester, niet eens zo spectaculair goed, waarvan de speelstijl hopeloos het spel van de regerend wereldkampioen in die tijd ontregelde. Bij computerspelletjes zijn er zelfs meer dingen vast te stellen, bijvoorbeeld de muisbewegingen die iemand maakt, patronen in de beslissingen die iemand maakt en de strategie die achter de zetten van iemand schuil gaat.
Zo zal een impulsief persoon korter nadenken en vaak kiezen voor spelletjes waarbij hij ogenblikkelijk resultaat ziet van zijn zet. Ook zal een intelligent persoon meer succes hebben bij zijn spel.
Schaakcomputers: de eerste AI’s
Het beperkte, abstracte domein van spelletjes maakt ze een ideale speeltuin voor kunstmatige intelligentie. Inderdaad concentreerde veel AI-onderzoek zich hierop. Dit begon al in de jaren vijftig. Sindsdien zijn schaakcomputers sterk verbeterd, met als voorlopige hoogtepunt IBM-computer Deep Blue die in 2006 regerend wereldkampioen Kramnik inmaakte.
Op dit moment haalt een schaakprogramma op een moderne pc al ELO-ratings boven de 2600.
Minderwaardigheidsgevoelens? Schakel dan over op go, het boeiende eeuwenoude Japanse bordspel. Go-meesters verslaan nog steeds de beste goprogramma’s met stukken.
IQ testen met spel
Inderdaad zijn al enkele onderzoekers bezig hier onderzoek naar te doen. Tom Schaul en Jürgen Schmidthuber van het IDSIA-instituut van de Zwitserse universiteit van Lugano en hun collega Julian Togelius van de universiteit van Kopenhagen hebben methodes gezocht om intelligentie te meten aan de hand van een spel[1]. De uitgaven aan (en het niveau van) research and development aan computerspellen zijn namelijk zo hoog, de wereldwijde omzet in computerspellen ligt rond de dertig miljard euro, dat dit het AI-onderzoeksbudget verre overtreft.
Steeds meer onderzoekers liften dan ook dankbaar mee op de superieure real-time hardware en de algoritmes van computerspellen. Zij stellen voor om het IQ van AI’s vast te stellen door ze ‘los te laten’ op voor de makers van de AI onbekende spellen. Uiteraard kan deze techniek ook voor het meten van menselijke intelligentie worden gebruikt.
Persoonlijkheid en sociale vaardigheden testen met een spel
Steeds meer onderzoekers duiken ook in virtual reality spelwerelden om daar sociologisch onderzoek te doen. Dit onderzoek kan natuurlijk ook naar een toekomstige werknemer worden gedaan. Is deze in staat als een echte team player af te rekenen met een gevaarlijke draak in World of Warcraft, of is het een brokkenpiloot? Wordt personeelsassessment in de toekomst een bezoekje aan een game console?
Onze lezers spreken Nederlands dus wonen vrijwel allemaal in de welvarende drooggelegde Maas-Rijndelta en de aanpalende zand- en kleigebieden. Daarmee is de kans erg groot dat u, als lezer, tot het rijkste kwart van de wereldbevolking hoort. Toch zijn er ook hier armen en zijn er Indiase miljonairs die als voddenraper begonnen zijn. Brian Knutson heeft daarom een radicaal andere verklaring. Hij denkt dat rijk worden tussen de oren zit. Is het vermogen om rijk te worden aangeboren of kan je leren om rijk te worden? Zijn testuitkomsten zijn opvallend…
De Braziliaanse sloppenwijk ParaÃsopolis ligt dicht bij een steenrijke wijk. Armoede en rijkdom liggen vaak dicht bij elkaar.
In een artikel dat gepubliceerd is in PLoS ONE (gratis leesbaar zonder irritante paywall, link onder dit artikel) bewijst universitair docent psychologie en neurogie Brian Knutson van Stanford dat een andere verklaring waarschijnlijker is. Volgens hem en zijn team wordt een belangrijk deel van je financiële succes bepaald door je emotionele reactie op het winnen of verliezen van geld.
De experimenten werden zodanig opgezet dat ze sterk lijken op de dagelijkse werkelijkheid. Tijdens een experiment kregen de testdeelnemers een keuze tussen twee plaatjes op een computerbeeldscherm. Eén plaatje beloonde de deelnemers met een dollar tweederde van de tijd, terwijl een ander plaatje ze maar éénderde deel van de keren beloonde met een dollar. Het ‘verlies’ experiment was vergelijkbaar opgezet: het ene plaatje leidde waarschijnlijker tot het verlies van een dollar dan het andere plaatje. De deelnemers werd gevraagd zoveel mogelijk geld te winnen.
