wereld

Twee pieken van sociale onrust vallen precies samen met sterke stijgingen in voedselprijzen.

‘Wereldwijde opstanden veroorzaakt door hoge voedselprijzen’

Wat veroorzaakt rellen? Op het eerste gezicht geen vraag met een eenduidig antwoord. Toch is dat laatste, een exact antwoord, precies wat Marco Lagi en zijn collega’s van het New England Complex Systems Institute in Cambridge, Massachusetts, hebben gevonden.

Twee pieken van sociale onrust vallen precies samen met sterke stijgingen in voedselprijzen.
Twee pieken van sociale onrust vallen precies samen met sterke stijgingen in voedselprijzen.

Deze factor is de voedselprijs. Als deze boven een bepaalde drempelwaarde stijgt, breekt een kettingreactie van sociale onrust los. De onderzoekers baseren hun conclusie op twee bronnen. De eerste bron is data afkomstig van de Verenigde Naties, waarin voedselprijzen tegen de tijd worden afgezet, de voedsel-prijs index van de VN-voedsel en landbouworganisatie FAO. De tweede bron is de de exacte datum van rellen over de gehele wereld, ongeacht hun oorzaak. Beide sets data zijn op dezelfde grafiek geplot die hiernaast is weergegeven. Klik voor een vergroting. De resultaten lijken op het eerste gezicht eenduidig. Boven een bepaalde drempelwaarde breekt wereldwijd de onrust uit.

Op zich ligt dit redelijk voor de hand. Er blijft weinig van de beschaving over als er niets meer te eten is. Niet voor niets wordt vaak gezegd dat de maatschappij drie maaltijden van anarchie verwijderd is. Interessant is alleen dat volgens Lagi en zijn collega’s hoge voedselprijzen niet zozeer rellen veroorzaken, maar wel de omstandigheden creëren waarin rellen makkelijk kunnen ontstaan en om zich heen grijpen. Met andere woorden: een maatschappij met hoge voedselprijzen is te vergelijken met een uitgedroogd bos waarin een kleine vonk voldoende is om een enorme uitslaande brand te laten ontstaan.

Dertien december 2010 schreef de groep aan de Amerikaanse regering dat de voedselprijzen de limiet overschreden die ze eerder hadden ontdekt. Vier dagen later sloeg de vlam in Tunesië letterlijk in de pan toen Mohamed Bouazizi zichzelf in brand stak. Hierdoor ontstond een golf van sociale onrust die tot op de dag van vandaag door het Midden Oosten raast.

De conclusie is duidelijk. Als hoge voedselprijzen de omstandigheden scheppen voor sociale onrust, zal het omgekeerde – de voedselprijzen door kunstmatige interventies laag houden – de wereld stabiliseren. Twee omstandigheden werken dat volgens Lagi en zijn collega’s tegen. De eerste is dat handelaren speculeren met voedsel. Dit probleem is de laatste jaren verergerd omdat grondstoffenmarkten gedereguleerd zijn en er geen maxima meer zijn aan de hoeveelheid voedsel die verhandeld kan worden. Het netto effect is dat de prijs stijgt terwijl de producenten minder verdienen; de wig van de speculanten verhoogt de kostprijs voor de afnemers terwijl de producenten minder worden beloond (dus ook minder produceren dan anders). De tweede belangrijke oorzaak is volgens Lagi de massale productie van biobrandstoffen. Dit is ook de enige factor waar de westerse wereld en vooral de VS wat aan kan doen.  De belangrijkste oorzaak noemt Lagi niet maar is uiteraard de snel groeiende bevolking, vooral in het Midden Oosten, Pakistan en Afrika.

De gemiddelde voedselprijs is nog steeds onder de drempelwaarde, maar de vraag is hoe lang dat zo blijft. Volgens Lagi en zijn collega’s zal de gemiddelde voedselprijs in augustus 2013 de drempelwaarde overschrijden. Wordt dat punt bereikt en heeft hun model inderdaad de voorspellende kracht die wordt gesuggereerd, dan verandert de wereld, althans het deel op de armoedegrens, dan in een explosieve sociale tijdbom.

Bron
Lagi et al., The Food Crises and Political Instability in North Africa and the Middle East, ArXiV (2011)

Vanaf 1973 tot de jaren negentig, waarin de generatie X de arbeidsmarkt op stroomt, is de arbeidsproductiviteit gelijk gebleven. Wat ging er mis in de verloren decennia?

Innovatiesnelheid neemt steeds meer af

Uit onderzoeken blijkt dat sinds 1973 – de oliecrisis – de snelheid waarmee de productiviteit van Amerikaanse werkenden groeit, sterk af is genomen. Als de innovatiesnelheid gelijk was gebleven in de VS, hadden de Amerikanen nu gemiddeld 18 dollar (dertien euro) per uur meer verdiend dan nu. Ook hier in Europa is er een vergelijkbaar effect, al is het kleiner. Alleen omdat de Amerikanen zich steeds meer te pletter werken, zijn ze rijker geworden. Waar ging het mis?

Het westerse Wirtschaftswunder
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog tot 1973 kende de VS en West-Europa de grootste economische bloei uit hun geschiedenis. Als je bedenkt dat het Amerikaanse minimumloon uitermate laag is – iemand bij Walmart verdient ongeveer negen dollar (zeven euro) bruto per uur, dus netto ongeveer vier tot vijf euro – zou dit voor de meeste Amerikanen een verdubbeling van hun netto inkomen hebben betekend. Zie de grafiek.

