De onmogelijkheid van het geven van een heldere definitie

In de dagelijkse omgang met elkaar gebruiken wij woorden om ons talig uit te drukken. Deze woorden hebben in meer of mindere mate een verband met dingen in de werkelijkheid, en meestal ontstaat er in de communicatie geen verwarring over wat er bedoelt wordt. Mocht er toch verwarring ontstaan, dan zou het geen probleem moeten zijn om het één en ander te verduidelijken met een heldere definitie. Helaas blijkt dit in de praktijk vaak toch ernstig moeilijk, zo niet onmogelijk.


Circulariteit
Allereerst is er het taalkundige probleem van het circulair definiëren. Om een definitie te geven van een begrip, moet deze definitie zelf ook weer talig worden uit gedrukt. Met andere woorden: je gebruikt andere begrippen om begrippen te beschrijven. De woorden in een woordenboek zijn beschreven met andere woorden die ook in het woordenboek voorkomen. Er bestaat nergens een begin, en definities zijn in die zin altijd circulair.

In- en uitsluiting
Een tweede meer taalfilosofisch probleem, is het probleem van insluiten en uitsluiten. Neem nou het voorbeeld van een boom. Iedereen weet wat een boom is als we het er over hebben, en toch is het niet makkelijk (allicht onmogelijk?) om hier een passende definitie bij te geven. Het heeft een stam, het heeft bladeren, het is hoog, het zorgt voor zuurstof? Welke eigenschap je ook noemt, de definitie zal altijd dingen uitsluiten die wel binnen de definitie horen te vallen, en dingen insluiten die er juist niet in horen.
–    Het heeft een stam? Een werkwoord ook
–    Het heeft bladeren? Struiken ook
–    Het is hoog? Bonsaiboompjes niet
–    Het zorgt voor zuurstof? Planten ook
De Dikke VanDale (online) komt met de volgende definitie: “Houtachtig gewas met een zeer groot wortelgestel en een enkele, stevige, houtige en zich secundair verdikkende, overblijvende stam, die zich eerst op zekere hoogte boven de grond vertakt.” Je ziet hier een opsomming van een aantal eigenschappen die samen de definitie vormen van het woord.

Bron: XKCD.com

De essentie van een woord
We zijn met name in de filosofie geneigd te zoeken naar de essentie van dingen en zijn van mening dat deze ergens verborgen moet liggen – hierbij valt te denken aan de Ideeënleer van Plato, die van mening was dat de Idee (wat je vrij vertaald kan zien als de essentie) van een ding in een andere wereld gelegen is. Maar zoals Plato ook al zei, zijn dingen in onze wereld nooit perfect. Ludwig Wittgenstein, volgens velen de belangrijkste filosoof van de twintigste eeuw, merkt in de Philosophical Investigations (PI) in aforisme 116 op dat woorden nooit zo kunnen worden gebruikt dat ze helemaal in overeenstemming met hun essentie zijn. Hij beschrijft dit voorval fraai door te zeggen dat woorden geen ‘thuis’ hebben. Doordat we (zowel filosofen als mensen in het dagelijks leven) dit niet willen accepteren, blijven we dieper zoeken naar essentiële betekenis. We stellen onszelf vragen als ‘wat is rood?’ Dit soort vragen kunnen we makkelijk beantwoorden door te kijken naar hoe het begrip ‘rood’ in het dagelijks leven gebruikt wordt. Betekenis is volgens Wittgenstein te vinden in het gebruik van begrippen.

Wittgenstein noemt bij dit probleem het voorbeeld van de definitie van ‘spel’. Er is geen essentiële eigenschap te noemen van wat een spel is, maar er zijn meerdere eigenschappen te noemen die niet allemaal tegelijk hoeven te gelden. Zo kan het gooien van een bal tegen de muur ook een spel zijn, terwijl daar geen competitief element in zit. Wanneer iets een spel wordt genoemd, hangt dus af van de context. We zien dan ook bij de definitie van ‘boom’ in de Dikke VanDale nog een aantal voorbeelden waarin het gebruik van ‘boom’ wordt geïllustreerd.

