y-chromosoom

‘Man gaat uitsterven’

De man gaat uitsterven volgens sommigen. Het Y-chromosoom, het chromosoom dat maakt dat iemand een man is, krijgt het steeds moeilijker. Ooit was het even groot als het X-chromosoom maar over enkele honderdduizenden jaar zal het verdwenen zijn. Zal de mensheid dat overleven?

Wat zijn chromosomen?

Alle meercellige organismen hebben chromosomen: DNA bevattende structuren die als het ware de genetische bibliotheek van de cel vormen. De mens heeft er 46, 23 paren van complementaire chromosomen. Bij de mens wordt het geslacht bepaald door de geslachtschromosomen, aangeduid met de letters X en Y. De meeste mannen hebben combinatie XY, vrouwen XX. Er zijn enkele zeldzame chromosoomafwijkingen zoals XXY, XYY en dergelijke. De aanwezigheid van het Y-chromosoom bepaalt of een embryo zich ontwikkelt tot man of vrouw. XXXY wordt dus bijvoorbeeld man, X wordt vrouw.

War of the sexes, man gaat uitsterven

Er zijn bepaalde genen die liever hebben dat ze in een man of een vrouw zitten. Zo erft het mitochondriale DNA (het DNA dat in mitochondriën, kleine fabriekjes in de cel die vele miljoenen jaren geleden zelfstandige bacteriën waren) alleen over via de moeder.

man gaat uitsterven
Het Y-chromosoom zinkt in het niet bij het reusachtige X-chromosoom. Credit: Jonathan Bailey, National Human Genome Research Institute, National Institutes of Health, licentie CC BY-NC 2.0 via Flickr

Logisch, want zaadcellen leveren alleen DNA en geen mitochondrieën (dit voorkomt dat eicel en zaadcel niet met elkaar kunnen samenwerken). Het gevolg is dat het voor mitochondrieel DNA heel interessant is om bevruchte eicellen te veranderen in vrouwtjes. Slaagt het mitochondriale DNA er in om het Y-chromosoom uit een bevruchte eicel te wippen, dan zal het voortleven. Inderdaad zijn er in de biologie meerdere gevallen bekend van soorten waarbij het mitochondriale DNA er in is geslaagd alleen vrouwtjes te laten geboren worden. En het man uitsterven dus al plaats had gevonden.

Uiteraard ‘probeert’ het Y-chromosoom precies het omgekeerde te bewerkstelligen. Immers: wordt het Y-chromosoom niet opgenomen in een bevruchte eicel, dan gat het niet door naar de volgende generatie. Met andere woorden: er ontstaat een evolutionaire strijd tussen het mitochondriale DNA en het Y-chromosoom.
Dit verklaart ook waarom er families bestaan waarin vrijwel alleen jongetjes of meisjes geboren worden. In families met een dominant Y-chromosoom slaagt dit er in zeker te stellen dat het in het grootste deel van de gevallen in bevruchte eicellen terecht komt (bijvoorbeeld omdat er meer zaadcellen met een Y-chromosoom worden aangemaakt). In families met veel dochters maakt het mitochondriële DNA korte metten met het Y-chromosoom. De man gaat uitsterven door dit effect.

Y-chromosoom aan de verliezende hand

Als je de menselijke chromosomen onder de microscoop bekijkt, zal het je opvallen dat het Y-chromosoom veel kleiner is dan het X-chromosoom. Geen wonder. Elk miljoen jaar verdwijnen er vijf genen. Dit proces begin driehonderd miljoen jaar geleden. Over tien miljoen jaar is volgens sommige berekeningen het Y-chromosoom helemaal uitgekleed en zal verdwijnen. In onvruchtbare mannen, ongeveer tien tot vijftien procent van alle mannen, degenereert het X-chromosoom zelfs nog sneller.
Tien miljoen jaar, of volgens sommige pessimisten enkele honderdduizenden jaar, is een heel eind in de toekomst. De kans is zeer groot dat we tegen die tijd als soort niet meer bestaan of een oplossing hebben gevonden. Wat zeker helpt is dat de meeste onderzoekers mannen zijn, dus een direct belang hebben dat de man gaat uitsterven te voorkomen…

Bron: Nature

12 gedachten over “‘Man gaat uitsterven’”

  1. Interessant, maar als het mtDNA erin slaagt de Y uit een bevruchte eicel te krijgen, krijg je dan wel een levensvatbare embryo? kan een cel leven met een enkel X chromosoom? is er dan niet veel meer kans op ziekten etc? Naarmate de Y kleiner wordt steeds minder, natuurlijk.

    Verder, is er bekend of het mtDNA toeneemt in grootte? Nu is het altijd nog een paar 1000 keer zo klein als het Y chromosoom

  2. In principe kan het, je krijgt dan een vrouw met alleen een enkel X-chromosoom. Dat jij en ik (en drie miljard lotgenoten) levend rondlopen bewijst dat je met een enkel X-chromosoom prima kan overleven :)

      1. Er zijn ongeveer vijftig genen aanwezig op het Y-chromosoom die alle ’typisch’ mannelijke kenmerken regelen. Zo erft het al dan niet haren in je oren hebben, over via het Y-chromosoom, geloof ik.
        maar inderdaad, dat is een kleine fractie van wat er aan genetisch materiaal op het X-chromosoom aanwezig is. Daar staat wel tegenover dat ook bij vrouwen maar één X-chromosoom maar echt actief is. Het andere slaapt als het ware.

    1. Het syndroom van Turner is ook een typisch voorbeeld van het feit dat iemand met maar 1 X-chromosoom per cel levensvatbaar is. Bij dit syndroom wordt er een gedeelte of een heel chromosoom gemist. Handig is het natuurlijk niet, want ziekten die recessief overdraagbaar zijn komen dus altijd tot uiting in deze personen.

  3. Grappig al dat gespeculeer echter blijven een aantal dingen altijd gelden en dat is dat alleen datgene overleeft wat levensvatbare nakomelingen oplevert. Maar ook geld dat die levensvatbare nakomelingen datzelfde kunstje weer zullen moeten kunnen flikken, dus in het geval van het genoemde voorbeeld dus dat als het mtDNA erin slaagt de Y uit een bevruchte eicel te krijgen, krijg je wel levensvatbare nakomelingen echter in een populatie zal er een voordeel ontstaan voor de situatie waarbij het een keer niet lukt, die genetische informatie zal dan vaker voorkomen, er kan wel een tijdelijke situatie ontstaan waarbij de ratio man/vrouw verhouding scheef zal liggen, voor succesvolle y-chromosomen een buitenkansje wat dan weer resulteert in het omgekeerde, een tijdelijke situatie waarin het gunstiger is om meer zonen te krijgen (iets wat zo’n beetje nu reëel is).
    Strikt genomen zal het y-chromosoom kunnen blijven degenereren misschien wel dat het uiteindelijk word opgenomen of overgenomen door een ander chromosoom (schijnt al bij een muizensoort te zijn ontdekt) dus dan begint het weer gewoon opnieuw en blijf je een soort man/vrouw situatie houden, niet echt iets om wakker van te liggen.

Laat een antwoord achter aan Elon Reactie annuleren