Het Midden Oosten: een Maslowiaanse benadering
In een vorig artikel ben ik ingegaan op de behoeftenpiramide van de humanistisch psycholoog Abraham Maslow (1908-1970), toegepast op politiek. In dit artikel een assessment van de verschillende politieke entiteiten in het Midden Oosten en hun score op de piramide van Maslow.
Politieke systemen als oplossingen van het samenlevingsprobleem
Een enkel mens, of een kleine groep mensen, kan door middel van informele afspraken zonder al te veel problemen samenleven. Iedereen kent elkaar. Dit gaat goed tot groepen van rond de honderdvijftig personen. Bij grotere groepen zijn er steeds meer onbekenden en zijn er abstracte regels nodig. Niet voor niets ontstond de eerste wettekst, de Codex van Hammurabi, in een gebied, Mesopotamië, waar grote groepen boeren moesten samenwerken om een ingewikkeld irrigatiesysteem op te zetten en in stand te houden. Om de omgang van grote groepen mensen met elkaar in goede banen te leiden, is een politiek systeem noodzakelijk. In de lange geschiedenis van de mensheid zijn er ontelbare politieke systemen bedacht en geïmplementeerd. Elk systeem kent bepaalde sterke en zwakke punten, waardoor een specifieke omgeving en geopolitieke situatie leidde tot unieke oplossingen. Wat een sterk of zwak punt is hangt vanzelfsprekend af van de waarnemer. Een dictatuur is bijvoorbeeld erg geschikt voor een machtswellusteling in tijden van oorlog (de reden dat de oude Romeinen dan een dictator aanwezen), of een andere acute noodsituatie waarin de prioriteiten erg duidelijk zijn, maar is minder geschikt om corruptie te bestrijden, of politieke problemen (bijvoorbeeld milieuvervuiling) te ontdekken voor ze totaal uit de hand lopen. De mens is de maat der dingen: die samenlevingsvormen, waarin de mens zich maximaal ontplooit, en de overlevingskansen van de mensheid optimaal zijn, zijn superieur. De piramide van Maslow is hierbij een handig hulpmiddel om politieke systemen te evalueren.
De Maslow-niveaus van politieke entiteiten
Niveau nul. Hongersnood en/of gebrek aan kleding en onderdak. Voorbeeld: Somalië in de jaren’00
Niveau één. Voldoende voedsel en onderdak, maar gebrek aan veiligheid. Voorbeeld: vluchtelingenkamp zonder bewaking door VN-militairen.
Niveau twee. Elementaire levensbehoeften en veiligheid zijn gewaarborgd, maar er is geen vrije partnerkeuze of vriendschappen. Voorbeeld: de situatie voor vrouwen en homoseksuelen in een shariastaat.
Niveau drie. Er bestaat de mogelijkheid om een welvarend bestaan te leiden en families te vormen, maar sprake van voortdurende vernederingen. Voorbeeld: het leven van de zwarte bevolking in Zuid Afrika tijdens het apartheidsregime of van dhimmi’s in een shariastaat.
Niveau vier. Een gerieflijk bestaan leiden als gerespecteerd burger is mogelijk, maar dit dan wel ten koste van ernstige gewetensproblemen. Voorbeeld: het leven van een advocaat of bankier.
Niveau vijf. Iedereen in deze samenleving kan in principe alle vijf Maslow-behoeftes vervullen. Voorbeeld: het leven van een asceet.
De politieke entiteiten in het Midden Oosten en hun plaats in de piramide van Maslow
Staten
Turkije
Turkije is een autoritaire seculiere democratie. In Turkije is er geen hongersnood, onveiligheid of gebrek aan sociaal contact. De mogelijkheden om gewaardeerd en erkend te worden zijn ook voor vrouwen en de minderheden in Turkije relatief groot. Wel treedt de laatste jaren door het oprukkend soennitisch fundamentalisme een sterke verslechtering op. De vrijheid van meningsuiting wordt ernstig bedreigd: in Turkije zitten meer journalisten gevangen dan waar ook ter wereld. Turkije bezet illegaal Noord-Cyprus. Turkije kan dus gekarakteriseerd worden als een Maslov-4 samenleving met negatieve outlook. Voor minderheden en vrouwen dreigt terugval naar Maslov-2.