Vanaf 1973 tot de jaren negentig, waarin de generatie X de arbeidsmarkt op stroomt, is de arbeidsproductiviteit gelijk gebleven. Wat ging er mis in de verloren decennia?
Vanaf 1973 tot de jaren negentig, waarin de generatie X de arbeidsmarkt op stroomt, is de arbeidsproductiviteit gelijk gebleven. Wat ging er mis in de verloren decennia?

Deze grafiek toont de ’totale factorproductiviteit’-groei. Dit is alle groei die niet wordt veroorzaakt door bekende effecten als meer machines, meer arbeid en meer onderwijs. TFP meet dus de efficiëntie waarmee deze hulpbronnen worden omgezet in welvaart.

In de jaren veertig tot begin jaren zeventig verliepen de technische vernieuwingen in een razend tempo. We werden overspoeld met een enorme vloed aan nieuwe apparaten waardoor de productiviteit enorm snel steeg. Sinds de oliecrisis van 1973 ging het echter mis. Het creëren van welvaart stagneerde.

IT de verklaring?
Weinig onderzoeken hebben aangetoond dat investeringen in informatietechnologie netto nut hebben. Veel van het onderzoek naar de relatie van informatietechnologie en productiviteit heeft geen verband gevonden, of zelfs een negatief verband.

Dit klinkt contra-intuïtief. Inderdaad zijn veel dingen – Visionair.nl bijvoorbeeld – alleen mogelijk dankzij informatietechnologie.

Echter: ligt het netwerk er uit of is er wat anders mis in een geavanceerd IT-systeem, dan ligt het hele productieproces totaal plat. Eén computerstoring in augustus 2011 bij Wegener maakte bijvoorbeeld dat in half Nederland geen regionale kranten meer konden verschijnen. Ook in andere bedrijven komt dit voor.

Informatietechnologie verbetert weliswaar de kwaliteit van kantoorwerk, maar maakt het ook makkelijker om enorme hoeveelheden vaak zinloze rapporten en dergelijke te produceren. Dit houdt andere mensen weer van het werk af.

Bureaucratie, juristen en Wall Street?
Er zijn natuurlijk ook andere verklaringen denkbaar. De groeiende bureaucratie en regeldruk, bijvoorbeeld. Vooral in de VS de kankerachtige groei van de juridische sector, die vooral zichzelf aan het werk houdt maar netto niets toevoegt.

In weer de VS, maar ook andere westerse landen zoals hier, is er de parasitaire financiële sector, waarin verreweg het meeste geld omgaat maar die netto niets produceert en vaak zelfs kapitaal en innovatie vernietigt.

Ook kan je denken aan overpatentering. Zelfs voor de hand liggende dingen kunenn gepatenteerd worden, waardoor er meer geld in patentoorlogen wordt gestoken dan in vernieuwing. Een groot deel van de hogere kostprijs van grondstoffen komt door speculanten, die niet investeren in extra productie, maar de winsten afromen.

Ook kan je denken aan overcommercialisering. Hoe je een product verkoopt is belangrijker geworden dan wat het product feitelijk kan. Er gaat veel meer geld in reclame zitten dan in productie, onderzoek en ontwikkeling. De kostprijs van een Nike schoen wordt maar voor misschien tien procent bepaald door de productiekosten. De rest bestaat uit brand building.

Wat denken jullie dat de boosdoener is?

Bronnen
1. Why Isn’t America Innovating Like It Used To?, MIT Technology Review, 2011
2. A dozen economic effects about innovation, Brookings (2011)

Wat zou ET van ons willen?

Stel, de aarde wordt bezocht door buitenaardse wezens. Wat zouden aliens van ons willen? Er zijn enkele mogelijkheden, die zeer onprettige tot vrij milde gevolgen zullen hebben. Overleeft de mensheid First Contact?

Grondstoffen of mijnbouw?

Als buitenaardse bezoekers kwade bedoelingen met ons hebben, heeft dat vermoedelijk uiterst akelige gevolgen.
Als buitenaardse bezoekers kwade bedoelingen met ons hebben, heeft dat vermoedelijk uiterst akelige gevolgen.

Derderangs SF films zoals Independence Day geven de indruk dat de aarde een gewilde plek is om grondstoffen te oogsten. In feite is dit onzin. We zagen al het heel veel energie kost om van de ene ster naar de andere te reizen, in massa uitgedrukt misschien wel evenveel als het gewicht van de lading. Het is dan veel slimmer om de grondstoffen uit het eigen zonnestelsel te halen. De asteroïdengordels en Kuipergordels in het eigen zonnestelsel zijn de meest voor de hand liggende bestemming, niet een ster lichtjaren ver.

Of desnoods de atoomkernen die je nodig hebt door middel van bijvoorbeeld kernfusie zelf produceren. Ongeveer op de manier waarop onderzoekers nu extreem zware kunstmatige atoomkernen proberen te maken. Dat kost veel minder energie dan exotische materie van tientallen lichtjaren ver te halen. Voor grondstoffen zijn er overigens veel interessantere plekken dan de aarde. Zeldzame zware elementen zijn er in de buurt van geëxplodeerde supernova’s en neutronensterren veel meer dan hier. Wel is de zon uitzonderlijk zuurstofrijk en koolstofarm.