Relatie met de werkelijkheid
Maar er zijn nóg meer problemen bij het geven van definities. Vaak is er bij het definiëren van een begrip geen direct verband of helemaal geen verband met dingen in de werkelijkheid. Stel dat je een potje schaak wilt spelen maar iemand heeft de koning gestolen. Moet je dan per se een vervanger vinden die er op lijkt en die ook van hout is? Welnee! Een euromunt doet ook prima dienst als koning, zolang je dit maar afspreekt met je tegenstander.
Het gaat bij taalgebruik dus met name om de afspraken die we, bewust dan wel onbewust, met elkaar hebben gemaakt. Stel dat je zegt: “deze euromunt geldt vanaf nu als koning”, dan zou het nergens op slaan als je tegenstander zou zeggen: “echt niet!” Jouw uitspraak was namelijk geen claim met een bepaalde waarheidswaarde (het kon niet waar of onwaar zijn), maar het was een afspraak die de definitie van het ding gaf.

We kunnen onmogelijk in de wereld om ons heen dingen aanwijzen die ‘bewijzen’ dat een woord een bepaalde betekenis heeft. We zitten gevangen in onze taal; er bestaat geen archimedisch punt van waaruit we met zekerheid kunnen oordelen over uitspraken.  Taal is arbitrair, dus is het onmogelijk een heldere definitie te geven.

 Bronnen:
Colleges ‘Voortgezette Taalfilosofie’ door dr. Menno Lievers (2011/2012 – Universiteit Utrecht)
College ‘De Microscoop en de Olifant’ door dr. Floris van den Berg (2011 – Universiteit utrecht)
Colleges ‘Psychologie van Taal’ door dr. Hannah de Mulder (2011 – Universiteit Utrecht)

25 gedachten over “De onmogelijkheid van het geven van een heldere definitie”

  1. Taal is uiteindelijk een beperkt hulpmiddel, zij het een erg nuttige. Wel goed om bewust te zijn van de beperkingen. Nog enkele voorbeelden met een onduidelijke betekenis zijn ‘heelal’, ‘ster’, ‘planeet’ en ‘leven’.

    1. Bedankt voor deze voorbeelden! Ik denk dat ik deze in een volgend artikel hieromtrent zal gebruiken, omdat het relevante actuele debatten zijn die mijn artikel wat praktischer maken. Pluto is immers geen planeet meer, omdat de definitie van planeet is aangepast. Een definitie is in zekere zin dus performatief.

      1. Ja inderdaad. Maar in de praktijk noemen astronomen alles wat om een ster draait en een massa heeft van de orde Aard-massa, Jupiter-massa etc. een planeet of planetair object. Ook als de ster geen Zon-achtige lichtgevende ster is maar een restant ervan zoals een witte dwerg of neutronenster, en ook als ze op een heel andere manier gevormd zijn dan (we denken) dat planeten in ons zonnestelse gevormd zijn (uit een gasschijf). Zelfs planeet-achtige objecten in de vrije ruimte (niet gebonden aan een ster) worden soms planeten genoemd.

        Wat ‘ster’ betreft: vaak wordt dit gedefinieerd als iets dat licht geeft of kernfusie heeft in de kern, maar er zijn ook stadia zonder fusie (energie komt uit samentrekking) en een neutronen’ster’ is eigenlijk een overblijfsel van een ster.

        ‘Heelal’ wordt soms gedefinieerd als alles wat er is, maar er wordt ook weer gesproken over andere heelallen, wat dan niet mogelijk is.

        Het probleem met ‘leven’ is fundamenteler, waarschijnlijk omdat we emotioneel graag willen dat leven een heldere definitie is en fundamenteel anders dan ‘levenloze’ materie.

        ‘Bewustzijn’ en ‘intelligentie’ vallen in dezelfde categorie denk ik.

        Persoonlijk heb ik altijd moeite met ‘literatuur’, dit is veelal tekst die in de smaak valt bij onduidelijke gedefinieerde ‘autoriteiten’ en niks anders. Vooral storend als deze mensen neerbuigend doen over iets dat volgens hen geen literatuur is, want smaak is het enige criterium.

        1. Ja dat klopt helemaal, smaak is een veelgebruikt criterium (misschien wel altijd). Een docent van mij gaf ooit de volgende definitie van kunst: ‘kunst is alles waarvan de museumeigenaar zegt dat het kunst is.’ Behoorlijk arbitrair.

          Overigens maak je hier een onderscheid tussen twee categorieën: de woorden die wel een materiële vertegenwoordiging hebben in de werkelijke wereld, en woorden die dat niet direct hebben. In bovenstaand artikel hoop ik te hebben aangetoond dat het voor beide categorieën lastig/onmogelijk is om een werkelijke definitie te geven (waar jij het ook mee eens bent, gezien je reactie :) ).