Cyprus
Cyprus, althans het niet door Turkije bezette zuidelijke deel, is een welvarend landje en volwassen democratie. De mensenrechten in Cyprus worden op wat kleinere incidenten na, gerespecteerd, de reden dat het land is toegelaten tot de Europese Unie. Wel heeft het land ernstig te lijden gehad onder financiële malversaties door de internationale bankierselite, wat voor een belangrijk deel op de bevolking is afgewenteld. Cyprus is hiermee te karakteriseren als een worstelende Maslow-5 samenleving met een stabiele toekomstverwachting.
Libanon
Libanon, het noordelijke buurlandje van Israël, wordt geregeld geteisterd door burgeroorlog tussen soennieten, sji’ieten en christenen, druzen en Palestijnse Arabieren die het doorgaans welvarende, democratisch bestuurde land terugwerpen naar Maslow-2. Bij het schrijven van dit artikel (augustus 2014) is het doorgaans rustig, al smeulen er spanningen tussen soennieten en sji’ieten. De vrouwenrechten verschillen per religie en zijn vooral bij moslims uiterst beperkt. Homoseksueel gedrag is zoals in alle Arabische landen strafbaar, al is er nu enige discussie. Er is beperkte vrijheid van godsdienst en meningsuiting: journalisten en bloggers, alsmede ex-moslims lopen voortdurend het risico aangevallen te worden door de vele religieuze heethoofden in het land. Libanon is hiermee te karakteriseren als een voor christenen en druzen Maslow-4 a 5 tot (moslimvrouwen en homo’s) Maslow-2 samenleving met onzekere outlook.
Syrië
Syrië wordt bij het schrijven van dit artikel geteisterd door een bloedige burgeroorlog. tussen de regering-Assad en gewapende groepen, welke 0ok met elkaar overhoop liggen. In (voor Assad) betere tijden beheerste het land Libanon als wingewest. In het door Assad beheerste deel van Syrië is sprake van voldoende veiligheid en voedsel/onderdak, voor zover de vele aanvallen van islamistische rebellen deze niet onmogelijk maken. Ongeveer de helft van de Syriërs is op de vlucht en woont in Maslow-1 omstandigheden. Met de vrijheid van meningsuiting is het droevig gesteld. Homoseksueel gedrag is strafbaar met 3 jaar cel. Wel bestaat er vrijheid van godsdienst en zijn vrouwen voor de wet gelijk aan mannen. Assads Ba’athpartij streeft naar gelijkberechtiging van vrouwen. Indien Syrië geen oorlog zou kennen zou het land daarmee een Maslov-4 samenleving zijn met stabiele outlook.
Irak
De Iraakse regering beheerst op dit moment alleen het sjiitische midden en zuiden van het land. Irak is formeel een democratie, maar omdat de Irakezen op politici van hun eigen sekte stemmen, is het in de praktijk een eenpartijstaat van de grootste sekte, de sjiieten. Er is voldoende voedsel en onderdak. De voor vrouwen en niet-moslims vrij progressieve wetgeving van Saddams Ba’athpartij, is na de verzwakking en val van de dictator voor een groot deel vervangen door sharia-wetten. Homoseksueel gedrag is wettelijk toegestaan, maar de vele religieuze milities in het land maken korte metten, lees: executie, met openlijk homoseksuelen. De sjiitische meerderheid en religieuze minderheden zijn dagelijks slachtoffer van bloederige afrekeningen en aanslagen. Deze mislukte staat is ondanks de overvloedige olie hiermee te karakteriseren als een Maslow-2 samenleving die langzaam afzakt naar Maslow-1.