Neuro-economie
Nieuw aan dit experiment was dat het winstexperiment en et verliesexperiment werden losgekoppeld. Volgens de nieuwste onderzoeksgegevens zijn er namelijk verschillende neurologische systemen verantwoordelijk voor winnen en verliezen. De psychologie gaat er traditioneel van uit dat alle leren op hetzelfde neerkomt, maar neuro-economie gaat daar niet van uit. Positieve emoties als opwinding (die gepaard gaan met winnen) en negatieve emoties als bezorgdheid (die gepaard gaan met verliezen) worden door heel verschillende hersengebieden opgewekt. Goed zijn in winnen betekent dus niet dat je goed bent in het voorkomen van verlies, stelt neuro-economie.
Wie heeft er gelijk: de neuro-economie of de traditionele psychologie?
Om te toetsen welk model klopt: het traditionele model of het neuro-economische model, vroegen de onderzoekers de deelnemers hoeveel ze bezaten en hoeveel schulden ze hadden. Van sommige deelnemers werd zelfs hun credit-doopceel gelicht.
Opmerkelijk genoeg blijkt er een nauwkeurige overeenstemming te zijn tussen iemands financiële levensloop de uitkomsten van de test. Goed presteren tijdens de testen waarin het draait om zoveel mogelijk winnen, blijkt duidelijk gerelateerd aan meer bezit. Goed presteren tijdens de testen waarbij de deelnemers verliezen moesten beperken, bleek sterk samen te hangen met weinig schuld. Andere maatstaven – het werkgeheugen van testdeelnemers, opleiding en risicomijdendheid bleek weinig verband te houden met de financiën van de deelnemers. Zelfs de inkomens van de deelnemers waren alleen gerelateerd aan hun bezittingen – en niet hun schulden, of verhouding tussen bezit en schuld.
Kortom: het neuro-economische model werd sterk bevestigd. Een relatief simpel vermogen om emotioneel geladen te leren met positieve of negatieve prikkels om te gaan, heeft een krachtig cumulatief effect, een karma zeg maar, over een leven van financiële beslissingen. De proef was maar klein en bestond uit mensen uit het gebied rond de baai van van San Francisco – niet bepaald een dwarsdoorsnede van de VS of van de wereldbevolking. Om die reden wordt nu een vervolgexperiment gepland dat over de hele VS tegelijk plaatsvindt.
Zouden mensen zo kunnen leren financieel succes te bereiken en uit de schulden te blijven? Is verdienen niet moeilijk, maar besparen jouw zwakke punt, lees dan deze link. Ben je daarentegen een kei in zuinig leven, maar wil je meer verdienen, lees dan hier.
Vrijwel al het nieuws dat je via radio, tv, kranten en websites binnenkrijgt is zinloos. Met deze opmerkelijke, maar grondig onderbouwde stelling komt Rolf Dobelli. Heeft hij gelijk? Een samenvatting van de argumenten.
Nieuws slecht voor je gezondheid…
Nieuws moet. Nieuws doet je goed. De boodschap die we met de paplepel al ingegoten krijgen. Medisch gezien doet nieuws je in ieder geval zeker geen goed. Nieuwsberichten hebben meestal een nogal nare strekking. Denk aan bloedbaden, oorlogen en instortende markten. Bij West-Afrikaanse dorpelingen kwam nauwelijks stress voor, tot de radio zijn intrede deed. Sindsdien is het gedaan met het rustige bestaan en moet men zich betrokken voelen bij allerlei mensen waar men nog nooit van heeft gehoord maar die toevallig hetzelfde geloof of politieke overtuiging hebben.
Het voorpaginanieuws van vandaag ligt morgen bij het oud papier.
En van je tijd…
Een voorbeeld van de belangrijkste nieuwsberichten vandaag, volgens de populaire nieuwssite nu.nl vandaag (11 september 2011):
Herdenking 11 september in New York begonnen (allicht)
Sirenes bij herdenking tsunami Japan (volkomen irrelevant)
Wapenwetgeving wordt aangepast (relevant als je een eigenaar van een zware luchtbuks bent, enkele honderden mensen)
Grote zoekactie bij Zeewolde naar Nijkerker (heel relevant voor de naaste familie, ongeveer tien mensen)
Arm in Julianakanaal van Belg (idem, heel relevant voor de naaste familie)
Rosenthal bezorgd over oplopende spanning in Caïro (heel relevant voor de heer Rosenthal, een niet bijster slimme man)
Politie zoekt nog vader overleden baby (heel relevant voor die vader, die nu uiteraard peentjes zweet)
Van hoeveel van deze onderwerpen is het relevant dat je ze weet? Het meeste van dit nieuws bevat geen informatie of irrelevante informatie. Wel verdoe je er veel tijd aan.