Niettemin is het uiteraard mogelijk dat er een nog onbekende grondstof bestaat waar bij een toekomstige beschaving grote behoefte aan is en waar dit zonnestelsel of de aarde toevallig zeer rijk aan is. Denk aan magnetische monopolen, mini-zwarte gaten of wellicht exotische vormen van donkere materie. We weten het domweg niet. Welke achttiende-eeuwer had kunnen voorspellen dat er oorlogen gevoerd zouden worden over brandbare zwarte blubber? En als wij toevallig op de rijkste bron van die grondstof in de galactische omgeving zitten, zoals de Nav’i in de film Avatar, dan hebben we uiteraard een probleem.

Zorg dat je dit Alien Invasion Survival Handbook in huis hebt liggen. Zo lachen ze zich dood.
Zorg dat je dit Alien Invasion Survival Handbook in huis hebt liggen. Zo lachen ze zich dood.

Een einde aan ons als bedreiging maken?
Dit is minder onwaarschijnlijk. Zeker naar kosmische maatstaven ontwikkelt onze beschaving zich op technisch terrein zeer snel. Weliswaar kunnen we nu op galactische schaal gezien nog niet veel schade aanrichten, maar over een eeuw wel. We zouden dan bijvoorbeeld nanoreplicatoren kunnen hebben uitgevonden, die het zonnestelsel in hoog tempo omzetten in een supercomputer en naburige zonnestelsels koloniseren. Als buitenaardse wezens ons in de gaten houden, zullen ze vermoedelijk proberen ons te accommoderen of integreren in hun invloedssfeer, ons te onderwerpen of te vernietigen voordat de groei van onze beschaving explosief en oncontroleerbaar wordt.

Ons als slavenras houden?
Een galactisch rijk besturen is ondoenlijk. Het licht doet er tienduizenden jaren over om van het ene einde van de Melkweg naar het andere einde te reizen (tenzij er een realistsiche methode bestaat om sneller te reizen dan het licht) die we nog niet kennen. Galactische rijken als zodanig bestaan dus vermoedelijk ook niet. Het galactische beschavingsnetwerk zal vermoedelijk meer weg hebben van een interstellaire tamtam, waarbij voortdurend waardevolle informatie wordt uitgewisseld. Nogmaals: deze projectie is gebaseerd op de huidige kennis van de natuurwetten.

Kolonisatie?
Gezien de inktzwarte koloniale geschiedenis van de Europeanen en de Arabieren, waarin de inheemse bevolking met geweld werd bekeerd, geassimileerd of uitgemoord, is deze gedachte niet zo gek. Vooral in oudere SF, geschreven toen de kolonisatie nog in volle gang was en rassentheorieën erg populair waren, komt deze gedachte veel voor. De gedachte is dat de aliens de mensheid uitmoorden en vervolgens hier zelf gaan wonen. Gezien de enorme afstanden tussen de sterren ligt dit niet echt voor de hand, al blijft het in theorie mogelijk. Het is vanuit buitenaards standpunt veel slimmer een kolonisatieschip naar een ster met een omvangrijke planetoïdengordel te sturen en hier door zelfreplicerende robots een grote hoeveelheid ruimtehabitats te laten bouwen. In totaal komt er zo een veelvoud van de hoeveelheid leefruimte.

Dan is er nog een probleem. Immers, op een wereld met een complexe biosfeer als de aarde komen zeer veel soorten eencelligen voor die, zo weten we op aarde, erg creatief zijn in het benutten van nieuwe voedingsbronnen. Ook al bewegen deze voedingsbronnen zich voort met borstelige tentakels en komen deze uit de buurt van de ster Wega. Dus ook hier geldt: in theorie is het een mogelijkheid. In de praktijk is het voor aliens dus veel interessanter hun eigen zonnestelsel of naburige bruine dwergen of zwerfplaneten te benutten.

Handel?
De aarde bevat een enorme biodiversiteit en culturele diversiteit. Het meest waardevolle aan de aarde is de enorme hoeveelheid informatie die in het DNA van het ecosysteem en de menselijke cultuur besloten ligt. En, wie weet, ook niet-menselijke culturen, zoals die van walvisachtigen of mensapen. Misschien horen hier unieke inzichten bij die van pas komen voor de buitenaardse beschaving. Informatie is ook makkelijker mee te nemen dan materie. Vermoedelijk is het voor aliens dus het meest interessant om informatie uit te wisselen met de aardbewoners. Het liefst op een vriendelijke manier en dat kan ook, want informatie raakt nooit op. Deze informatie is het meest waardevol als de aardse cultuur niet is ‘vervuild’ met al te veel buitenaardse informatie. Een beperkte hoeveelheid buitenaardse informatie leidt juist tot een explosie aan ontwikkeling.

Als er een plotselinge klimaatomslag zou zijn zoals in het Jongere Dryas, vlak na het laatste glaciaal, zouden grote steden als New York er zo uit komen te zien.

De gevolgen van de komende ijstijd

Het is misschien moeilijk voor te stellen, maar het grootste deel van de laatste miljoen jaar heerste er in Europa een glaciaal. Ook de periode dat we er warmpjes bijzitten komt op een gegeven moment tot een einde. Volgens sommigen zijn we al over tijd. Hoe zouden onze steden er uit zien als een nieuwe ijstijd in volle hevigheid los zo breken? Een overzicht.