Iran
Buurland Iran wordt sinds 1979 geregeerd door de sjiitische geestelijken en is hiermee een theocratie. Het volk mag stemmen over het uiterst beperkte domein waarover de sharia geen jurisprudentie heeft. Op het verlaten van de islam, overspel en homoseksualiteit staat de doodstraf, die ook geregeld wordt voltrokken. Iran voltrekt meer doodvonnissen dan welk ander land ook ter wereld. Er is voldoende voedsel en onderdak en wie zich aan de restrictieve islamitische wetgeving houdt, geniet een veilig bestaan. Partnerkeuze wordt beperkt: de wali (‘hoeder’) van de vrouw moet toestemming geven en homoseksuele relaties zijn uitgesloten. Voor pedoseksuelen is er daarentegen de mogelijkheid achtjarige meisjes te verkrijgen. Er is beperkte ruimte voor het opbouwen van een goed bestaan. Iran is hiermee te karakteriseren als een Maslow-3 staat met stabiele vooruitzichten; voor vrouwen en homoseksuelen Maslow-2. Pas als de theocratie wordt vervangen door een seculier politiek model, kan Iran groeien op de Maslow-schaal.
Jordanië
Het oostelijk deel van Palestina beschikt over weinig natuurlijke hulpbronnen, waardoor het land de grootste moeite heeft de snelgroeiende bevolking te voeden. Wel biedt het vorstenhuis, dat de macht deelt met een gekozen parlement, een bekwaam en stabiel bestuur, waardoor de veiligheid hoog is en de economie nu snel groeit. Zoals in alle Arabische landen zijn homoseksualiteit en vrouwenrechten precaire issues. Bij het schrijven van dit artikel is het land een oase van rust en veiligheid. Jordanië kan hiermee als een Maslov-4 tot 5 land (vrouwen en homoseksuelen: Maslow-2) worden gekarakteriseerd met positieve vooruitzichten: Helaas rukken de soennitische extremisten van IS op vanuit Irak. De kans is niet denkbeeldig dat ook Jordanië zal vallen, wat het land zou terugstorten tot Maslov-1.
Israël
Israël wordt vaak de enige democratie in het Midden Oosten genoemd. Dit is niet geheel juist: Cyprus is een even democratisch land en Jordanië en Libanon kennen ook enige democratie. Wel zijn de burgerlijke vrijheden in Israël groter dan waar dan ook in de regio. Er is grote vrijheid van godsdienst en volledige vrijheid van meningsuiting, waar de Israëli’s ook graag gebruik van maken. Voor de wet zijn man en vrouw gelijk en is ook homoseksualiteit toegestaan (hoewel veroordeeld door fundamentalistische joden en christenen). In Israël is er daarmee voor iedere staatsburger de mogelijkheid alle vijf Maslowniveaus te bereiken: een Maslow-5 samenleving dus met stabiele vooruitzichten.
Saoedi Arabië
Saoedi-Arabië beschikt over een kwart van alle bekende oliereserves op aarde. Dit verklaart, waarom westerse politici deze salafistische theocratie, die wereldwijd soennitische terroristen steunt, toch als trouw bondgenoot behandelen. Het Saoedische vorstenhuis voorziet de bevolking van voldoende voedsel en onderdak en de criminaliteit is in het koninkrijk extreem laag. Voor vrouwen is er geen vrije partnerkeuze (zelfs grotere afstanden afleggen zonder mannelijk familielid is verboden). Op homoseksualiteit en overspel, alsmede het verlaten van de islam staat de doodstraf. Het ‘beledigen van de islam’ en kritiek op het vorstenhuis komt journalisten en bloggers eveneens duur te staan. Het land is hiermee een Maslov-2 land voor vrouwen en homoseksuelen; Maslov-3 land voor mannen.
Jemen
Jemen, het enige deel van het Arabisch schiereiland waar meer regen valt, heette in de Romeinse tijd Arabia Felix, het ‘gelukkige Arabië’. Erg veel geluk kent de straatarme zuiderbuur van Saoedi Arabië nu niet meer. Een gebrek aan hulpbronnen en de hoogste bevolkingsgroei ter wereld maakt het land nu een prooi van voortdurende burgeroorlogen tussen stammen en nijpende armoede. Het land balanceert op de rand van hongersnood. Veel respect voor mensenrechten is er niet in Jemen. Vrouwenrechten, laat staan homorechten, staan in dit zeer traditionele en strenggelovige land in de kinderschoenen. Dit maakt het land tot een Maslov-1 land met twijfelachtige vooruitzichten.