        2. Ja klopt helemaal.

          In het algemeen ontstaan er pas problemen als mensen te veel belang hechten aan een label, bv alleen een object willen zien als een pseudo-arbitrair persoon het kunst heeft genoemd. Uiteindelijk verandert het object er niet door.

  2. Anekdote

    Deze anekdote gaat over 3 bijzettafeltjes en mijn 4jarig zoontje.

    Ik zeg tegen mijn 4jarig zoontje: Damien, pak het kleinste bijzettafeltje maar en ga maar aan de salontafel eten. Zegt mijn zoontje: Ja maar pappa, dat is toch geen bijzettafeltje? Dat is een krukje!.. Hij kijkt mijn vrouw aan en vraagt: Mamma, pappa heeft gezegd dat het een tafeltje is maar tegen mij zegt hij nu dat het een krukje is??… Mijn vrouw kijkt mij met een glimlach dwaas aan, trekt haar schouders op en loopt grinnikend weg.

    Ik zeg tegen mijn zoontje: Ja als jij erop gaat zitten is het een krukje, als je er niet op zit is het een bijzettafeltje en als pappa erop gaat zitten wordt het brandhout…

    (Welke definitie klopt?) :)

    1. Dat is maar de vraag. Zie ook dit artikel waarin ik een voorbeeld van Joel Anderson aanhaal over een schaakspeler die opeens realiseert dat een pion eigenlijk gewoon een stuk hout is en daarom niet verder wil spelen. Hoe je tegen dingen aankijkt beïnvloedt dus wel hoe je het noemen wilt.

      Verder benadrukt Ludwig Wittgenstein dat we naar het gebruik van taal moeten kijken. Hoewel ik het niet met zekerheid durf te zeggen, denk ik dat hij zou zeggen dat de manier waarop je het gebruikt staat voor hoe je het zou noemen. Het hangt dus af van de situatie hoe je het krukje/tafeltje/brandhout wil noemen.

      1. @ Niek, dit is ook precies wat ik met mijn treffende anekdote na jouw artikel heb willen benadrukken. Ik had je bovenstaand commentaar over Ludwig Wittgenstein niet beter kunnen zeggen.

    1. @ bemoeier,

      Om mee te beginnen was het al een bijzettafeltje, mijn zoontje gebruikt het als krukje.. Prima voorbeeld zelfs, zoals Niek al zei:

      We kunnen onmogelijk in de wereld om ons heen dingen aanwijzen die ‘bewijzen’ dat een woord een bepaalde betekenis heeft.

      Officieel hoeft het dus geen bijzettafeltje te zijn en officieel hoeft het ook geen krukje te zijn, het is maar net hoe je er tegen aan kijkt wat het zou kunnen zijn, in dit geval kan hetzelfde krukje c.q. bijzettafeltje ook fungeren als voetenbankje. Wie bepaald wat officieel is?

      @Julie, op de dag dat ik op een bijzettafeltje ga zitten en er brandhout van maak ga ik niet naar de winkel om een nieuwe te kopen, dan ga ik op zoek naar een open haard.

    1. @ Julie, je laat alweer merken hoe “”intelligent”” je bent met een linkje wat werkelijk niet gaat over de anekdote die ik gaf. Het draait zich om materiaal wat in mijn huis staat,brandbaar is omdat het van hout is en zeker breekbaar als ik erop zou gaan zitten.

      Met de woorden: Hm niet zelf aangebrand raken Barry en Wat ga je nu doen? is duidelijk dat je gewoon alweer zit te provoceren, ik snap niet dat jij jezelf doelbewust voor joker zet.

      1. Okee, het is dus niet geschikt om op te zitten..
        als het voor jou maar duidelijk is, dan zijn we allemaal gerustgesteld. Doe er een klein bloemetje op..vrouwen zijn niet dwaas maar slim + lief. Jouw zoontje ook.

        1. Niek ik zal de warme gedachte van kerst weer herstellen…

          Als regen die de aarde drenkt, die droog en dorstig is: zo voedt het woord van God de mens die doods en duister is.
          Als zonlicht dat het groengewas uit zaad ontkiemen doet: zo geeft het woord van God de mens weer luister, nieuwe gloed.
          Als schaduw die verkoeling brengt op `t heetste van de dag geneest het woord van God de mens die op bevrijding wacht.
          O God, vernieuw de dorre grond, verzacht wat is verhard: maak ons gehoorzaam aan uw woord en mensen naar uw hart.

