Maak rechtszaken volledig openbaar
Het rechtssysteem ligt steeds meer onder vuur. Geen wonder. Gerechtelijke dwalingen krijgen steeds meer publiciteit. Is volledige openheid van strafdossiers de oplossing?
Waarom zijn er rechters?
In een ingewikkelde maatschappij zoals de hedendaags-Nederlandse komt het vaak voor dat mensen met elkaar of met het ‘algemeen belang’ – overigens een zeer omstreden begrip – in botsing komen. Op zich is het dus geen gek idee om (in theorie) onpartijdige bemiddelaars aan te wijzen die een bindende uitspraak doen. Inderdaad zien we in vrijwel alle menselijke samenlevingen wel een vorm van rechtspraak, variërend van een dorpsraad tot een gespecialiseerde rechter. Het Nederlandse rechtssysteem raakt echter steeds meer gezag kwijt, onder meer door de inmenging in politiek.
Gevolgen van een open rechtszaak
In Nederland zijn rechtszaken vaak besloten. In enkele landen, zoals de Verenigde Staten, zijn burgerlijke en civiele strafrechtszaken openbaar. Alle stukken zijn openbaar. Slimme activisten maken hiervan gebruik om informatie waarvan zij willen dat deze openbaar wordt, op een rechtszaak als stuk in te brengen. De zogeheten Fishman zaak, waarin de omstreden kerk Scientology probeerde te voorkomen dat er interne geheime documenten van prijzige religieuze cursussen op straat kwamen te liggen, was hier een amusant voorbeeld van. Ex-scientologylid Fishman las een geheime cursus van Scientology voor tijdens de rechtszaak. De documenten werden steeds op een andere webserver gehost en gekopieerd, waardoor zelfs het nog vrij kleine internet aan het einde van de jaren negentig de agressieve juridische afdeling van Scientology tot wanhoop bracht.Het Amerikaanse hooggerechtshof stelde uiteindelijk overigens Scientology in het ongelijk.
De zaak-Lensink: gesloten rechtzaken leiden vaak tot machtsmisbruik
Een ernstige vorm van machtsmisbruik kunnen we terugvinden in de waxinelichtjesgooierzaak. Erwin Lensink is een man die er uitgesproken opvattingen op nahoudt over het Nederlandse vorstenhuis. Zo is hij van mening dat de ernstig geesteszieke koning Willem III niet de biologische vader is van koningin Wilhelmina en dat hiermee het huis Oranje dus al ruim een eeuw uitgestorven is. Ook beschouwt hij de vlucht van het koninkshuis uit Nederland als landverraad. Op een gegeven moment, naar eigen zeggen om aandacht te vragen voor zijn standpunten, gooide de man een waxinelichtjeshouder tegen de Gouden Koets, op het moment dat koningin Beatrix hierin aanwezig was.
De man werd op grond van een dubieus psychiatrisch onderzoek waaraan hij niet meewerkte, verminderd toerekeningsvatbaar geacht en wordt een jaar lang opgenomen in een gesloten inrichting. Voor het koningshuis is dit uiteraard de bevredigendste oplossing. Door Lensink op te laten nemen in een psychiatrische inrichting is de man in diskrediet gebracht. Ook is hij een jaar lang uit de running.
We kunnen niet toekijken hoe het er bij de rechtszaak aan toe ging omdat er geen opnames gemaakt zijn tijdens de verhoren of de rechtszaak. Misschien is de man wel een doorgedraaide gek, zoals de autoriteiten ons wijs maken. Feit is echter dat bij deze rechtszaak niet aan de eisen van zorgvuldigheid is voldaan, waarmee de autoriteiten de schijn ernstig tegen hebben. Oordeel zelf.
Openheid: de voor- en nadelen
Strafdossiers, vaak enorm lijvige dossiers, zijn op dit moment alleen openbaar voor de advocaten van de betrokken partijen. Deze dossiers bevatten veel privacygevoelige informatie, die getuigen vaak niet zouden vrijgeven als ze wisten dat hun getuigenis in de openbaarheid zal komen. Overigens kunnen getuigenverklaringen in een andere rechtszaak tegen de getuige gebruikt worden: de reden dat verstandige mensen er doorgaans voor passen zich als getuige te melden. Er is ook een strafrechtelijk belang. Als criminelen weten wat de politie over een gegeven moment over hen weet, kunnen ze deze bewijslast verminderen – bijvoorbeeld door getuigen te intimideren of voorgoed het zwijgen op te leggen. Aan de andere kant: als de advocaat van de verdachte beschikt over informatie in een strafdossier, komt deze doorgaans ook bij de verdachte terecht.
Openheid maakt een einde aan deze willekeur. Als het hele strafdossier op internet staat, kunnen internetgebruikers, online getuigen dus, aanvullingen geven. Het rechercheteam wordt aangevuld met tienduizenden vrijwilligers. Zogenaamde “deskundigenrapporten” die van de willekeur aan elkaar hangen, kunnen onderuit worden gehaald door collega’s. Hierdoor zal de peer pressure zo groot worden dat er geen broddelwerk, zoals in de zaak-Lucia de Berk en vermoedelijk ook in de zaak-Lensink, wordt afgeleverd. Vooral bij complexe strafzaken zouden de voordelen wel eens veel groter kunnen zijn dan de nadelen. Wat denken jullie?