Oman
De dunbevolkte oosterbuur Oman doet het veel beter. Dit sultanaat is de enige plek ter wereld waar de derde islamitische sekte, de ibadieten, de meerderheid vormt. Ibadieten kiezen traditioneel hun leider democratisch en mogen tegen een onrechtvaardige heerser in opstand komen, wat vermoedelijk verklaart waarom Oman welvarend is en goed bestuurd wordt. Dit alles tegen een prijs. De censuur in Oman is draconisch streng en wie kritiek heeft op de sultan van Oman wordt hard gestraft. Afstammelingen van slaven hebben niet de Omaanse nationaliteit en worden gediscrimineerd.. Ook de overige mensenrechten worden geregeld met voeten getreden. Kortom: Oman is een Maslow-2 tot Maslov-4 samenleving met stabiele vooruitzichten.
Verenigde Arabische Emiraten
De VAE bestaan uit zeven emiraten, waarvan Dubai, het dichtbevolkte handelscentrum, en Abu Dhabi, dat door zijn grote oppervlakte, 87% van het land, de meerderheid van de oliereserves controleert, de belangrijkste zijn. Inwoners van deze zeven emiraten, die een minderheid vormen in eigen land, hebben burgerrechten, de immigranten niet, ook al zijn ze in de Emiraten geboren. In de emiraten heerst de strenge sharia-wetgeving, waaronder de doodstraf voor homoseksuelen en overspeligen, maar binnen hotels en dergelijke tiert de prostitutie en alcoholmisbruik welig. De Emirati en immigranten leiden een relatief veilig en welvarend bestaan. zolang ze niet politiek actief zijn. Voor vrouwen is er meer vrijheid dan in Saoedi Arabië. Wel wordt alle kritiek op de heersende emirs met harde hand aangepakt. De Emiraten vormen hiermee een Maslov-3 samenleving met stabiele outlook.
Bahrein
Bahrein is een eilandarchipel tussen de landtong Qatar en het vasteland van Saoedi Arabië. Het land wordt in meerderheid door sjiieten bewoond, die in onmin leven met het soennitische vorstenhuis. Enkele jaren voor het schrijven van dit artikel sloeg Bahrein met Saoedische hulp protesten van de oppositie met grof geweld neer, waarbij de nodige doden vielen. Bahrein, waar eveneens de sharia heerst, is iets vrijer dan Qatar en de nabije buurlanden Saoedi Arabië en Iran, maar de mensenrechtensituatie is zorgwekkend. Homoseksuele activiteiten zijn in huiselijke kring toegestaan. Bahrein vormt hiermee een Maslow-3 samenleving met stabiele outlook.
Qatar
Dit steenrijke landje ligt op een landtong, bedekt met zandwoestijn, in de Perzische Golf. Onder Qatar ligt de vermoedelijk grootste gasbel ter wereld, waardoor de sjeik van Qatar volop geld heeft om de bevolking van voedsel,gezondheidszorg en onderwijs te voorzien en soennitische terreurgroepen zoals de Moslimbroederschap wereldwijd te steunen. Ook in Qatar heerst de sharia, zij het minder streng dan in zuiderbuur Saoedi Arabië. Aan de mensenrechten schort het een en ander. Op homoseksuele activiteiten staat vijf jaar cel. Niet-moslim gastarbeiders uit arme landen zoals Nepal worden erbarmelijk behandeld. Qatar vormt hiermee een Maslov-2 tot 3 samenleving met stabiele outlook.
Koeweit
Ook Koeweit, dat tussen Irak en Saoedi Arabië ligt, is een extreem rijk landje., de reden dat wijlen dictator Saddam Hussein van Irak zijn begerige ogen op het landje liet vallen. Ook in Koeweit heerst de repressieve sharia, maar de vrijheid is groter dan in alle andere landen van het Arabisch schiereiland. Zo is er universeel kiesrecht voor alle meerderjarige burgers van Koeweit. Reden om Koeweit in te schalen als Maslov-4 samenleving met stabiele outlook.
