In sommige gevallen is moorden toegestaan

Sinds Amnesty afgelopen donderdag (5 mei) te kennen heeft gegeven vraagtekens te zetten bij de dood van Al Qaeda-leider Osama bin Laden, is er van verschillende kanten kritiek gekomen op deze mensenrechtenorganisatie. Het zouden azijnpissers zijn die vanuit de grond van hun hart ook wel weten dat de wereld beter af is met de dood van Osama. Toch is het meer dan logisch dat er een reactie kwam van Amnesty.

Kennelijk is een groot deel van het Nederlandse volk de mening toegedaan dat in sommige gevallen moorden is toegestaan. Ikzelf geef toe dat ik ook niet wakker lig van het feit dat ‘de Amerikanen’ ter plekke deze ongewapende, zich niet verzettende terrorist hebben omgebracht, maar dat weerhoudt mij er niet van het commentaar op Amnesty in perspectief te plaatsen. Want als moorden in sommige gevallen is toegestaan, moet het wel duidelijk worden in welke gevallen dan precies. Er zou een helder en ondubbelzinnig criterium opgesteld moeten worden waaruit blijkt dat voor Osama niet meer de rechten golden die voor alle andere mensen wel gelden. Dit criterium is er heden ten dage nog niet.

Wanneer is het vermoorden van een persoon erg?

Waarom is zo’n criterium er nog niet? Omdat dit moeilijk, zo niet onmogelijk, op te stellen is. Een op te stellen criterium is namelijk al snel afhankelijk van het wereldbeeld (of paradigma) waar men aan onderhevig is. Een voorbeeld: in Nazi-Duitsland waren velen mensen van mening dat voor de Joden andere regels en rechten golden dan voor Ariërs. Achteraf gezien lijkt dit de grootste onzin, maar toendertijd en in die situatie was het ‘logisch’. Het is de vraag op welke gronden wij de daden van Hitler en zijn volgelingen vandaag de dag afkeuren. Waarschijnlijk op het feit dat onder zijn verantwoordelijkheid veel mensen zijn omgekomen. Is ‘als veel mensen onder de verantwoordelijkheid van een persoon omkomen’ het heldere en ondubbelzinnige criterium op gronde waarvan wij kunnen zeggen dat een persoon geen mensenrechten meer heeft? Geen recht op een eerlijk proces en dus eigenlijk in die zin dus eigenlijk geen mens meer is?

Ik voorzie met dit criterium twee problemen. Ten eerste de vraag wanneer iets ‘veel mensen’ zijn. Is het ombrengen van duizenden mensen veel? Of tientallen of enkelen? Of zelfs bij één; oog-om-oog tand-om-tand? Het moge duidelijk zijn dat dit laatste in ieder geval niet werkzaam is. Ten tweede de vraag wie beslist wat ‘veel’ en ‘onder de verantwoordelijkheid van die persoon’ is. Hier komt ook weer het wereldbeeld (of paradigma) en de situatie bij kijken. Onder verantwoordelijkheid van President Truman zijn er in 1945 in één klap (okay, twee klappen) ruim 160.000 grotendeels onschuldige mensen omgekomen. Had Truman van zijn mensenrechten ontdaan moeten worden? Waarom of waarom niet?
Een mogelijk antwoord zou kunnen zijn dat het gedaan werd om erger te voorkomen. Maar hier gelden weer dezelfde vragen: erger voor wie en wie bepaalt wat ‘erger’ is? De meerderheid bepaalt dit. Betekent dit dat het wereldbeeld (het geloof) dat de meeste aanhangers heeft, bepaalt welke mensen er rechten hebben en welke niet? Daar lijkt het misschien wel op, maar als onafhankelijk criterium is dit natuurlijk niet waar we naar op zoek zijn.

De wereld is blij met de dood van Bin Laden

Ik vraag me af of er ooit een gerechtshof zou komen te bestaan dat internationaal één of meerdere van de mensenrechten van een individueel persoon kan ontnemen. Daarbij vraag ik me nogmaals af op welke gronden het dan acceptabel zou zijn om een persoon, in dit geval Osama, zonder proces te liquideren. Omdat er geen duidelijk criterium is, is het maar goed dat er instanties zijn die ons daar zo nu en dan op wijzen. Amnesty verdedigt wereldwijd onze rechten op het mens-zijn en doet dat aan de hand van de middelen die we hebben. Ik zou verbaasd zijn geweest als zij géén vragen hadden gesteld bij de dood van Osama. Het is natuurlijk ieders goed recht om commentaar te hebben op organisaties als Amnesty, maar realiseer je daarbij wel dat je met commentaar op Amnesty in zekere zin tegen de grondvesten van de samenleving aan het schoppen bent.