Het echt belangrijke nieuws, de langzame invoering van een Europese superstaat met de schuldencrisis als breekijzer bijvoorbeeld, blijft uit de kranten of andere massamedia. Daarvoor kan je beter serieuze alternatieve nieuwssites (enkele vind je op nieuwemedianieuws.nl, naast de nodige bagger, dus wees selectief) raadplegen.
Je creativiteit
Het kost zoveel mentale energie om al het nieuws bij te houden dat je die niet meer kan gebruiken om nieuwe dingen te bedenken. We zijn dus van scheppers, gezapige consumenten geworden. Toen een toenmalige goede vriend van me het nieuws ging volgen, zei hij op een gegeven moment: alles is al bedacht. Nou en, zou ik dan als antwoord geven. De manier waarop JIJ het bedenkt, is nieuw en uniek. En wie weet is het een tussenstap naar iets totaal nieuws.
En je overzicht
Door de bomen het bos niet meer zien. Een reëel gevaar met de enorme hoeveelheid nieuws die op je af komt. In de stortvloed aan zinloos nieuws verdrinken de subtiele lange-termijn effecten die echt relevant zijn. Daarom is het nuttig een vergelijking te maken tussen nu en, zeg, twintig jaar geleden en de korte-termijn even te laten voor wat het is. Het bombardement aan nieuws maakt je een oppervlakkige denker. Je gaat nieuwsberichten zoeken die in je straatje passen, wat lastiger is als er weinig nieuws is. Het is ook slecht voor je concentratievermogen. Concentratie is een spier en het lezen van een lang artikel helpt goed. In de woorden van psycholoog Michael Merzenich: ,,We trainen ons brein om het te richten op onzin.”
Op nieuwsdieet
Kortom: sla dat journaal eens een keertje over. Haal die nieuwssite uit je bookmarks. Als er wat belangrijk is, hoor je het wel van een vriend of collega. En richt je aandacht op de echt belangrijke dingen, bijvoorbeeld door te proberen onze menselijkheid te behouden in een steeds meer op hol slaand systeem. Wetenschappelijk nieuws, voor zover het om fundamenteel wetenschappelijk nieuws of basistechnieken gaat, is altijd belangrijk, omdat het de spelregels en de randvoorwaarden voor alle andere bepaalt. Vandaar ook dat wij daar op Visionair veel aandacht aan besteden.
Uit onderzoek van de FBI blijkt dat eenzame killers, zoals “Unabomber” Ted Kaczynsky, Timothy McVeigh en Anders Breivik, ondanks hun sterk verschillende politieke filosofieën, enkele essentiële persoonlijkheidskenmerken gemeen hebben. Kunnen hiermee toekomstige lone wolf aanvallen voorkomen worden?
Hoe kleiner een terroristische groep, hoe effectiever
Het is uiterst ingewikkeld om een geslaagde terroristische aanslag te plegen. 11 september bleek Al Qaeda’s zwanenzang te zijn. De reden is logistiek. Om heel veel mensen te vermoorden en grote paniek te zaaien, moet je beschikken over de kennis en expertise om aan de benodigdheden voor een massavernietigingswapen, bijvoorbeeld een zware ammoniumnitraatbom, te komen, dit in elkaar te zetten en af te leveren op de plek van bestemming, dit zonder dat de politie of inlichtingendienst iets ontdekt.
Lone wolf killers radicaliseren door hun eenzaamheid, aldus forensisch psychologen.
Letterlijk elke fout is fataal. De aanslag moet met chirurgische precisie worden voorbereid en uitgevoerd. Vooral het risico van onderschepte communicatie en informanten is enorm. Zo zijn al meerdere islamitische aanslagen voorkomen. De meer intelligente islamieten beseffen dat bloedige aanslagen op burgers hun religieus/politieke overtuiging en de aanhangers daarvan erg impopulair maken. Om die reden tippen ze vaak de politie als er een aanslag dreigt te worden gepleegd.
De meest succesvolle terroristische groeperingen zijn dus erg klein (vaak bestaande uit een of twee gezinnen). Hun communicatie is in de privésfeer en nauwelijks te onderscheppen en het risico op informanten is vrijwel nul. In feite werd Bin Laden pas gepakt toen een koerier (die werd gevolgd omdat hij een bericht van Bin Laden had afgegeven) naar zijn privécompound ging. Er waren geen informanten in zijn directe omgeving. Toch bleek ook deze constructie dus te kraken.
De ideale grootte voor een terroristische groep is dus in veel opzichten één persoon.
Intelligente, gedisciplineerde einzelgängers
Zoals bij elke misdaad, moet de dader over drie essentiële dingen beschikken. Hij moet een motief hebben, bij moet over de middelen beschikken en over de kennis en discipline om deze tot een geslaagde moordpartij te combineren.