Als er een plotselinge klimaatomslag zou zijn zoals in het Jongere Dryas, vlak na het laatste glaciaal, zouden grote steden als New York er zo uit komen te zien.
Als er een plotselinge klimaatomslag zou zijn zoals in het Jongere Dryas, vlak na het laatste glaciaal, zouden grote steden als New York er zo uit komen te zien.
Toch is er ook een lichtpuntje. IJsberen vormen geen bedreigde diersoort meer. Maar of we daar dan zo blij mee zijn...
Toch is er ook een lichtpuntje. IJsberen vormen geen bedreigde diersoort meer. Maar of we daar dan zo blij mee zijn...
Volgens sommige optimistische schattingen duurt het nog 15.000 jaar voor de ijstijd opnieuw aanbreekt. De grote langzaam oprukkende gletsjers van de steeds groter wordende ijskap vegen langzaam maar onstuitbaar complete steden van de kaart
Volgens sommige optimistische schattingen duurt het nog 15.000 jaar voor de ijstijd opnieuw in volle hevigheid aanbreekt. De grote langzaam oprukkende gletsjers van de steeds groter wordende ijskap vegen langzaam maar onstuitbaar de laatste resten van complete steden van de kaart
Badge van de Wereldburgerbeweging. Is het geen goed ieder mens de nationaliteit van Wereldburger toe te kennen?

Wereldburgers

Volgens de VN-mensenrechtenverklaring UVRM heeft ieder mens onvervreemdbare rechten. Zou het geen idee zijn ieder mens, naast zijn eigen nationaliteit, een wereldburgerschap uit te reiken, een nationaliteit als menselijk wezen dus?

Wereldburgers versus de xenofobe nationalisten
We zijn allen wereldburgers. Deze uitdrukking wordt vaak gebruikt door politiek ‘weldenkende’ mensen in hun verzet tegen ‘xenofobe, nationalistische’ partijen in diverse incarnaties. We zijn allen mensen en dus hebben we fundamentele rechten. Zo zouden we als mens overal moeten kunnen gaan en staan waar we willen. Als een inwoner, van, zeg, Pakistan of Lesotho dus graag naar Nederland wil komen, dan moet dat gewoon kunnen.

In de praktijk blijkt dit niet haalbaar – zo zou het inwonersaantal van Nederland en andere welvarende landen verdubbelen of zelfs verdrievoudigen. Ons sociale verzekeringsstelsel zou onbetaalbaar worden (de reden dat links in andere landen vaak tegenstander is van massaimmigratie). Ook blijken veel boeven en criminelen echte wereldburgers. Vandaar dat er uit praktische overwegingen in vrijwel alle landen een streng visa- en asielbeleid heerst.

Wereldburgerschap: een logisch gevolg van universele mensenrechten

Badge van de Wereldburgerbeweging. Is het geen goed ieder mens de nationaliteit van Wereldburger toe te kennen?
Badge van de Wereldburgerbeweging. Kan je ieder mens een Wereldnationaliteit toekennen?

Toch hebben de aanhangers van de wereldburgergedachte een punt. Het wereldburgerschap is een logisch gevolg van universele mensenrechten. Pas als het bestaan van een mens universeel is erkend, kan hij of zij aanspraak maken op die rechten. Als een mens wettelijk gezien niet bestaat, kan zij worden vermoord, verkracht of als slaaf uitgebuit zonder dat er een haan naar kraait. Bij het afsluiten van de Universele Verklaring voor de Rechten van de mens (UVRM) hebben vrijwel alle regeringen (enkele islamitische landen uitgezonderd, die moeite hadden met de gelijke rechten voor vrouwen en niet-islamieten) zich gecommitteerd aan een aantal elementaire beschermingen aan volwassenen en kinderen.

Identiteit van ieder mens beschermd
Wat als we wereldwijd ieder mens een burgerschap van de aarde (of: de mensheid) als geheel zouden toekennen? Dit zou een aantal goede kanten hebben. Zo telt ieder mens voortaan mee. Paspoortcontroles zouden veel makkelijker worden. Zo kan ook wereldwijd gecontroleerd worden of kinderen een basisopleiding, vaccinaties en dergelijke hebben gekregen. Sterker nog: er kunnen zo zelfs vrij makkelijk wereldwijde vaccinatieprogramma’s worden gecoördineerd. Zo kan je gevaarlijke infectieziekten wereldwijd uitroeien. Dit betekent ook een betere bescherming voor etnische minderheden en andere door het regime dat dat bepaalde deel van de wereld regeert, ongewenste groepen. Mensen kunnen niet zomaar meer verdwijnen.

Wereldwijd onderwijs
Er kan ook een wereldwijd onderwijssysteem op worden gezet met door de VN erkende diploma’s. Mensen kunnen zo wereldwijd aan de slag en talent wordt er snel uitgepikt. Dit zou in een taal als Esperanto kunnen gebeuren. als voor de hele wereld tegelijk er onderwijsprogramma’s worden ontwikkeld, betekent dat veel meer aanbod en een veel lagere kostprijs. De allerbeste en meest effectieve leermiddelen kunnen aan iedereen ter beschikking worden gesteld. Nadeel is wel dat zo veel culturele diversiteit zal verdwijnen.

Meer lezen
World Citizens

In Amerikaanse woestijnstaten is het break even punt nu al in de buurt. Zonne-energie is daar al goedkoper dan fossiel.

Energietekort: feit of fictie?

Het wordt steeds moeilijker om olie te winnen. De ene na de andere olieproducent verandert in olie-importeur. Tegelijkertijd wordt alternatieve energie steeds overvloediger beschikbaar. Wat zal de race winnen? De gegevens wijzen overduidelijk op één uitkomst…

Peak oil is een feit. Het dreigende energietekort echter een fictie.
Peak oil is een feit. Het dreigende energietekort echter een fictie.