Egypte
Egypte is arm en het Nijldal is extreem dichtbevolkt. Grote delen van de bevolking zitten dicht tegen ondervoeding aan. Veel respect voor mensenrechten is er in Egypte niet. Sinds het verjagen van de Moslimbroeders is de veiligheidssituatie in Egypte verbeterd, maar politieke activiteiten en beledigingen van de islam worden hard de kop ingedrukt. De Koptische minderheid is regelmatig doelwit van discriminatie en aanvallen door Moslimbroeders. Ook het lot van vrouwen in Egypte is weinig benijdenswaardig. Homo’s kunnen tot 17 jaar celstraf krijgen als ze betrapt worden. Dit maakt Egypte een Maslow-3 samenleving met stabiele outlook.
Staatachtige entiteiten
Koerdistan
De Koerdische minderheid is er in geslaagd om tijdens de laatste jaren van Saddam en daarna, Iraaks Koerdistan om te toveren in een veilig en redelijk welvarend gebied. De mensenrechten worden naar Midden Oosterse begrippen zeer goed gewaarborgd. Wel lijken Koerden geregeld voorgetrokken te worden en komen journalisten die kritiek hebben op de bestuurders in moeilijkheden. Er is een sterke trend tot verbetering op het geboed van de mensenrechten, waardoor Koerdistan als een Maslow-4 tot 5 samenleving met positieve outlook kan worden gezien.
Islamitische Staat
ISIS, een groep van enkele tienduizenden strijders is er met behulp van lokale bedoeïenen in geslaagd om een stuk Syrië met een aangrenzend Iraaks deel, dat ruwweg overeenkomt met het door Arabische soennieten bewoonde deel van Irak, onder de voet te lopen. Reden voor leider al-Baghdadi zich uit te roepen tot kalief, de wereldlijk leider van de moslims. IS houdt zo beestachtig huis, dat zelfs Al Qaeda-aanhangers hiermee nog gematigd lijken. Niemand is zijn leven zeker onder het schrikbewind van IS, waardoor de groep als Maslow-1 moet worden geclassificeerd.
Gaza
Sinds de Israëlische troepen zich terugtrokken uit de Gazastrook, heeft de islamistische beweging Hamas de macht gegrepen. In de Gazastrook leeft de bevolking voor het grootste deel van voedselrantsoenen van de VN. Door de overvloedige hulp van buitenlandse donoren is de levenskwaliteit in Gaza hoog. Wel is de persoonlijke vrijheid uiterst beperkt en vermoordt Hamas geregeld mensen die de organisatie als bedreiging voor zichzelf of voor de islam ziet. Veel jongeren gaan aan de drugs of plegen zelfmoord wegens het uitzichtloze bestaan. Religieuze minderheden en vrouwen, laat staan homo’s leiden een precair leven. De Gazastrook is hiermee te karakteriseren als een Maslov-2 samenleving, dalend tot Maslov-1 wanneer weer een van de vele conflicten met Israël wordt uitgevochten.
Westoever
Op de gedeeltelijk door Israël bezette Westelijke Jordaanoever bestaat iets meer vrijheid. Voortdurende controles door het Israëlische leger maken reizen binnen de Westoever lastig voor de Arabische bevolking. Wel zijn er meer ontplooiingskansen voor jongeren, vrouwen en religieuze minderheden. De Westoever kan hiermee als Maslow-3 samenleving worden beschouwd.
Noord-Cyprus
Het noordelijke deel van het eiland Cyprus is bezet door Turkije. Hieruit zijn op enkele honderden Grieks-Cyprioten na, alle Grieken verjaagd. De Turken grepen hun kans om af te komen van een aantal van een lastige inheemse groep, de Koerden, en verplaatsten velen van hen naar Noord-Cyprus. Dit met de hoop dat dit ze zou verturksen. Op dit moment is geen sprake meer van grote mensenrechtenschendingen in Noord-Cyprus. Wel beschikt de minieme Griekse minderheid nog steeds niet over stemrecht. Noord-Cyprus is hiermee als een Maslow-4 samenleving te beschouwen.