De wens om terroristische aanslagen te plegen wordt ingegeven door een ‘hoger’ doel, zoals de wereldheerschappij van de islam, het voortbestaan van de westerse beschaving, het zogeheten blanke ras of de mensheid als geheel. Dit doel moet de persoon in zijn geheel beheersen. Dit vereist een hoog abstractieniveau, met andere woorden: de man (meestal gaat het hier om mannen) is daarom doorgaans hoogbegaafd. Ted Kaczynski was universitair docent wiskunde. Anders Breivik slaagde er in slechts enkele jaren in honderdduizenden euro’s te verdienen met een eigen bedrijf. Timothy McVeigh was een begaafd programmeur en eersteklas scherpschutter. Ook van islamistische terroristen is bekend dat ze hoogopgeleid zijn en niet uit wanhoop of armoede, maar weloverwogen uit religieus-politieke overtuiging hun slachtpartijen aanrichten.
Een tweede voor de hand liggende vraag is waarom ze besluiten terroristische aanslagen als middel te gebruiken voor hun strijd. Dit wordt verklaard door een andere persoonseigenschap die Kaczynski, McVeigh en Breivik gemeen hebben: hun problemen met het leggen van contacten met mensen. Vermoedelijk scoorden alle drie hoog op de Big Five persoonlijkheidskenmerken introversie, conscientieus zijn en laag op agreeableness, vriendelijkheid. Hieruit ontstaat het sociale isolement.
Gebrek aan sociale contacten blijkt trigger
Voor de meeste mensen is hun sociale omgeving de manier waarop ze invloed hebben op hun leefwereld. Ontbreken die sociale contacten met gelijkgestemde individuen, dan staat voor dit soort individuen een bloedige terreurdaad als enige middel open om hun geldingsdrang door te voeren.
Deze enorme geldingsdrang en discipline die de combinatie van deze drie eigenschappen meebrengt, geeft hen ook de mogelijkheid om alleen, zonder contacten met anderen, foutloos en minutieus alle voorbereidingen te treffen. Breivik, bijvoorbeeld, werd afgewezen door de nationalistische groepen waarmee hij contact zocht.
Inlichtingendiensten kunnen daarom het beste proberen, met infiltranten in dergelijke radicale groepen te achterhalen wie dat soort individuen zijn zodat ze op tijd gestopt kunnen worden, aldus onderzoekster Kathleen Pucket. Een hond die niet de kans krijgt te blaffen, verandert vaak in een lone wolf, zou je kunnen parafraseren.
Sovjetunie-achtige politiestaat dreigt
Een vervelender gevolg is dat ook mensen die (nog) niets hebben misdaan, preventief in een psychiatrische inrichting worden opgesloten. Zo werd tegen de waxinelichtjesgooier Erwin Lensink, die beweert dat Wilhelmina geen nakomeling is van de geesteszieke Willem III en dus de Oranjes geen wettige troonopvolgers zijn, een zwaardere straf geëist, voorarrest plus TBS (in de praktijk, zeker in het geval waarin het koninklijk huis wordt bedreigd, tien jaar of meer), veroordeeld dan de psychopate vrouwenbeul Saban Baran: zeven jaar met aftrek van voorarrest. Amnesty International noemt zoiets in een ander land een politiek schijnproces en zou Lensink als politiek gevangene adopteren. Niet zo in deze bananenmonarchie. Graag roepen wij in herinnering hoe er in de voormalige Sovjetunie met mensen als Anatoli Sacharov en Vladimir Boekowski werd omgesprongen. Zij werden ook vaak in een psychiatrische instelling opgesloten, omdat hun visie teveel afweek van de Sovjet-partijlijn.
De beste bescherming tegen terrorisme: vrijheid van meningsuiting
De vraag is of het middel – een totalitaire politiestaat als de DDR – dan niet erger is dan de kwaal. Had Breivik zijn ideeën kunnen uiten in een forum van gelijkgestemden, wat de strenge Noorse anti-discriminatiewetten onmogelijk maken, dan was de man waarschijnlijk bijgedraaid. Kortom: vrijheid van meningsuiting is de beste bescherming tegen terrorisme en (dat is getuige de affaire-Oltmans, de affaire-Spijkers en de waxinelichtjesaffaire bitter hard nodig), machtsmisbruik door de overheid. Op dit moment zijn er bitter weinig middelen om een afwijkende mening te ventileren over gevoelige onderwerpen als het koningshuis of het politieke systeem in Nederland.
Allerlei verschillende types kinderen worden in één klas gestopt. Zo'n sorteerhoed zoals in de Harry Potter romans is zo gek nog niet.Jongens en meisjes in gescheiden klassen. De suggestie van een onderwijsbobo, ene Wim Kuiper van een ongetwijfeld ontzettend nuttig overlegorgaan, heeft het nodige stof doen opwaaien. Zijn op sekse gescheiden klassen een goed idee? Zo niet, welke zijn dan wel een goed idee?