Steeds grotere energietekorten?
Op Visionair.nl zijn we nogal optimistisch ingesteld. We geloven dat de mens weliswaar niet erg wijs is, maar wel uitgerust is met de grootste hulpbron denkbaar: een brein van anderhalve kilogram, de meest complexe structuur op aarde. En al is het over het algemeen bedroevend gesteld met de mate waarin we hiervan gebruikmaken, toch hebben we met vallen en opstaan al heel wat bereikt.
Door verschillende websites, zoals door onze gewaardeerde collega’s van Cassandra Club, wordt gesteld dat onze beschaving snel in zal storten door het opraken van fossiele brandstoffen en dat daar al de eerste tekenen van waar te nemen zijn. Zo zijn er volgens Cassandra Club steeds meer brandstoftekorten in de wereld en heerst er in China energieschaarste.

De door Cassandra Club genoemde feiten zijn onloochenbaar waar en ook goed onderbouwd. De interpretatie die ze er aan geven is echter discutabel. Er zijn namelijk ook de nodige tegenkrachten aan het werk, die nu al in hoog tempo energietekorten iets uit de middeleeuwen zullen maken. Inderdaad kan de olieproductie de aanzwellende vraag niet bijbenen en verwachten we de komende maanden sterke olieprijsstijgingen. Ook de steenkoolproductie kampt met vergelijkbare problemen. Deze zullen echter enkele hoopvolle ontwikkelingen sterk gaan versnellen. Hiervan zullen we er drie belichten.

In Amerikaanse woestijnstaten is het break even punt nu al in de buurt. Zonne-energie is daar al goedkoper dan fossiel.
In Amerikaanse woestijnstaten is het break even punt nu al in de buurt. Zonne-energie is daar al goedkoper dan fossiel. – Wikimedia Commons

Explosieve groei zonne-energie maakt de zon goedkoper dan fossiel
De prijs van zonnepanelen is nu sterk afgenomen en daalt nog steeds sterk. In subtropische landen met veel zonneschijn en hoge elektriciteitsprijzen, zoals Japan, Spanje, de Amerikaanse deelstaten Hawaii en Californië is zonne-energie nu in 2011 al goedkoper dan fossiel opgewekte energie. Naarmate fabrieken sneller afgeschreven worden nadert het break-even punt sneller. In 2013 moet dit punt ook in landen als China en Nederland bereikt worden. Zelfs in het meest pessimistische scenario zal het in hooguit vijf of zes jaar zover zijn. De reden is eenvoudig. China, de grootste producent van zonnepanelen, heeft hier zelf dringend behoefte aan. Er zijn domweg onvoldoende fossiele brandstoffen om heel China een hoog welvaartspeil te verschaffen. China kan niet zoals de Verenigde Staten oliebronnen veroveren. Er is maar één effectieve uitweg. Juist de tekorten waar Cassandraclub over schrijft dwingen het land massaal te investeren in alternatieve energiebronnen (vooral zonnepanelen) waardoor de enorme productie en concurrentie de prijzen enorm zal doen dalen. Dit geldt ook voor Japan.

Apparatuur wordt steeds zuiniger
Naarmate energie duurder wordt, worden fabrikanten steeds meer gedwongen energiezuiniger apparaten te ontwikkelen. Er is nog een enorme winst te boeken – bij computers bijvoorbeeld in theorie nog een factor 100.000 tot een miljoen.

Apparatuur heeft steeds minder grondstoffen nodig
Er zijn steeds minder atomen nodig om een apparaat een bepaalde functie te geven. Bij computers is de vooruitgang uiteraard het spectaculairst (eeen moderne pc of iPad is sneller dan de allerbeste supercomputer van vijftien jaar geleden) maar ook voor steeds meer producten geldt dat er minder grondstoffen (en ook energie) nodig zijn om ze te maken. Recycling wordt steeds efficiënter – en terecht. Het metaalgehalte in huishoudelijk afval is hoger dan dat in veel ertsen. Onze afvalhopen kunnen wel eens de mijnen van de toekomst worden. De overvloedige zonne-energie zal ons in staat stellen alle atomen die we nodig hebben te winnen en te hergebruiken.

Bronnen
1. Cost of solar energy will match fossil fuels by 2013, claims Solarcentury, The Guardian

De hele wereldbevolking in een stad? Het is mogelijk, in theorie.

Wereldstad van zeven miljard inwoners

Zou je een stad, groot genoeg voor zeven miljard mensen kunnen bouwen? Hoe zou die er uit zien als je de hele wereldbevolking in één stad zou proppen?

De hele wereldbevolking in een stad? Het is mogelijk, in theorie.
De hele wereldbevolking in een stad? Het is mogelijk, in theorie. Bron

Megasteden modern verschijnsel
Uniek voor de moderne tijd is het bestaan van enorme steden. Waar in de Romeinse tijd en de middeleeuwen steden als Rome en Bagdad op hun hoogtepunt rond een miljoen mensen huisvestten, bestaan er nu megasteden met tientallen miljoenen mensen opeengepakt. De grootste stad ter wereld is de Indiase hoofdstad Delhi met nu 22 miljoen inwoners. Dat is evenveel als het totale aantal mensen dat Nederlands spreekt. Als alle voorsteden worden meegerekend scoort de Indiase stad Mumbai zelfs 32 miljoen.  Steden van die grootte kunnen bestaan omdat door de moderne, productieve landbouw, sanitair en goede transportmogelijkheden steden steeds groter en groter kunnen groeien. Hoe ver zou de groei van steden door kunnen gaan? Is het in theorie denkbaar dan een stad een miljard inwoners, of de gehele bevolking van de aarde, zou kunnen huisvesten? Hoe veel oppervlakte zou een dergelijke stad hebben?

