Populisten en populisme krijgen door de opkomst van partijen als SP en PVV de laatste jaren veel aandacht in de mainstream pers. Maar hoe zit het eigenlijk met het elitarisme, de anti-ideologie van het populisme?
Elitarisme, wat is dat?
In Nederland is het begrip elitarisme vrij onbekend. In internationale bronnen wordt elitarisme omschreven als:
Elitarisme is het geloof of idee dat individuen die een elite vormen – een selecte groep mensen die wordt gezien als kwalitatief beter, hoog intellect, rijkdom, speciale vaardigheden of ervaring – waarschijnlijk nuttiger zijn voor de samenleving als geheel, en daarom een grotere invloed of autoriteit verdienen dan die van anderen. [1]
Deze definitie is duidelijk en zullen we daarom hier gebruiken.
“Elitarisme” wordt net als de tegenhanger “populisme” doorgaans pejoratief gebruikt. Aanhangers van het elitaristische gedachtengoed laten zich er in Nederland zelden op voorstaan dat ze elitarist zijn. Ze noemen zich eerder “anti-populist”, “fatsoenlijk mens” of “weldenkend mens”.
De lagere klassen worden meestal aangeduid als “tokkie”, “muppets” of “proleten”.
Kennen de Lage Landen een elite?
Nederlanders laten zich er graag op voorstaan dat Nederland een egalitair, meritocratisch land is. Hoewel de machtsverschillen in Nederland kleiner zijn dan die in veel andere landen, kent Nederland wel degelijk een nadrukkelijk aanwezige elite en zelfs de hoogste verschillen in bezit ter wereld. Op topposities zie je steeds dezelfde namen weer voorbijkomen: de Tweehonderd van Mertens blijken als maatschappelijk fenomeen onuitroeibaar sinds de Pruikentijd.
België kent deze pretenties niet. België vormt een federatie van drie landsdelen met een duidelijke regionale identiteit. Vlaanderen, Wallonië en het Duitstalige gebied. Deze tegenstellingen zijn in hoge mate gepolitiseerd. Cliëntelisme is in België normaler dan bij de noorderburen. En hiermee grote machtsverschillen ook. Dat maakt het voor de Belgische elite ook minder moeilijk om het eigen bestaan te rechtvaardigen dan in Nederland. Zij kunnen de bevolking tegen elkaar uitspelen.
Denkers in het elitarisme
In Nederland is het politiek incorrect om elitaristische ideeën te verkondigen. Elitaristen handelen liever achter de schermen om hun zin door te voeren. Het volk is er om te gehoorzamen, niet om een discussie mee te voeren. Het is vulgair en werkt ook tegen je om dingen aan de grote klok te hangen. Het is effectiever om een ander oud-medecorpslid of medelid van de golfclub of Rotary te vragen om wat voor je te regelen.
Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet deed een verwoede poging om elitistische ideeën te populariseren. Deze poging werd niet op prijs werd gesteld door de overige elitaristen. Baudet is nu door het tolereren van biologisch racisme en nazi-ideeën binnen zijn achterban in diskrediet gebracht als mainstream opiniemaker.
In het buitenland bestaat wel een rijke traditie van elitaristische denkers. Deze gaat terug op de Atheense filosoof Plato. Plato liet zich, zo lijkt het, weer inspireren door vedische ideeën omtrent het racistische kastensysteem. Adel, aristocratie en monarchie (en natuurlijk het hindoeïstische kastensysteem) zijn terug te voeren op elitaristisch gedachtengoed.
Bekende moderne elitaristische denkers zijn de recent overleden Britse filosoof Roger Scruton (inspirator voor Thierry Baudet), overigens van lage komaf, Julius Evola, Friedrich Nietzsche, Gaetano Mosca, Robert Michels en Vilfredo Pareto. Alhoewel dit trio meer de werking van elitevorming beschrijft, dan elitisme expliciet verdedigt. Nauw verwant met het elitarisme is het sociaal darwinisme. Voor een erfelijke elite, zoals de adel en het koningshuis, zijn darwinistische ideeën over genetische superioriteit vanzelfsprekend erg aantrekkelijk.