Verschillen maken verschillend onderwijs noodzakelijk
Volgens Kuiper ontwikkelen de hersenen van jongens en meisjes zich verschillend. Zo zouden jongens meer structuur nodig hebben en beter zijn in ruimtelijk denken, waar meisjes het beter doen in taal en goed zijn in zelfstandig samenwerken. Inderdaad zijn hier sterke wetenschappelijke aanwijzingen voor. Dit patroon zet zich overigens bij volwassen mensen voort. Volgens Kuiper hebben jongens en meisjes dus een verschillende onderwijsstijl nodig, wat het beste vertaald kan worden in: gescheiden lessen.
In Nederland kenden we vroeger de MMS, de middelbare meisjesschool waar mijn moeder nog naar toe is gegaan. Voor de jongeheren was er de HBS, hogere burgerschool met een meer exact vakkenpakket (waar ook wel meisjes heen gingen) en voor beiden het elitaire gymnasium, een HBS met extra Latijn en Grieks. Voor lageropgeleiden was er de huishoudschool en de ambachtsschool. De huishoudschool was geen denderend succes en is dus roemloos ten onder gegaan, de ambachtsschool wordt nu weer ingevoerd, nadat sociaal bewogen onderwijsmanagers er een complete puinhoop van hebben gemaakt.
Hier werd vooral op katholieke scholen en jeugdinternaten werk van gemaakt. De paters namen de seksuele voorlichting bij hun jonge pupillen vaak wat al te serieus.
Dezelfde soort kinderen bij elkaar betekent dat lesgeven makkelijker wordt
In zo ongeveer elke fabriek doen ingenieurs hun uiterste best om de ingangsstoffen te scheiden en zo zuiver mogelijk te houden. Zo kan het productieproces namelijk nauwkeuriger worden afgesteld en geoptimaliseerd. Bij klassikaal onderwijs is dat uiteraard niet anders. Een klas met heel slimme of juist heel luidruchtige kinderen moet heel anders worden aangepakt dan een klas met kinderen die de taal slecht beheersen of een groep weinig originele braveriken.Dat wil zeggen: in het traditionele, klassikale onderwijs.
Splitsen op persoonlijkheid veel slimmer dan splitsen op geslacht
Inderdaad is het duidelijkst waarneembare verschil tussen kinderen dat tussen man en vrouw. De vraag is echter of dit pedagogisch ook het meest relevante verschil is. Leren is een informatieverwerkingsproces. Er zijn onder jongens en meisjes zowel visueel als auditief ingestelde mensen. Sommigen leren vooral motorisch snel. Dan zijn er mensen die het gemakkelijkst uit een boek leren. Een belangrijk psychologisch onderscheid is dat tussen introverten en extraverten. Introverten hebben stilte en rust nodig, extraverten hebben behoefte aan veel prikkels. Het is dus veel slimmer om introverte en extraverte leerlingen bij elkaar te zetten. Eigenlijk zou een school iets moeten hebben als de magische sorteerhoed van Zweinstein uit de Harry Potter cyclus.
In de ene klas komen dan de extraverte rationelen (‘strebers’), in de andere klas de introverte rationelen (‘nerds’), in een derde klas de extroverte gevoelstypes (‘socials’) en in de vierde klas introverte gevoelstypes, de dromers. Bijkomend voordeel: Zo zou je alle pestkoppen, meestal tot de strebers behorend, effectief scheiden van de nerds en de dromers. Wel zouden deze het dan zonder de vrolijke socials moeten doen. Wellicht dat er toch wat klassen samen kunnen plaatsvinden voor de broodnodige variatie.
Het aardse magnetische veld dreunt nog na van een enorme klasse-X7 zonnestorm, die een zeer grote plasmawolk richting de aarde afvuurde. Volgens sommige onderzoekers braken de massale Londense rellen en plunderingen in de tweede week van augustus 2011 uit als gevolg van de enorme plasma-ontlading die 5 augustus 2011 de aarde raakte. Maar… hoeveel bewijs is er voor deze opmerkelijke theorie?
De zon als oorzaak voor rellen?
Iedereen wijst met de vinger – naar blunderende politici, criminelen, boze jongeren, incompetentie bij de Londense politie, Libische geheime agenten of hebberige bankiers. Zou de werkelijke oorzaak de zon zijn? Bekend is dat zich op de zon geregeld enorme ontladingen vormen – coronale massa-ejecties (CME’s). Deze worden vervolgens de ruimte in geslingerd. Al drie keer eerder waarschuwde NASA voor zonnestormen die elektriciteitscentrales en stroomverdeelpunten kunnen laten doorbranden. Het noorderlicht was tijdens de zonnestorm van 5 augustus 2011 tot in Centraal-Europa, waaronder Londen, te zien volgens NASA.
Waren de rellen in Londen het geval van de enorme zonnestorm vlak daarvoor?