Logistiek enorme issue
Bij grote steden wordt logistiek steeds belangrijker. Grootschalig openbaar vervoer wordt een noodzaak, omdat anders de stad wordt verstikt door files. Een enorme stroom goederen en energie moet de stad in. De enorme hoeveelheden afval en rioolwater moeten worden verwerkt. Dit zijn op dit moment al belangrijke issues in grote steden. Bij nog grotere steden wordt dit nog veel belangrijker. Het fundamentele probleem is dat de capaciteit van een weg of andere verkeersader alleen lineair toeneemt (door de weg breder te maken), maar de hoeveelheid verkeer kwadratisch toeneemt met de doorsnede van de stad.

Wegen zullen dus ondergronds moeten of meerdere wegen boven elkaar om de enorme verkeersstroom te kunnen verwerken. Recycling wordt bittere noodzaak. Immers, alleen op die manier is het transport van grote hoeveelheden afval te voorkomen. Grote steden bestaan op dit moment vooral in armere landen. Het gebruik van grondstoffen en energie is per inwoner niet zo groot. Ook zijn steden veel zuiniger met grondstoffen dan het platteland. Hoe compacter de stad, hoe zuiniger. Een miljardenstad zal dus waarschijnlijk erg compact zijn.

Hoge wolkenkrabbers en diepe catacomben
Bij dergelijke enorme bevolkingsdichtheden wordt hoogbouw – tot een kilometer hoogte – aantrekkelijk. Ook zal de stad voor een deel onder de grond worden gebouwd. Dit zal vooral gebeuren met fabrieken, afvalverwerkingsinstallaties en andere toepassingen waar geen daglicht voor nodig is. Waarschijnlijk wordt de stad voor een groot deel autovrij en wordt het vervoer van en naar verschillende delen verzorgd door een fijnvertakt netwerk van automatische pendelbusjes. Dit concept wordt op dit moment uitgetest in Delhi’s voorstad Gurgaon.

Ook de kabelbaan zal weer terug zijn van weggeweest. Kabelbanen vragen maar weinig ruimte. Het wordt bij zo hoge bevolkingsdichtheden waarschijnlijk ook lonend om rollende trottoirs aan te brengen zoals je nu op vliegvelden hebt. Er is alleen één nadeel. Treedt er een ramp op, dan is evacuatie een logistieke nachtmerrie.

Wakker worden in dit luxe resort? Het kan met voldoende energie voor iedere aardbewoner.

Wat als: energie helemaal gratis wordt?

Stel, een uitvinder slaagt er in om een overvloedige, gratis energiebron uit te vinden. Elektriciteitsmeters worden uit huizen gesloopt, want het loont toch de moeite niet meer de meterstanden op te nemen. Wat zijn de gevolgen?

Energie, de verborgen kostprijs

Wakker worden in dit luxe resort? Het kan met voldoende energie voor iedere aardbewoner.
Wakker worden in dit luxe resort? Het kan met voldoende energie voor iedere aardbewoner.

Hoe hoger ontwikkeld onze economie wordt, hoe duidelijk het wordt dat in feite alle economische activiteit draait om het op de een of andere manier omzetten van energie. Atomen zijn immers (vrijwel) onvernietigbaar. Een product maken, betekent de atomen van de grondstof herschikken. Een stijging of daling van de olieprijs heeft direct gevolgen op de economische ontwikkeling. Bij de laatste recessies, zoals van 1973 en 2009, bestond er een duidelijke samenhang met een hoge olieprijs (waardoor diverse zeepbellen in elkaar stortten). Olie heeft deze grote invloed omdat het de enige belangrijke energiebron is met sterke prijsfluctuaties, maar uiteraard zijn er ook andere energiedragers (aardgas, steenkool) waarvan grote schommelingen van de prijzen vergelijkbare effecten hebben.

Als de energie overvloedig wordt, kunnen we in principe alle atomen die we maar nodig hebben uit onze omgeving plukken en op een andere manier aan elkaar rijgen. Kortom: een wereld van overvloed. Wil je massief gouden tegels in je badkamer? Met voldoende energie kan je zelfs uit zeewater goud winnen. Ramen van onbreekbaar diamant? Geen punt, om diamant te maken hoef je alleen maar koolstof samen te persen. Als je maar genoeg energie hebt, krijg je het allemaal voor elkaar. We kunnen dan met gemak iedere aardbewoner in een luxueus paleis laten wonen.

Beperkende factoren: ruimte, afvalwarmte en aandacht
Enkele dingen blijven echter schaars. Zo kunnen we onze planeet niet groter maken dan de 510 miljoen vierkante kilometer die deze groot is. Gelukkig kan je met voldoende energie wel vele extra aardes bouwen of ruimtestations die efficiënter met materie omspringen dan een massieve planeet die slechts een dun voor leven gastvrij filmpje biedt. Stel je sloopt Venus uit elkaar en laat waterstof van Jupiter komen om er holle aardes van te maken. Je kan dan een veelvoud van de aardse oppervlakte creëren. Die verlicht je dan met een kunstzon.

