menselijke verbetering

Op 9 juni werd in NEMO te Amsterdam een debat gehouden over mensverbetering. Mensverbetering is het overwinnen van de beperkingen van menselijk lichaam en geest.

Jan Staman, directeur van het Rathenau Instituut, identificeerde de twee hoofdvragen op dit gebied:

– Wat is er mogelijk? Denk bijvoorbeeld aan cosmetische ingrepen, maar vooral `smart drugs’, embryoselectie (op basis van genetische tests), hersenstimulatie, het afremmen van veroudering, en exoskeletten.
– Wat moeten we doen? Wat zijn de argumenten voor en tegen de verschillende mogelijkheden tot verbetering? Zijn er grenzen?

Mooier

Allereerst kwam de oppervlakkige kant van mensverbetering aan bod: cosmetische ingrepen. Het aanwezige publiek (ruim 50 mensen) werd gevraagd of ze de kans zouden aangrijpen zo mooi mogelijk te worden, als ze van alle bestaande mogelijkheden (plastische chirurgie, injecties etc.) gebruik zouden kunnen maken. Ondanks de menselijke aantrekking tot schoonheid zou de meerderheid dit niet doen. Om allerlei redenen, waaronder gezondheidsrisico’s, het vervagen van gezichtsuitdrukkingen, het wissen van tekening door het leven, er opeens anders uitzien voor familie en vrienden, en simpelweg tevredenheid met het huidige uiterlijk. Het is van groot belang dat risico’s minimaal zijn bij zulke behandelingen. Een mislukt resultaat is veel vervelender dan er op natuurlijke wijze niet-perfect uitzien.

Aan het woord kwam cosmetisch arts Rogier Meulenaar. “Cosmetisch artsen zijn zowel arts als koopman.” Net als bij artsen in de reguliere gezondheidszorg staat het welzijn van de klant voorop. Toch zijn de ingrepen niet noodzakelijk, maar in het algemeen wel ongevaarlijk. Belangrijk bij cosmetische ingrepen is dat het niet te zien is dat het mooiere uiterlijk het resultaat is van een ingreep.

Ethica Ineke Bolt vroeg zich af of cosmetische ingrepen mensen wel echt gelukkig maken. Het verhoogde geluksgevoel is vaak maar tijdelijk, daarna hebben mensen weer nieuwe ingrepen nodig. “Van belang is waarom iemand een ingreep wil. Wat zit erachter?”

Slimmer

Schrijfster Malou van Hintum droeg haar column `Ritalin en het streven naar perfectie‘ voor. Er werd gediscussieerd wat het verschil is tussen fysieke en mentale verbeteringen, en of we psychisch gezonde mensen wel moeten verbeteren.

Van Hintum beargumenteerde dat het onderscheid tussen verbeteren en genezen niet bestaat. “Psychische aandoeningen zijn spectrumstoornissen. Niemand is helemaal psychisch gezond, dus bij iedereen valt er wel iets te verbeteren. Het is net als met bloeddruk, waar de grens tussen gezond en ongezond ten dele willekeurig is en verandert met de tijd.”
Het verschil tussen genezen en verbeteren, wat vaak aangehaald wordt in de discussie over het vergroten van menselijke capaciteiten, is zo vaag omdat er geen objectieve, onveranderlijke norm bestaat.

Een andere kwestie is het taboe op psychische verbeteringen. Van Hintum: “Waarom mag ik wel kunstmatig mijn bloeddruk laag houden, maar niet kunstmatig mijn concentratie op het gewenste peil brengen?” Een pil tegen hoge bloeddruk is veel laagdrempeliger en minder controversieel dan een pil die de werking van de hersenen verbetert. Wellicht vanwege complexere bijwerkingen, of omdat het onze persoonlijkheid verandert, we niet meer authentiek zijn. Medicijnen als Ritalin werken overigens lang niet altijd goed bij gezonde mensen, in het geval van Ritalin (dat dopamine bevat) omdat die te weinig dopaminereceptoren hebben. Als je effectief gezonde mensen wilt helpen hun prestaties te verbeteren zul je dus specifieke oplossingen moeten zoeken.

Zintuigverlenging bij de politie

In het Amerikaanse leger gebruiken soldaten al medicatie om langer wakker en alert te blijven. Naar aanleiding hiervan sprak Mark Wiebes, innovatiemanager van het Korps landelijke politiediensten, over de mogelijkheden van mensverbetering en technologie bij de politie (hij deed dit op persoonlijke titel). Allereerst merkte hij op dat agenten stress-situaties juist opzoeken, waar dit bij werknemers in het algemeen juist vermeden wordt. De omgeving veranderen zit er dus niet in, en daardoor wordt het aantrekkelijker de capaciteiten van agenten te verbeteren om zulke situaties aan te kunnen en te verwerken. Wiebes ziet verbetering bij de politie echter niet zozeer in het sterker en slimmer maken van agenten, als wel in het verlengen van hun zintuigen met technologie. Bijvoorbeeld `ogen in het achterhoofd’, en het gebruik van beelden van dashboardcamera’s in auto’s van burgers (crowdsourcing).

Hoe nu verder?

Ter afsluiting werd een discussie gevoerd over wat ons nu te doen staat. Filosoof René Gude vroeg zich af of mensverbetering in de maatschappij moet plaatsvinden aan de hand van normen bepaald door de overheid, of door wetenschappers? Of moet iedereen vrij voor zichzelf kunnen kiezen? Democratische beslissingen zijn hier van belang, aldus Jan Staman. Het is dan wel nodig het publiek goed voor te lichten over mogelijkheden en risico’s, en vooroordelen te weg te nemen. “Probleem is dat mensen vaak niet naar wetenschappers luisteren, denk aan het volgen van een gezonde levensstijl of het nog altijd bestaan van bijgeloof. Maar er is ook een moreel debat nodig buiten de wetenschap om.”

Rob van Hattum (VPRO, NEMO) benadrukte het tekortschieten van het voorzorgsprincipe. “We moeten vooral waakzaam zijn.” Nieuwe technologie komt toch wel, dat kunnen we niet tegen houden zelfs al zouden we het willen. Het gaat er dus om dat mogelijkheden tot mensverbetering goed en veilig worden ingezet.
Filmmaker Titus Nachbauer (Transhuman): “Het zou een ramp zijn als mensen geen zelfbeschikking hebben, maar handelen onder groepsdruk.” Mensen doen vaak wat hun vrienden en familie doen.

Wat vind jij?

Een brede maatschappelijk discussie over mensverbetering is belangrijk om straks (en nu al) niet achter de feiten aan te lopen. Hebben jullie al verbeteringen aan jezelf ondergaan? Hoe ver zou je gaan, en waarom tot daar? Wat is de rol van de overheid?