Het aardmagnetisch veld vibreerde nog dagen na: de Schumann-resonanties, met pieken op 7,83 (fundamenteel),14.3, 20.8, 27.3 en 33.8 Hz worden actiever waardoor meer extreem laagfrequente radiostraling wordt uitgezonden (denk aan enkele trillingen per seconde). Deze frequenties komen overeen met de frequentie van bepaalde typen hersengolven (alfa-, beta- en thetafrequenties), die qua frequentie ongeveer in hetzelfde bereik liggen. Volgens sommige grenswetenschappers kunnen deze geomagnetische stormen mensen beïnvloeden, hun stemming veranderen en door effecten op de stofwisseling van het lichaam mensen aanzetten tot ‘negatief gedrag’. Volgens enkele studies worden meer mensen wegens een depressie in een inrichting opgenomen tijdens een geomagnetische storm. Ook neemt het aantal zelfmoorden toe en maken handelaren eerder pessimistische keuzes, aldus een studie van de Bank van Atlanta uit 2003[1].
Het scenario loopt dan ongeveer als volgt. Door de zonnestorm worden vatbare mensen, ongeveer tien tot vijftien procent van de bevolking [2], gespannen en negatief ingesteld. Door de schuldencrisis en de bezuinigingen is de stemming onder het grootste deel van de bevolking in Londense probleemwijken toch al beneden het nulpunt. Een rel lijkt veel op een bosbrand. Er moeten voldoende mensen in de buurt zijn die mee willen rellen om een opstootje totaal uit de hand te laten lopen. Door de zonnestorm is dit percentage veel hoger dan normaal, waardoor een handjevol relschoppers snel aan kan groeien tot een leger.
‘Zonnestormen beïnvloeden beurskoersen’
Ongebruikelijk hoge niveaus van geomagnetische activiteit hebben een negatief, statistisch en economisch significant effect op de beurskoersen van de week erna op alle Amerikaanse aandelenindexen, volgens het rapport van de Federal Reserve Bank in Atlanta[1].
Het kan natuurlijk puur toeval zijn dat dit een zeer enerverende week op de markten is geweest en dat het Verenigd Koninkrijk werd geteisterd door een golf van heftige rellen en plunderingen, maar de over het algemeen nogal bijgelovige marktvolgers (astrologen doen goede zaken bij beurshandelaren) zijn blij dat het ruimteweer daarna rustiger is geworden. Daarmee is niet gezegd dat het rustig blijft. De zon wordt nu steeds actiever en zal de meeste activiteit vertonen in 2013. Deze geomagnetische storm was dus duidelijk niet de laatste.
Klopt de theorie?
Op het eerste gezicht lijkt het verband absurd. Immers, de golven zijn extreem zwak. Er is echter de laatste jaren aangetoond dat de hersenen zwakke elektromagnetische velden opwekken en neuronen zich met behulp hiervan gelijkrichten. Zie dit artikel. Van onder meer sommige vogels weten we dat ze het aardmagnetisch veld kunnen waarnemen. Waarom zou de mens niet over vergelijkbare zintuigen kunnen beschikken? Uit onderzoek bij mensen afkomstig van natuurvolken die een zogeheten geografische taal spreken, is bekend dat ze een fabelachtig oriëntatievermogen hebben. Zelfs wanneer ze geblinddoekt zijn en rond werden gedraaid, konden ze nog het noorden aanwijzen. Ook het empirische bewijs voor psychische effecten van zonneuitbarstingen uit diverse onderzoeken, zie bronvermeldingen, is indrukwekkend. Zouden de wijdverbreide plunderingen mede veroorzaakt zijn door een hersenblackout? Een mogelijkheid die het op zich waard is nader onderzocht te worden.
De belangrijkste opdracht voor de mensheid is haar eigen voortbestaan veiligstellen. Een probleem is dat potentiële gevaren ingeschat en aangepakt moeten worden door mensen, wezens die keer op keer bewijzen flink irrationeel te werk te gaan.
Wat is een wereldwijde catastrofe?
Een wereldwijde catastrofe is de verwoesting van de menselijke beschaving, met als speciaal geval het uitsterven van de mens. Dit is een gebeurtenis die de mensheid nog nooit overkomen is. Zo’n catastrofe kan veroorzaakt worden door bijv. een asteroïde inslag, een ijstijd of een menselijke uitvinding als kunstmatige intelligentie, of door een nucleaire wereldoorlog. Het evolueren van de mens in een andere soort wordt niet beschouwd als een wereldwijde catastrofe.
Geen mens heeft ervaring met de inslag van een 10 kilometer grote asteroïde.
Hoe voorkomen we zo’n catastrofe?
