Is geld waardenvrij?

Pecunia non olet, geld stinkt niet, zegt het spreekwoord. Geld is strikt neutraal en onpartijdig, denken althans economen. Maar klopt dat wel?

Van politieke economie naar economie
Een eeuw geleden heette wat we nu economie noemen politieke economie. Economie presenteert zichzelf als een exacte wetenschap. Als we kijken naar bijvoorbeeld berekeningen van het Centraal Planbureau zien hoe economen en econometristen zich tot uiterste inspannen om te berekenen met hoeveel procent de economie zal groeien of krimpen. Voor deze berekeningen maken economen gebruik van bepaalde formules. De geldigheid van deze formules, zoals we hebben gemerkt de laatste jaren, is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. Zo is een bekend dogma in de economie, dat consumenten en producenten rationeel zijn. We weten allemaal uit eigen ervaring dat dat onzin is. in Japan stortte de verkoop van flessen Johnny Black label in toen de verkoopprijs werd verlaagd. Hierdoor daalde namelijk de status als geschenk. Dit bewijst de feilbaarheid van de klassiek liberale stroming. Politiek economen van andere stromingen, bijvoorbeeld de conservatieve Oostenrijkse school of de marxistische economen, zijn door de klassiek liberale stroming in de hoek gedrukt. De vraag is of dat terecht was.

Casestudy: geld bij de Tiv
De Tiv zijn een centraal Afrikaans volk dat leeft op de grens van Nigeria met Kameroen. In de traditionele Tiv-maatschappij, die ineenstortte in de twintiger jaren van de vorige eeuw, bestonden er drie economische domeinen. Het minst prestigieuze economische domein bestond uit goederen die nodig zijn om in leven te blijven, denk aan voedsel, kippen en huisraad. Een hoger economisch domein werd gevormd door zaken als slaven, rundvee, witte kleding en koperen staven. Het allerhoogste economisch domein bestond uit huwbare vrouwelijke verwanten. Binnen de Tiv-maatschappij was het absoluut onacceptabel om bijvoorbeeld een dochter te verkopen voor een aantal zakken graan. De standaard bruidsschat bestond uit koperen staven. Echter, als de nood aan de man kwam konden deze koperen staven worden ingewisseld voor voedsel. Dit was uiteraard erg vernederend, maar maakt het wel mogelijk om in leven te blijven.

Dit Ngala executiemes uit Noord Oost Kongo werd gebruikt om slaven ceremonieel te executeren. Volgens onze normen duidelijk immoreel geld dus. Bron: coincoin.com
Dit Ngala executiemes uit Noord Oost Kongo was een betaalmiddel, maar werd ook gebruikt om slaven ceremonieel te executeren. Volgens onze normen duidelijk immoreel geld dus. Bron: coincoin.com

Hoever reikt de greep van geld?
Anders dan bij de Tiv, kunnen we anno nu met geld vrijwel alles kopen (met uitzondering van echtgenotes, tenzij je gaat shoppen bij een mensenhandelaar, een golddigger treft of je bekeert tot de islam). De economische domeinen van de Tiv zijn bij ons samengesmolten tot één domein. Hiermee is geld bij ons veel machtiger geworden dan bij de Tiv. Anders dan vaak wordt gedacht betekent dit natuurlijk wel degelijk een morele keuze. De beslissing of goederen of diensten worden gecommoditiseerd of niet, is een morele beslissing. Het voor de hand liggende voorbeeld is de slavernij. In een slavenhoudersmaatschappij zijn mensen gecommoditiseerd, met andere woorden: koopwaar. Hier in Nederland is de gezondheidszorg bijvoorbeeld voor een deel gedecommoditiseerd. Het is niet mogelijk om door veel geld te bieden, vooraan de wachtlijst voor behandeling te komen. Ook met bijvoorbeeld voedselbonnen wordt een deel van de economie gedecommoditiseerd. Alleen op de zwarte markt is het dan mogelijk om extra voedsel te kopen.

Is geld diefstal?
Ook over de oorsprong en de werking van geld kun je afvragen of deze boven de ethiek staat. Tegenstanders van fractioneel reservebankieren stellen bijvoorbeeld dat bankiers rente heffen op niet-bestaand bezit, met andere woorden diefstal plegen. Inderdaad is geld dat berust op misdadig principe immoreel. Datzelfde kan je ook zeggen van bijvoorbeeld goudgeld, omdat goud vaak onder zeer erbarmelijke arbeidsomstandigheden wordt gewonnen en de goudwinning zeer veel milieuvervuiling oplevert met onder meer kwik. Maar ook de onder anarcholiberalen bejubelde bitcoin gaat niet vrijuit. Bitcoin miners gebruiken heel veel stroom, doorgaans opgewekt met fossiele brandstoffen, om nieuwe bitcoins te ontdekken. Eigenlijk is alleen geld dat door de overheid, of door de lokale gemeenschap zelf wordt uitgegeven moreel.

