Wat de ene theorie beter maakt dan de andere

Binnen de wetenschapsfilosofie probeert men wat te zeggen over het hoe en waarom van de wetenschap en haar methodes. Zoals het filosofen betaamt, is er weinig consensus in het wetenschapsfilosofisch vakgebied. Bij deze een opvatting over wat we wel kunnen zeggen.

1. Dingen veranderen. Ik neem aan dat iedereen, realist of idealist, het daar mee eens is.
2. Dankzij de wetenschap krijgen veranderingen een bepaalde richting. Nieuwe bevindingen zorgen voor nieuwe apparatuur waarmee we nieuwe handelingen kunnen verrichten of oude handelingen op een nieuwe manier kunnen verrichten. Zo kunnen we dankzij verschillende vervoermiddelen binnen kortere tijd een langere afstand afleggen en op plaatsen komen die eerst ontoegankelijk waren.
3. Dit zorgt er onder andere voor dat we als mensen op een andere manier tegen dingen aankijken en anders in het leven staan. Ook mensen veranderen, tussen generaties evenals in één mensenleven.
Ik heb bewust gekozen voor het woord ‘veranderen’ omdat deze een vrij neutrale connotatie heeft. Of de verandering een (positieve) vooruitgang betreft is nog maar de vraag. Sterker nog, ik denk dat DAT de vraag is waar het in de wetenschapsfilosofie om draait.
Vele gelezen stukken draaien om de hoedanigheid (of status) van de werkelijkheid (of ontologie) en of uit die werkelijkheid door ons als mens met al haar tekortkomingen een waarheid geabstraheerd kan worden. Zie het volgende schema:

Werkelijkheid -?-> waarheid –> goed en fout –> positief en negatief

Afhankelijk van het antwoord op de vraag of er zoiets als ‘waarheid’ bestaat volgt of theorieën (of paradigma’s, zo je wilt) cumulatief zijn of niet en of wij dit kunnen meten/weten.
Een verdieping in de wetenschapsfilosofie heeft mij vooral veel onenigheid tussen verschillende filosofen over deze onderwerpen te berde gebracht. Het dichtst dat we bij ‘waar’ zijn gekomen vind ik in het tweede deel van de definitie van wetenschappelijk realisme van van Fraassen: “… acceptance of a scientific theory involves the belief that it is true” [1].
Het ‘geloof dat iets waar is’ is naar mijn idee het dichts bij een bevredigend antwoord tot nu toe. Naar aanleiding van de drie punten waar ik mee begon, zou ik verder willen gaan met deze notie van ‘waarheid’.
4. Om een verandering als positief of negatief te kunnen beschouwen, is er een notie van waarheid nodig om de verandering aan te meten. Deze waarheid vinden we, tot dusver, in ons geloof in die waarheid.
5. Ons geloof in een bepaalde waarheid kunnen we rechtvaardigen door bij onszelf te rade te gaan. Als er verschillende theorieën zijn die bepaalde fenomenen op een verschillende manier verklaren en verschillende voorspellingen doen, kiezen we doorgaans voor die theorie waarvan we de kans op een gelukkig leven het grootst achtten.
6. Uit het idee dat we nu ouder worden en gezonder kunnen blijven dan vroeger volgt het idee dat de wetenschap ons verder heeft gebracht in positieve zin.

Hieruit volgt dan dat een theorie die naar ons idee meer verklaard en op een preciezer manier, we daarom beter kunnen noemen dan een voorgaande theorie.

[1] Curd, M. & Cover, J.A. “Philosophy of Science: The Central Issues” (1998). Pagina 1066

10 gedachten over “Wat de ene theorie beter maakt dan de andere”

  1. Niek,

    Er bestaan een aantal universele waarheden, 1 van deze waarheden is dat het woord GELOOF “niet zeker weten“ betekent.

    Ik denk zelf niet dat we doorgaans kiezen voor een theorie waarvan we de kans op een gelukkig leven het grootsts achten maar dat we doorgaans kiezen voor een theorie die ons brein het meest gerust stelt waardoor het in de meeste gevallen makkelijker wordt om enigszins onverklaarbare theorieen makkelijker voor onszelf te verklaren en aan te nemen. Dit is ook mede een reden waarom theorieen makkelijker aannames worden. Ik zag laatst de nieuwste film van Sherlock Holmes waarin Sherlock de uitspraak deed: je moet eerst feiten hebben om een theorie te kunnen ontwikkelen, als je een theorie ontwikkeld zonder eerst feiten te hebben zit je er altijd naast.