Hier zit hem het probleem. Met historisch regelmatig voorkomende rampen, zoals overstromingen of epidemieën, hebben we veel ervaring. Op basis hiervan hebben we maatregelen genomen om deze te voorkomen, zoals dijken en vaccinaties. En mochten ze toch plaatsvinden, dan hebben we altijd nog een evacuatieplan achter de hand, en weten hulpdiensten wat ze moeten doen. Dit geldt niet voor een wereldwijde catastrofe. Juist waar preventie essentieel is, is het maar de vraag of onze aanpak voldoet. Om dit te begrijpen moeten we een kijkje nemen in de menselijke psyche.
Mensen baseren zich op recente ervaringen
Uit onderzoek[1] blijkt dat individuele mensen zich alleen wapenen tegen rampen die nog vers in het geheugen liggen. Wanneer er eenmaal een dam gebouwd wordt die de veelvoorkomende, kleine overstromingen voorkomt, voelt men zich veilig en wordt er geen rekening meer gehouden met de zeldzame, grote overstromingen die nog steeds kunnen plaatsvinden. Mensen sluiten niet snel een verzekering af tegen overstroming, zelfs als deze zodanig gesubsidieerd is dat deze statistisch winstgevend wordt. Als we dit gedrag extrapoleren kunnen we vermoeden dat de mensheid de kans op een wereldwijde catastrofe onderschat, omdat niemand zich zo’n catastrofe kan herinneren en we ons veilig voelen.
We wennen zo snel aan historische gebeurtenissen dat we niet goed beseffen hoe verrassend de toekomst is. Achteraf lijken dingen vanzelfsprekend, maar vaak treden er grote onvoorziene veranderingen op, zoals oorlogen, ontdekkingen en nieuwe technologieën zoals het internet. Het idee dat de wereld er binnenkort wel eens heel anders uit zou kunnen zien komt niet snel in ons op.
De beschaving van Paaseiland zag haar ondergang niet op tijd aankomen.
Schaalongevoeligheid
Vooral in de context van rampen met zeer grote gevolgen is het fenomeen van schaalongevoeligheid van toepassing. In 1993 werd een experiment uitgevoerd waarbij aan drie groepen proefpersonen (A, B en C) werd gevraagd hoeveel geld ze bij zouden willen dragen aan het aanschaffen van netten om te voorkomen dat 2000 (groep A), 20.000 (groep B) of 200.000 (groep C) vogels in oliereservoirs zouden verdrinken. De gemiddelde bedragen die men hiervoor overhad waren $80 voor groep A, $78 voor groep B en $88 voor groep C[2]. Een verklaring voor dit gedrag kan zijn dat mensen enkel hun schuldgevoel willen afkopen en niets om de vogels zelf geven. Mensen gaan niet uitrekenen hoeveel geld ze per vogel willen uitgeven, en hoe dit opweegt tegen andere goede doelen.
Het lijkt erop dat mensen logaritmisch denken[3]. Telkens als de omvang van het goede doel met een factor toeneemt, zijn mensen bereid een constant bedrag extra bij te dragen. Dit kan simpel verklaard worden: onze hersenen hebben slechts een beperkt vermogen tot emoties als medelijden en angst. Een enkel sterfgeval kan ons erg veel verdriet doen, en ons soms jarenlang achtervolgen. Duizend of een miljoen sterfgevallen zullen ons verdriet niet proportioneel vergroten, het ontbreekt onze hersenen eenvoudigweg aan neurotransmitters. Dan gaat het maar om getallen, en extra nullen maken geen emoties los.
De gevolgen zijn grim wanneer we dit toepassen op de gehele mensheid. Hoe kunnen we verwachten dat regeringen het gevaar van wereldwijde rampen serieus nemen en er proportioneel naar handelen? Vanuit utilitaristisch oogpunt kun je beter geld stoppen in het verlagen van de kans op een wereldramp met 0.01 procentpunt dan dat je hetzelfde bedrag aanwendt om het aantal verkeersdoden met 1000 te verlagen. Maar mensen hechten meer belang aan het hier en nu. We geven liever honderdduizend euro uit aan het redden van een leven hier, dan aan het redden van 100 levens ver weg. Hetzelfde gaat op voor nu versus de toekomst.
Andere denkfouten
We zijn moeilijk van een overtuiging af te brengen; we zoeken veel liever bevestiging van onze denkbeelden dan dat we ze proberen onderuit te halen.
Mensen zijn eerder bereid geld te geven aan een project dat “98% van 150 levens redt”, dan een project dat “150 levens redt”[4].
Ook opmerkelijk is dat mensen een gebeurtenis waarschijnlijker achten als er meer details aan worden toegevoegd, wellicht omdat men zich het beter voor kan stellen. Experimenten hebben uitgewezen dat mensen het gevaar van “een aanval door China gebaseerd op nanotechnologie” groter achten dan van “een aanval gebaseerd op nanotechnologie”, wat logisch absurd is.