Een tweede probleem dat blijft is de afvalwarmte. Als mensen over energie praten, bedoelden ze eigenlijk wat een natuurkundige vrije energie of Gibbsenergie noemt. Dat is de energie die te gebruiken is om nuttige arbeid te verrichten. Als die arbeid is verricht,  is die energie er nog steeds, maar dan in de vorm van warmte waar je (behalve in hartje winter) niets meer mee kan. Die warmte moet worden afgevoerd. Hoe meer arbeid je verricht, hoe groter dat probleem wordt. Al te veel energie kunnen we dus niet op aarde verbruiken. Wordt dat teveel, dan sterven we de hittedood. De grootste energieslurpende processen kunnen we daarom beter elders in het zonnestelsel onderbrengen.

Een derde beperking is de hoeveelheid aandacht. Het aantal mensen blijft hetzelfde. Ze worden alleen veel rijker. Het zal steeds moeilijker worden de aandacht te trekken van een medemens, want rijke mensen interesseren zich minder voor anderen dan armen. Daar staat tegenover dat je alleen contact zult leggen met mensen die je ziel goeddoen. Vriendschappen en liefdesrelaties zullen vooral gaan draaien om het innerlijk en niet meer om uiterlijk of status. Je kan uren de tijd voor je geliefde nemen, niet afgeleid door wie of wat dan ook. Je kan ook met een groep vrienden een nieuw project opzetten. Een race met zonnezeilen naar Pluto? De Sagrada Familia nabouwen van ijs op Ganymedes? Een levensvorm ontwikkelen die het uithoudt in de atmosfeer van Jupiter? The sky is the limit…

Japan ontdekt de prijs van complexiteit

Door de aardbeving moesten in Japan en in de VS de Toyota-fabrieken de produktie staken. Er kunnen geen auto’s meer in elkaar gezet worden omdat sommige onderdelen niet meer op voorraad zijn. Die onderdelen worden in Japanse fabrieken gemaakt, maar die zijn getroffen door de aardbeving en tsunami. Nu worden zelfs de Toyota-fabrieken in Europa stilgelegd.
De Toyota-fabrieken zijn afhankelijk geworden van heel veel toeleveranciers.
Het is de prijs van complexiteit.

De eerste auto’s bestonden uit tientallen onderdelen. Die onderdelen werden in de autofabriek zelf of dicht in de buurt gemaakt. Moderne auto’s bestaan uit duizenden onderdeeltjes. Veel van die onderdeeltjes worden gemaakt in gespecialiseerde fabrieken om de kosten te drukken.

Hoe complexer een produktieproces, hoe kwetsbaarder het wordt voor onderbrekingen.
En hoe complexer de samenleving georganiseerd is, hoe kwetsbaarder die samenleving wordt.

De Japannners zijn met de neus op de feiten gedrukt.
Het moet anders, simpeler en flexibeler.
In een aardbevingsgebied met weinig brandstof blijkt een fiets opeens een heel flexibel vervoermiddel.

Lees het hele verhaal op Cassandraclub

Charlie Chaplin maakte Hitler belachelijk in The Great Dictator.

Komt er ooit een werelddictatuur?

Vluchten kan niet meer. Ontsnappen al evenmin, want de dictatuur strekt zich uit over zes continenten en alle oceanen. Overal zie je de onsympathieke tronie van de Vader des Vaderlands op gebouwen en affiches. Een wereldregering, doorgaans van uiterst onaangename aard, is vaste prik in allerlei complottheorieën en onheilsprofetieën. Zou er een wereldwijde dictatuur kunnen ontstaan?

Staten worden steeds groter, tot ze uiteenvallen
Sinds het ontstaan van de mensheid is deze altijd verdeeld geweest in talloze groepen, variërend van rondzwervende families jager-verzamelaars tot staten met meer dan een miljard inwoners. In de loop van de menselijke geschiedenis werden deze groepen steeds groter. Zo bestonden Nederland, België en Duitsland ooit uit kleine vorstendommetjes, die geregeld op werden geslokt door een al snel weer in staat van ontbinding verkerend groot Europees rijk. Sociologisch onderzoek op volledig geïsoleerde eilanden (wat ook de aarde uiteraard is) toont aan, dat deze de neiging hebben uiteen te vallen in enkele afzonderlijke rijkjes. Zonder een gemeenschappelijke vijand, worden de lokale belangen het belangrijkst.

Qin Shi Huangdi, de eerste keizer van heel China, liet alle arbeiders doden die de toegang tot zijn graf wisten.
Qin Shi Huangdi, de eerste keizer van heel China, liet alle arbeiders doden die de toegang tot zijn graf wisten.

Superstaten worden technisch steeds haalbaarder
Grote staten die zich uit gaan breiden tot voorbij hun natuurlijke grenzen, houden het meestal niet erg lang uit. De afstanden en de politieke spanningen in zo’n superstaat worden zo groot, dat deze onbestuurbaar wordt. Dit gebeurde in het middeleeuwse Duitsland, dat in theorie wel een groot rijk was, maar in de praktijk onregeerbaar (ook omdat de christelijke scheiding tussen kerk en staat de legitimiteit voor multinationale regeringen problematisch maakte). Het kleinere Frankrijk, dat al sinds het Romeinse Rijk centraal geregeerd werd, bleek beter behapbaar voor de machtige Franse koningen.