Wat is de moraal achter het kapitalisme?
Volgens het kapitalisme wordt je beloond, al naar gelang je waarde produceert. Op het eerste gezicht lijkt dit een rechtvaardig principe. De mensen die de koek vergroten krijgen de meeste koek, waardoor waarde produceren wordt beloond. In de praktijk hebben veel mensen een oneerlijke voorsprong. Iemand die in Nederland geboren is, zal 20 keer zoveel verdienen als iemand met dezelfde talenten die in Jemen geboren is. Een Jemenitische vrouw uit een traditioneel islamitisch gezin zal waarschijnlijk op jonge leeftijd worden verkocht aan een rijke man. Rijke Jemenieten uit de elite hebben vergelijkbare kansen als Nederlanders.

Iemand die door pure mazzel of speling der natuur over veel verdienvermogen beschikt, zal in een puur kapitalistische maatschappij veel en veel rijker worden dan een verschoppeling. Ook al werkt de verschoppeling heel hard en heeft de verschoppeling het nodige talent. Een tweede nadeel van het kapitalisme is dat verkregen kapitaal niet altijd op de meest verstandige manier wordt ingezet. Denk aan water verslindende golfbanen, rinoceroshoorns en olifantenivoor.  De brandende ambitie die topondernemers vooruit stuwt, maakt ze ook vatbaar voor verkwisting van hulpbronnen aan onzinnige luxe. Een positieve uitzondering zijn mensen als Bill Gates, Warren Buffett en verder terug in de tijd Dale Carnegie, op zich keiharde zakenlui, die hun bijeengegaarde vermogen gebruiken en gebruikten om iets te doen voor de mensheid en wereldproblemen op te lossen.

16 gedachten over “Is geld waardenvrij?”

  1. Als het over moraal gaat dan kan alleen arbeid in geld uitgedrukt worden.  Arbeid in de ruimste zin van het woord.  Alle grondstoffen zijn er in principe al.  Arbeid zal echter in de geglobaliseerde wereld vermarkt moeten worden.  Anders kan er geen prijs bepaald worden. (op dit onderdeel ging het communisme lek)
     
    Wil je je hier aan onttrekken, dan zou je kleine gemeenschappen moeten maken die onderling regels afspreken.
    Deze kunnen geografisch bepaald zijn, maar via internet is dat wellicht niet perse meer noodzakelijk.

  2. Ik vind zelf Elon Musk ook wel een goed voorbeeld van iemand die eerst flink geld heeft verdient door paypal uit te vinden en vervolgens groot inzet op hernieuwbare energie, elektrische auto’s en nu letterlijk met dat geld de sterren aan het bestormen is om van de mensheid een multiplanet species te maken. 

    Ik val een beetje in herhaling maar mensen die dit thema interessant vinden, kan ik echt het boek van David Gruaber, Debt the first 5000 years aanbevelen. Hij laat wereldwijd over 5000 jaar zien wat voor economische systemen men overal gebruikte van wat Germen zo mooi beschrijft bij “primitieve stammen” in Afrika tot aan complexe belastingstelsels in China en India. Echt een prachtig boek om inzicht te krijgen in geld, cultuur etc.  En het blijkt dat economische systemen en hoe goed of slecht die wel of niet functioneren mensen ook al een jaar of 5000 bezighoudt. Maar goed, nu met het internet zouden we toch wel degelijk een bijzondere vernieuwing in de technologie geld door moeten kunnen voeren.  

  3. En alweer wordt waarde en prijs door elkaar gehaald in een tijd dat deze vrijwel niets meer met elkaar te maken hebben. Door de “wetenschappelijke” economen. Die stellen dat een prijs gelijk wordt aan (snel convergeert naar) de waarde.
     
    En dus worden economische modellen gelijkgesteld aan financiële modellen, wat onzin is. Huizen groeien niet, maar slijten. Een huis wordt per definitie minder waard, maar hele volksstammen geloofden in het sprookje dat het normaal is dat een huis in waarde stijgt. De huizen zijn wel in prijs gestegen, maar nogmaals, dat komt omdat waarde en prijs totaal niets meer met elkaar te maken hebben.
     
    Financiën en economie hebben trouwens ook vrijwel niets meer met elkaar te maken. Dus laten we alsjeblieft ophouden die twee op één hoop te gooien. De financiële sector heeft de economie allang in de steek gelaten omdat met pure speculatie meer geld te verdienen is, maar op één of andere rare manier denken de financiële-sector-mensen dat ze er toch een brood mee zouden moeten kunnen kopen.

