Wat telt zwaarder: principes of handelsbelangen?
Een van de grotere handelspartners van Nederland is het theocratische woestijnkoninkrijk Saoedi-Arabië, dat wordt beheerst door aanhangers van het salafisme, een uitermate strenge variant van de islam. De missionaire activiteiten van enig PVV-lid Geert Wilders zijn daar, naar verluidt, niet in echt goede aarde gevallen en een handelsboycot dreigt. Wat moet leidend zijn: de koopman of de dominee?
Handelen met de vijand
Nederlanders kennen al een lange traditie van handelen met vijandige landen. Al tijdens de Tachtigjarige Oorlog, waarin de noordelijke Nederlanden zich ontworstelden uit de greep van het Spaanse vorstenhuis, handelden Nederlandse kooplieden met de Spanjaarden en verkochten zelfs munitie, waarmee het Staatse leger beschoten werd. Pecunia non olet, geld stinkt niet, was en is de lijfspreuk van de Nederlandse koopliedenklasse. De tegenwoordige tijd is geen uitzondering. Ook als het om ingrediënten voor gifgas gaat of bloeddiamanten, Nederlanders zijn nooit vies van een handeltje. Dat geldt overigens ook voor voor onze buren: Engelsen leverden martelapparatuur, Duitsers ultracentrifuges en gifgas. Ook Belgen verkopen handvuurwapens aan dubieuze landen.
Wat is meer waard: principes of winst?
Vanuit een niet-moreel standpunt lijkt deze vraag op het eerste gezicht eenvoudig te beantwoorden. Principes zijn niet tastbaar, harde knaken wel. Het is dus economisch zinvol om ondanks de morele bezwaren die we tegen een regime als dat in Saoedi-Arabie hebben, er toch mee te handelen. Maar klopt dat wel?
Waarde is informatie?
Alles om ons heen bestaat uit atomen. Atomen zijn, sporadische kernreacties daargelaten, onvernietigbaar. Koolstofatomen die ooit deel uitmaakten van een rondschuifelende reuzenspin uit het Carboon, zitten nu in een brok steenkool in een kolencentrale en vormen volgens jaar wellicht onderdeel van een design spijkerbroek uit Egyptische katoen. Het koolstofaandeel in kooldioxide, een afvalgas, het brok steenkool en een loepzuivere diamant bestaan uit exact dezelfde atomen. Het enige verschil is hoe deze atomen onderling zijn gerangschikt, m.a.w. de informatie.
Informatie en vrije geest
Wat waarde geeft is dus deze informatie. Informatie komt echter niet uit de lucht vallen. Deze is het product van onze menselijke geest. Dit maakt ook meteen onze hersenen het kostbaarste op aarde: a mind is a terrible thing to waste. Kortom: een optimaal werkende menselijke geest, goed op de hoogte van de natuurwetten, is dus meer dan goud waard. Toch kan onze geest op zichzelf weinig, zoals duizenden jaren meditatie door wijsgeren in het straatarme India bewijst. Wat is dan de missing link in de creatie van waarde? Waarom kunnen sommige groepen samenwerkende mensen veel waarde creëren, en anderen helemaal niet?
Greep op de wereld om ons heen
Onze handen zijn volgens sommige evolutionair paleontologen misschien nog wel belangrijker dan onze hersenen. Dieren die over meer hersenmassa beschikken dan de mens, zoals olifanten en walvisachtigen, ontbreekt het aan handen, waardoor ze veroordeeld zijn tot een techniekloos bestaan. Twee miljoen jaar geleden waren onze handen slechts in staat tot het fabriceren van lompe gereedschappen. Precisiewerk werd pas mogelijk toen in de laatste twee miljoen jaar onze handen van structuur veranderden, waardoor we gereedschappen konden vasthouden. Alleen omdat we in staat zijn atomen te manipuleren, kunnen we onze omgeving veranderen. De menselijke hersenen zijn in staat gereedschappen als een deel van het lichaam te zien, waardoor we geavanceerde dingen kunnen maken. Omdat machines kunnen worden gebruikt om nog betere machines te maken, ontstond hierdoor een virtueuze cirkel. Geest, handen en machines vormden een goed op elkaar aansluitend en steeds verder evoluerend geheel.
Ziel verkopen aan de duivel
Saoedi-Arabië is, als je een vrijheidslievend mens bent, geen prettig land, zelfs niet naar de maatstaven van de gemiddelde islamiet. Ongeveer de helft van de bevolking, de vrouwen, wordt wettelijk achtergesteld bij mannen. Zo geldt hun getuigenis minder dan die van een man en is het ze verboden zich zonder mannelijk familielid buiten de deur te begeven. Autorijden is vanzelfsprekend helemaal uit den boze. Wie kritiek levert, of een van de vele islamitische leefregels overtreedt, staat geseling, gevangenisstraf of executie te wachten. De inwoners van de heersende bevolkingsgroep in Saoedi-Arabië, afstammelingen van Shammar- en andere bedoeïnen, houden niet van werken met de handen. Dat vinden ze meer iets voor slaven, een echte Arabier commandeert of vecht. Geen wonder dus dat het erg moeilijk is om technisch personeel te vinden voor in fabrieken en olieinstallaties, en bedrijven uit bijvoorbeeld Nederland hier goede zaken kunnen doen, bijvoorbeeld door hand- en spandiensten te verlenen bij de oliewinning, de voornaamste inkomstenbron voor het regime.
Dit echter tegen een prijs. De islamitische leefregels zijn allesoverheersend in Saoedi-Arabië (behalve in de compounds, luxueuze getto’s voor buitenlanders) en het Saoedische regime doet er ook alles aan om de salafistische islam wereldwijd te verspreiden. En beledigingen van de islam in de kiem te smoren. Het gevolg is dat de geest van werknemers bij bedrijven die zaken doen met de sjeiks wordt ingeperkt, gevolgd door de leiders. De angst te kwetsen verlamt langzamerhand de creativiteit.
Wankelende oliereus
Het is een publiek geheim dat het grootste olieveld van Saoedi-Arabië, Ghawar, snel aan het leegraken is. Er wordt steeds meer zeewater naar beneden gepompt om de productie in het verouderende veld op peil te kunnen houden. Meer dan vijftig jaar heeft deze oliemonarchie de werel;d ion een ijzeren greep kunnen houden. Nu voor het eerst is er een mogelijkheid om te ontsnappen aan deze dodelijke wurggreep. Nu is het mogelijk de lange middelvinger te geven aan de monarchen van het woestijnkoninkrijk en zo ook dit deel van de mensheid te laten evolueren.