Daar kwam echter verandering in. De laatste vierhonderd jaar zijn er allerlei handige uitvindingen gedaan voor een ambitieuze dictator. Zo kende elk effectief wereldrijk een goed wegennet of andere communicatiesysteem (zoals de estafettelopers van de Inca’s), waardoor de koning snel op de hoogte was van een lokale opstand en snel zijn troepen kon sturen om oproerkraaiers een akelig lot te doen ondergaan. De visionaire, maar uiterst wrede keizer Qin Shi Huang begreep de noodzaak hiervan en voorzag zijn land van een uniform wegennet. Snelle wegverbindingen, telegraafkabels en draadloze communicatie maken nu transport en communicatie makkelijker dan ooit. In de tijd die ooit nodig was om te paard door Nederland of België te reizen, kan iemand nu twee keer de wereld rond vliegen. De twee staten met de grootste bevolking, China (1,3 miljard) en India (1,2 miljard), hebben elk meer inwoners dan de hele wereld in 1850.

Recept voor een werelddictatuur
Het eerste vereiste is een (echte of vermeende) noodzaak voor een wereldregering. Op dit moment zijn de meeste mensen min of meer tevreden met hun lokale overheid en zouden hooguit liever in een kleinere staat wonen met ons soort mensen. Staten zijn sinds de Tweede Wereldoorlog dan ook steeds kleiner geworden. Er is maar één geval bekend van een staat die op democratische wijze groter werd: Duitsland. In het verleden werden staten groter door andere staatjes op te slokken. Dat mag sinds 1948 officieel niet meer. Een dictator in spe moet dus anders te werk gaan.

Charlie Chaplin maakte Hitler belachelijk in The Great Dictator.
Charlie Chaplin maakte Hitler belachelijk in (en als) The Great Dictator.

1. Creëer een wereldwijd probleem
Wil je werelddictator worden, dan moet je zorgen dat er een probleem komt dat alleen wereldwijd is op te lossen. Een klimaatramp, een wereldwijd actieve bende terroristen die dodelijke virussen verspreidt of een buitenaardse invasie van vormveranderende reptielen, bijvoorbeeld. Je zal er voor moeten zorgen dat de VN veel meer bevoegdheden krijgt. Politici die zich tegen je verzetten zijn onverantwoordelijke populisten die mensenlevens in gevaar brengen, een gevaar voor het voortbestaan van de mensheid en de democratie.

2. Creëer belanghebbenden
Verder moet je zorgen dat een grote groep machtige mensen belang heeft bij het steunen van je dictatuur. Ambtenaren of een groot leger, bijvoorbeeld. Zorg dat ze hun macht slechts door jou kunnen behouden. Voorkom alternatieve machtsbronnen.  Moedig corruptie in deze groep aan en offer af en toe een zondebok. Zo houd je je statuur als strenge, rechtvaardige leider, houd je je ondergeschikten zwak en -heel belangrijk – zien zowel het volk als de ondergeschikten jou als hun voornaamste bondgenoot tegen de ander.

De informatievoorziening controleren is essentieel in dictaturen.
De informatievoorziening controleren is essentieel in dictaturen.

3. Censuur en geheime dienst zijn essentieel
Een wereldrijk kent de grootst denkbare middelpuntvliedende kracht, dus zal je over een uitgebreide geheime dienst moeten beschikken om lastpakken op tijd te kunnen uitschakelen. Geen martelaren, dus zorg voor een natuurlijke dood zoals een hartstilstand. Ze een misdaad in de schoenen schuiven is pas echt ideaal. Niets tegen wat gerechtvaardigde volkswoede om de stemming onder je volk er in te houden.

De informatievoorziening controleren is cruciaal. Er zijn massamedia, maar helaas is er ook internet. Je zal dus, bijvoorbeeld om pedofielen of -weer-  terroristen te kunnen pakken, in het algemeen belang wat tijdelijke maatregelen moeten nemen vanzelfsprekend, als de omstandigheden dat toelaten, teruggedraaid zullen worden.

4. Vernietig de middenklasse
De middenklasse is je grote vijand. De hongerende massa’s zijn met wat grijpstuivers te vriend te houden, maar de middenklasse heeft je aalmoezen net nodig en is ook niet door corruptie gecompromitteerd zoals je ondergeschikten. Zorg dus dat je de middenklasse zo klein mogelijk houdt, compromitteer ze en laat ze bungelen door voor alle mogelijek dingen vergunningen te eisen. Gedoog overtredingen, maar registreer ze wel om ze later door je geheime dienst te kunnen laten gebruiken.

5. Creëer een binnenlandse vijand
Er gaat niets boven een wereldwijde samenzwering om een brute politiestaat te legitimeren. Hoe grotesker en absurder de samenzwering, hoe beter. Al je politieke tegenstanders behoren uiteraard tot deze groep. Zorg dat je niet in één keer al je tegenstanders oppakt. Je zal ze hard nodig hebben als legitimering van je regime.

6. Schep een eigen symbolentaal en mystiek
Probeer als het even kan je eigen godsdienst te ontwerpen of een bestaande godsdienst aan te passen. Onzichtbare opperheersers die na de dood straffen en belonen, zijn betrouwbaar, goedkoop zorgen voor gehoorzaamheid tot de dood.
Zaken als volksliederen, gedeelde rituelen en dergelijke zijn erg belangrijk. Verklaar deze heilig. Kuddedwang is erg belangrijk. Ze helpt greep op de massa te houden.

Wat zegt u? Komen sommige dingen u al bekend voor? Waakzaamheid is en blijft geboden…