Extreem zware sancties, een oorlogsindustrie die een enorme wissel trekt op de Russische staatsuitgaven en miljoenen mannen de hetzij gevlucht zijn, hetzij in de Oekraïense modder proberen te overleven. Toch doet de Russische economie het goed, beter dan die van veel westerse landen. Waarom?
De verschillen tussen de Russische economie en die van een land als Nederland
Rusland is een enorm, dunbevolkt land, in haar eentje verantwoordelijk voor een zevende deel van de wereldlandoppervlakte. Ook is de Russische staatsorganisatie en cultuur sterk verschillend van die van Nederland. Als gevolg hiervan verschilt de economie van Rusland enorm van die van een land als Nederland. De voornaamste verschillen zijn, dat in Rusland delfstoffen en de directe verwerking daarvan, een groot deel van de economie vormen. Deze zijn niet voornamelijk in handen van institutionele beleggers, zoals bij ons, maar van zeer rijke mannen, de oligarchen. Deze staan bijna altijd op goede voet met het Kremlin, zo niet, dan zijn ze niet lang oligarch meer. Als ze geluk hebben, komen ze er zonder kleerscheuren, maar berooid vanaf; als ze echt de toorn van het Kremlin hebben gewekt, vallen ze uit het raam of wordt op een andere wrede manier een einde aan hun leven gemaakt. Maar niet alleen de superrijken, ook de modale Russische burger heeft hiermee te kampen.
De Russische maffia
Een parasitaire groep, de maffia, heeft overal een vinger in de pap. Alle bezit loopt risico om ingepikt te worden door de vrienden van Poetin of door iemand van de fijnmazig vertakte lokale maffia. Wil je dat je datsja niet afbrandt, of dat je goedlopende kraampje met overheerlijke pelmeni niet op een dag verdwenen is, dan moet je afpersgeld aan de lokale maffiabaas afdragen. Als gevolg daarvan doet iedere Rus zijn of haar best om bezit zoveel mogelijk geheim te houden. Crypto-influencers zoals in Nederland, die opscheppen over hun miljoenen, zijn in Rusland ondenkbaar. Die zouden snel ontvoerd worden, gemarteld totdat ze hun keys afgeven, en vervolgens verdwijnen.
Dit verklaart waarom Russische oligarchen hun bezit graag overhevelen naar een land waar het veilig is. Bijvoorbeeld een West-Europees land of de VS, waar de bescherming van eigendom juridisch sterk is. Voor de Russische economie als geheel betekende dit een enorm verlies. Het Russische BBP als geheel is zo’n 2 biljoen euro en de export zo’n 500 miljard euro. Gemiddeld verdween rond de 100 miljard euro aan kapitaal per jaar naar het buitenland. Een grote aderlating. Want Rusland importeerde voor ongeveer evenveel euro als het exporteerde.
Westerse sancties vormden paradoxaal genoeg de redding voor Poetin
Weliswaar betekende het verlies aan olie- en gasinkomsten een gevoelige klap, maar Rusland maakte dit grotendeels goed omdat het door de westerse sancties zeer lastig werd om kapitaal het land uit te smokkelen.
Ook werden er in het westen veel bezittingen, zoals protserige huizen, plezierjachten en bankrekeningen, van oligarchen in beslag genomen. De les voor oligarchen was duidelijk. Noodgedwongen moest hun kapitaal in Rusland blijven, en ze konden dus maar beter vriendjes met het Kremlin blijven. De kapitaaluitstroom stopt. Er kwam zelfs het nodige kapitaal Rusland binnen door de miljoen gevluchte expats, die geregeld via cryptovaluta geld naar hun familie in Rusland stuurden.
De improductieve sink van het luxeleventje van de oligarchen in Europa werd vervangen door de improductieve sink van de wapenindustrie en de salarissen voor Russische soldaten. Want door het volstrekt afsnijden van het SWIFT internationale bancaire systeem, moet Rusland gebruik maken van currency swaps met de centrale banken van BRICS-staten zoals China, India en Brazilië. Het is veel lastiger om hiermee te frauderen, alles verloopt via de Russische centrale bank. Ook is Rusland nu een veel geslotener economie geworden, waardoor Poetin de belastingen op de hoogste inkomens flink kan verhogen zonder dat ze ervandoor kunnen. Oligarchen proberen voornamelijk op elkaar indruk te maken. Wordt elke oligarch iets armer, dan is het nettoresultaat dat ze minder geld nodig hebben om anderen de ogen uit te steken en indruk te maken op vrouwelijk schoon.
Een potentieel bedreigende groep de Poetin met veel geld moest omkopen, wordt zo gegijzeld. Ondertussen gaat de import van gevoelige westerse technologie, zoals industriële machines om geavanceerde wapensystemen te maken, via tussenpersonen nog vrijwel ongehinderd door.
Hoe nu verder?
De achilleshiel voor Rusland is en blijft de export van grondstoffen. Rusland heeft voor miljarden aan infrastructuur in het ijzige noorden liggen. Als Oekraïense commando’s deze pijpleidingen hartje winter opblazen, vriezen de pijpen over honderden kilometers kapot. Ze worden namelijk warmgehouden door de zeer hete stromende olie. Dit geldt in mindere mate ook voor gasleidingen, al ligt het hier meer voor de hand om de sabotageacties op gasverdeelstations te richten. Oekraïne doet dit niet, omdat er het nodige Russische gas door Oekraïne stroomt en dit het land de broodnodige miljarden oplevert. Ook wil Oekraïne de grootverbruikers van Russische olie, vooral China en India, maar indirect ook Europa, niet tegen zich in het harnas jagen.
Maar mogelijk verandert de strategische afweging hier in de nabije toekomst, als Trump de olieproductie in de VS opvoert en de Amerikaanse oliemarkt isoleert. Dat verandert de Amerikanen van stakeholder in disruptor. Een hoge olieprijs zou de Amerikanen dan een enorm concurrentievoordeel geven. Ook worden zij een swing producer aan de oliekraan, een benijdenswaardige rol die nu door Saoedi-Arabië wordt gespeeld.
Mogelijk informeert dit de Oekraïense strategie om de sabotageacties niet zozeer op de primaire productie, maar op olieraffinaderijen en wapenfabrieken te richten.
We kunnen dus concluderen, dat Rusland op economische gronden niet snel failliet zal gaan. Dit alleen al, omdat de belangrijkste stakeholders nog niet willen dat Rusland stopt met olie exporteren. Tot nu toe was het belangrijkste drukmiddel het uitschakelen van zoveel mogelijk Russische soldaten, maar ook hier lijkt Poetin een goede oplossing te hebben gevonden: Noord-Koreanen. Kortom: we kunnen in Europa maar beter overschakelen naar een gedeeltelijke oorlogsconomie en onze grondstoftoevoer veilig stellen.