          (mooie definitie van Het Woord)

  3. De elementen waaruit het denken bestaat zijn volgens sommigen mentale beelden,
    anderen zijn van mening dat er andere, meer abstracte en symbolische vormen van denken zijn, die gebruik maken van mentale structuren als concepten en proposities.
    (Een klasse of categorie waarin men een aantal afzonderlijke entiteiten kan onderbrengen. Een belangrijke manier waarop concepten met elkaar in verband gebracht kunnen worden, is door middel van proposities (beweringen) die een subject (datgene waarover iets gezegd wordt) en een predikaat (datgene wat erover gezegd wordt) met elkaar in verband brengen.)
    De termen concept en propositie treft men ook aan in de logica en de linguïstiek.
    Proefpersonen vertelden dat wanneer hun denkprocessen zowel beeld- als woordloos waren, ze vaak wel het gevoel hadden dat er onderliggende verbanden waren, zoals de ervaring ‘dit past niet bij dat’ of een gevoel van als of maar .(Humphrey, 1951). Mentale beelden horen bij de elementen van het denken, maar het alleenrecht hebben ze niet.
    Zie voor betekenis van woorden en zinsdelen de definitietheorie en de prototypetheorie, voor de verzameling van psychologische processen die ons in staat stelt taal te begrijpen, zie de Sentence Analyzing Machinery (SAM).

  4. Waarom zou je volledige definitie willen geven, je beperkt je wereld er alleen maar mee. Zolang het niet eenduidig is omschreven zijn er meer mogelijkheden. Bijvoorbeeld je bent een ster, wow, met planeten er om heen, stel je voor. Nee van tv, oh bedoel je dat. Ik bedoel maar.
     
    Ik geef toe dat het wel veel verwarring kan geven wanneer je beide een andere definitie hebt.

      1. Mee eens dat dit handig is als je bezig bent te onderzoeken wat al is. Maar niet mee eens wanneer je iets nieuws wilt scheppen, iets wilt creeeren. Maakt niet uit of het kunst is of een nieuw medicijn, of een nieuwe techniek, een nieuw idee.
         
        In het artikel staat “de essentie van het woord”. Die krijg je niet te pakken met een definitie. Daarvoor werken woorden beperkend.

  5. Fijn hier een keer wat over te lezen, ik ben hier nu al een tijdje over na aan het denken en heb het nog geen enkele keer (hoe vaak ik het ook heb geprobeerd) ook maar een beetje helder aan iemand kunnen omschrijven of uitleggen. Ik vind er de juiste woorden niet voor of ik vind de lading die het woord met zich meebrengt niet voldoende dus mensen begrepen heel vaak niet dat ik ongeveer dit probeerde duidelijk te maken. Ik vind het een heel verwarrend iets, een ‘begrip’.. ‘begrippen’ zijn uiteindelijk toch ook alleen maar ooit door een medemens gecreëerd? Een medemens die net als ons ook gewoon de dingen om hem/haar heen een beetje logisch voor zichzelf probeerde te maken (dus het probeerde te benoemen)? En logica is relatief.
    Het meest verwarrende is denk ik nog wel dat hetgeen wat er voor bedoeld is om dingen makkelijker te maken doordat je opeens in staat bent jezelf uit te drukken, uiteindelijk alles alleen maar moeilijker maakt omdat er alweer veels te veel van zijn en we niet meer zo goed weten hoe we daarmee om moeten gaan. (en dan gaan we zelfs dat ‘gevoel’ proberen te benoemen en zo gaan we door).
    Ik ben erg in de war en hoor graag wat anderen hier over denken.

    1. En ik merk ook vaak dat ik net iets andere definities in mijn hoofd heb dan anderen om me heen, zo had ik laatst een discussie met mijn vriend over het woord ‘discussie’, ik was in de veronderstelling dat een discussie een gespreksvorm is waarin je een bepaald onderwerp bespreekt met iemand en op dat ene onderwerp dieper ingaat dan dat je anders zou doen zodat je inzichten of perspectieven of invalshoeken van een ander ziet of een blik krijgt op verschillende denkprocessen die in elk mens totaal verschillend zijn, zodat je je eigen zicht of perspectief weer kan verbreden en zo weer anders na kan denken en meer leert en dat is super fijn…
      Ik hoop dat dit bericht nog begrepen word en niet complete wartaal is haha…..

      1. ohja en hij vond dat een discussie een ketting van reacties op elkaar is en dat je elkaar alleen maar probeert te overtuigen van je eigen gelijk. Maar daar is uiteindelijk toch helemaal niks magisch aan? Waarom zou je dat zo doen?

Laat een reactie achter