  2. Niek,
    In de studie (module) Wetenschapsleer is ook wetenschapsfilosofie opgenomen, en is wat breder van opzet. De filosofie van de wetenschappen is het vertrekpunt, terwijl je in de loop van de cursus ook uitleg krijgt over de geschiedenis van de wetenschappen, de wetenschapssociologie en -antropologie alsmede de bestudering van de relatie tussen wetenschap en maatschappij. Onder wetenschapsleer wordt in deze cursus een integrale benadering van de wetenschappen verstaan.
    De klassieke vragen van de wetenschapsleer komen aan bod. Daartoe behoren vragen als : Wat wordt er verstaan onder wetenschap? Waarop is de geldigheid van wetenschappelijke kennis gebaseerd? Hoe komt wetenschap tot stand? En: Moeten er grenzen gesteld worden aan de wetenschap?
    Verder krijg je uitleg over de relatie tussen wetenschap en werkelijkheid, dus wat jij nu doet, en tussen theorie en empirie. Belangrijke stromingen en denkers die daarbij worden besproken zijn onder andere(n): het logisch empirisme, de theorieën van Popper, Lakatos, Kuhn, het wetenschappelijk realisme, het sociaal constructivisme en Latours wetenschapsantrologie.
    Er wordt ook aandacht besteed aan de discussie over de eenheid van wetenschap. Daarbij staan de moderne, empirisch-analytische wetenschappen tegenover de mens- en cultuurwetenschappen en tegenover de biologie.
    Omdat zekerheden een illusie zijn, is reflectie op wetenschappelijke kennis wenselijk en zelfs noodzakelijk. De Wetenschapsleer zet je aan tot reflectie, om een zelfstandig oordeel te formuleren over de verhoudingen tussen de wetenschappen onderling en de complexe relatie tussen de wetenschap en de samenleving.
    Het leek me echt wat voor jou, of ben je hier al mee bezig?

    1. @Barry: Zo kun je het zeker zien. Met meneer Holmes ben ik het minder eens; hij is duidelijk geen wetenschapsfilosoof ;). Ik zou er graag wat vraagtekens bij zetten.

      @Julie: Ja ik volg momenteel het vak Wetenschapsfilosofie inderdaad, en een groot aantal namen heb ik reeds voorbij horen komen. Hartelijk dank!

      1. Niek,

        Ik zie je vraagtekens graag tegemoet, ik hou wel van een gezonde hersenkraker. Je weet dat ik niet zo goed ben in het gebruiken van grote namen zoals Julie dat kan, ik hou er mijn eigen ideeen op na. (die vast en zeker ook wel weer door iemand anders zijn bedacht en opgeschreven). Overigens..dat was bedoeld als een compliment naar Julie toe.

        1. De ideeën van een filosoof hoeven jouw eigen ideeën niet uit te sluiten maar het kan elkaar ook aanvullen?

        2. julie,

          jazeker, ik sta ook open voor filosofie, ik wou met mijn woorden alleen zeggen dat ik alles vertaal in mijn eigen woorden, ik gebruik mijn eigen verstand, ik neem niet het verstand van de groten der aarde in bruikleen en ook met het gebruik van mijn eigen verstand komen er regelmatig filosofische ideeen in mijn hoofd.Ik heb pas geleden nog iemand een filosofisch probleem gegeven die in geen enkel boek beschreven staat en er bestaat ook geen enkele oplossing of sluitend antwoord op.

          Wat als???

  3. ik snap het stuk niet helemaal. een theorie probeert zo goed mogelijk de werkelijkheid te beschrijven. Er is helemaal geen positieve of negatieve werkelijkheid. Het is zoals het is.

    maar zoals ik al zei: ik snap het niet helemaal.

    1. Adenis,

      Het klopt wat je zegt dat een theorie zo goed mogelijk de werkelijkheid probeert te beschrijven, de woorden: Zo goed mogelijk…betekent automatisch dat er meerdere werkelijkheden mogelijk zijn zolang de theorie nog een theorie is en geen feiten. Deze werkelijkheden kunnen vrijwel altijd zowel positief uitgelegd worden als negatief. Pas als theorien feiten worden zal de balans met 100% zekerheid omslaan van positief naar negatief of visa versa.

      Ik hoop dat je iets aan mijn antwoord hebt, zoniet dan moet je even precies uitleggen wat je niet snapt aan het stuk.

    2. Adenis,

      Heel mooi dat je zo’n opvatting over theorieën en werkelijkheid hebt! “Het is zoals het is” is denk ik de opvatting met de minste zorgen. Mocht je concrete vragen hebben stel ze dan, ik wil wel eea toelichten, alleen denk ik dat het alles alleen maar ‘onnodig’ moeilijk maakt.

Laat een reactie achter