  4. Is geld waardenvrij, praktische oefening. Hieronder wordt het verschil geduid tussen een traditionele kwijstschelding en een monetaire reset.
     
    Kwijtschelding

    (1) De schuldeiser krijgt z’n geld NIET terug
    (2) Het eigen vermogen van de schuldeiser verlaagt (cfr boeking kost => minder winst)
    (3) Het eigen vermogen van de schuldenaar verhoogt (cfr boeking inkomsten => meer winst)

    Monetaire reset

    (1) De schuldeiser krijgt z’n geld WEL terug
    (2) Het eigen vermogen van de schuldeiser wijzigt niet
    (3) Het eigen vermogen van de schuldenaar verhoogt
    Op basis hiervan kunnen we zien dat geld inderdaad waardenvrij is, tegelijkertijd zijn ook alle schulden weg. We zullen nu zien dat de reacties zeer verdeeld zijn maar dat is sterk afhankelijk van iets anders, vrijwel het tegenovergestelde en dat is de hechting aan geld waardoor we denken dat geld niet waardenvrij zou zijn, beetje een paradox dus. 

  5. Ik heb het boek van Graeber gelezen en ik ben het met Douwe eens dat het een heel compleet beeld geeft van het verleden en de verschillende problemen met geld. Ik vind helaas zijn slot met voorstellen voor de tegenwoordige tijd wat zwak. Wat dat betreft vind ik dat Bernard Litaer de meest heldere visie heeft: alle geldsystemen hebben nadelen, dus wil je daar niet teveel last van hebben moet je er meerdere tegelijk gebruiken met als voordeel grotere stabiliteit en als nadeel enige inefficientie. Met de huidige mogelijkheden tot automatisering kan naar mijn beleving het nadeel van inefficientie flink worden verminderd. Het is jammer dat de overheid nog steeds blijft vasthouden aan een monocultuur van betaalmiddelen, zelfs nu zo overduidelijk bewezen is hoe fragiel die is.

    1. Daar sluit ik me graag bij aan.

      Voor oplossingen of oplossingsrichtingen is Beranrd Lietaer zeer concreet, interessant en praktisch. Hij heeft zelf ook op verschillende plaatsen al samengewerkt met overheden om lokale aanvullende geldsystemen te implementeren wereldwijd. Hij is dus een man van woord en daad. Ik denk dat dat gezien het internet telkens meer zal gaan gebeuren omdat het telkens gemakkelijker wordt om dat soort aanvullende systemen te implementeren. Hieronder een interessante presentatie over een van zijn boeken.

      De financiële crisis is veroorzaakt door het onverantwoord gedrag van bankiers en speculanten. Dat is de gangbare uitleg die ons gerust stelt. Want door de speculatie in te dijken en banken beter te reguleren komt alles terug in orde.

      Of is er meer aan de hand? Volgens Bernard Lietaer wel. Hij graaft dieper en ziet het monopolie van één munt, gebaseerd op bankenschulden en economische groei, als oorzaak van de structurele crises.

      http://vooruit.be/nl/event/3346

        1. Dank je om dat te bevestigen, ik twijfelde omdat ik wat kleine problemen heb met de zoekfuncties van mijn startpagina. Het filter schakelt zich automatisch in, dat terwijl ik aangeef in de configuratie dat ik niet wens te filteren. Maar dank je voor de referentie naar dat artikel maar ook daar geeft het aan als ik de link aanklik, dat de pagina niet gevonden kan worden. Mvg.Jasper

  6. Iedere aanwijzing voor de oorzaak van de crisis, iedere oplossing van de crisis, is uiteindelijk niet meer dan een gedachte.  Een overtuiging.  Zeker in de economie bestaat geen waarheid.  Zelfs waar consensus is kan geen waarheid zijn.  Er kan immers consensus in onwaarheid zijn.

  7. Is geld waardenvrij? Nee. Is dat erg? Niet noodzakelijk. Zolang geld tenminste iets voorstelt waar de samenleving wat aan heeft.
     
    We zouden bijvoorbeeld ervoor kunnen zorgen dat geld “moeite voor de samenleving” voorstelt. Dat kan eigenlijk heel gemakkelijk. We moeten dan alleen het recht op geldcreatie terugbrengen bij de overheid. Als de overheid het geld kan maken en uitgeven aan maatschappelijk noodzakelijke dingen (wegenbouw, reddingsbrigade, dijkbewaking, groen-onderhoud of noem maar op), betekent geld niet langer meer “schuld aan een bank”. Let wel: geld kost dan nog steeds iets, namelijk arbeid. Maar die arbeid zijn we sowieso verplicht aan onze samenleving. We zijn tenslotte een sociale diersoort.

Laat een reactie achter