Dit is de boosdoener: ons brein.
Overmaat aan zelfvertrouwen
Dat mensen foute inschattingen maken is één ding. Hiernaast hebben ze ook nog eens veel te veel vertrouwen in hun inschatting. Als proefpersonen wordt gevraagd naar de kans dat hun antwoord op een vraag als “Overlijden er meer mensen aan moord of aan zelfmoord?” correct is, blijkt dat in de gevallen dat men 99% kans toekende dat ze het bij het rechte eind hadden, maar 73% van de proefpersonen daadwerkelijk gelijk had. Als men voor 99,99% zeker was van het eigen gelijk, bleek nog steeds maar 87% echt gelijk te hebben, een enorme zelfoverschatting[5]. In de werkelijke wereld bestaan er bijna geen gebeurtenissen die we met 99,99% zekerheid kunnen voorspellen.
Een overmaat aan zelfvertrouwen heb je wellicht ook wel eens bij jezelf gezien als het gaat om plannen. Als scholieren moeten inschatten hoeveel weken ze nodig hebben om een verslag af te ronden, blijkt dat bijna iedereen in werkelijk (veel) meer tijd nodig heeft[6]. Mensen hebben de neiging om er vanuit te gaan dat alles optimaal verloopt, en dit scenario als meest waarschijnlijk te beschouwen[7].
We zijn dus te optimistisch, en dat is vervelend gezien de gevaren die op de loer liggen.
Zelf-correctie?
Het zou goed zijn als mensen zich meer bewust worden van de feilbaarheid van hun eigen hersenen. Dan kunnen ze alvast een correctie inbouwen om elke denkfout te anticiperen, toch? Het probleem helemaal uit de wereld helpen zit er helaas niet in: ook als de proefpersonen uitvoerige instructie krijgen over alle aspecten van de denkfout, en vervolgens weer een soortgelijke toets voorgelegd krijgen, maken ze opnieuw dezelfde fouten, al is het resultaat wel iets verbeterd. Ook het belonen van goede antwoorden met een geldbedrag helpt niet; we kunnen het echt niet.
Omstander-apathie
Als laatste nog een effect dat ertoe kan bijdragen dat mensen of regeringen niet in actie komen wanneer het gaat om wereldwijde catastrofe: de omstander-apathie. We wachten op een ander om iets te doen. In veel situaties blijkt dat mensen niet ingrijpen bij gevaar of een ongeluk wanneer ze zich in een groep bevinden. Een proef met een acteur die een epileptische aanval fakete werd in 85% van de gevallen geholpen als er 1 persoon in de buurt was, en slechts in 31% van de gevallen wanneer er 5 omstanders waren[8].
Rationeel handelen zou inhouden dat de mensheid collectief hard gaat werken aan het in kaart brengen en (voor zover mogelijk) elimineren van elk denkbaar gevaar voor de mensheid, en dit proces zorgvuldig laat controleren door psychologen.
Bronnen Yudkowsky, E., Singularity Institute (2006)
[1] Kunreuther, H., Hogarth, R. and Meszaros, J. 1993. Insurer ambiguity and market failure. Journal of Risk and Uncertainty, 7: 71-87
[2] Desvousges, W.H., Johnson, F.R., Dunford, R.W., Boyle, K.J., Hudson, S.P. and Wilson, N. 1993. Measuring natural resource damages with contingent valuation: tests of validity and reliability. Pp. 91-159 in Contingent valuation: a critical assessment, ed. J. A. Hausman. Amsterdam: North Holland
[3] Fetherstonhaugh, D., Slovic, P., Johnson, S. and Friedrich, J. 1997. Insensitivity to the value of human life: A study of psychophysical numbing. Journal of Risk and Uncertainty, 14: 238-300
[4] Slovic, P., Finucane, M., Peters, E. and MacGregor, D. 2002. Rational Actors or Rational Fools: Implications of the Affect Heuristic for Behavioral Economics. Journal of Socio-Economics, 31: 329–342
[5] Slovic, P., Fischoff, B. and Lichtenstein, S. 1982. Facts Versus Fears: Understanding Perceived Risk. In Kahneman et al. 1982: 463–492
[6] Buehler, R., Griffin, D. and Ross, M. 1995. It’s about time: Optimistic predictions in work and love. Pp. 1-32 in European Review of Social Psychology, Volume 6, eds. W. Stroebe and M. Hewstone. Chichester: John Wiley & Sons
[7] Newby-Clark, I. R., Ross, M., Buehler, R., Koehler, D. J. and Griffin, D. 2000. People focus on optimistic and disregard pessimistic scenarios while predicting their task completion times. Journal of Experimental Psychology: Applied, 6: 171-182
[8] Cialdini, R. B. 2001. Influence: Science and Practice. Boston, MA: Allyn and Bacon
