Een stap richting de Sluier der Onwetendheid

Laatst zat ik in de trein, met in de stoelen naast mij een jongen en meisje van rond de 18. Half volgde ik hun gesprekken, die over de politiek bleken te gaan.  Hun vader (het waren kennelijk broer en zus) was politiek actief,  maar de dame en heer waren het niet eens met een beslissing die hij had genomen. In hun ogen had hij in een bepaalde situatie beter anders kunnen handelen. Toen niet veel later het gesprek van onderwerp was veranderd, zei het meisje dat ze graag een OV-jaarkaart voor eersteklas zou willen hebben. Door deze opmerking begon ik mij af te vragen waarom zij dat in godsnaam zou willen.

Natuurlijk snap ik dat mensen graag zo comfortabel mogelijk door het leven gaan en dat uiteraard het liefst voor noppes. Maar zeker voor mensen die actief zijn of willen zijn in de politiek lijkt het mij belangrijk zich zoveel mogelijk tussen het ‘normale volk’ te begeven. Want laten we wel wezen: politiek is toch van origine een sociale bezigheid? (1) Naar mijn mening zijn politici er om in (conflict-) situaties beslissingen te nemen die de diversiteit aan belangen zoveel mogelijk behartigd. En vanuit een ivoren toren lijkt mij dit moeilijk te bewerkstelligen.

Vrouwe Justitia is blind; ook zij neemt haar beslissingen vanachter een Sluier der Onwetendheid.

Politiek filosoof John Rawls (1921 – 2002) hield zich tijdens zijn leven bezig met het opstellen van een theorie over rechtvaardigheid, onder andere in zijn boek Theory of Justice. In dit boek beschrijft Rawls het gedachte-experiment van de Original Position. In het kort komt dit gedachte-experiment er op neer dat mensen bij het inrichten van een samenleving (of bij het verdelen van goederen in een samenleving) beslissingen zouden moeten nemen vanachter een sluier der onwetendheid (‘Veil of Ignorance‘), waarbij deze mensen niet weten in welke sociaal- of economische toestand zij zelf verkeren. Zodoende moet er dus met iedere sociale en economische klasse evenveel rekening worden gehouden; er bestaat namelijk een kans dat je zelf tot een van de minder bedeelde klassen behoort. Je zou het kunnen zien als het verdelen van een taart, waarbij je zelf de laatste bent die mag kiezen. De meest gunstige verdeling voor jezelf is dan de gelijke verdeling.

Uiteraard is Rawls’ gedachte-experiment behoorlijk hypothetisch: geen mens kan werkelijk oordelen vanachter een veil of ignorance. Rawls werd dan ook verweten een voornamelijk utopische theorie op te hebben gesteld. Desalniettemin is de Original Position een nastrevenswaardig ideaal, met name natuurlijk voor de mensen die een land besturen; de politici. Okay, de veil of ignorance bestaat niet. Zelfs als we ons best zouden doen, zullen we toch altijd een beetje bevooroordeeld blijven voor het milieu van waaruit wij zelf onze oorsprong hebben. Dit komt doordat we simpelweg minder affectie hebben met situaties, omstandigheden of bepaalde sociaal economische klassen naarmate we het op ons levenspad minder tegen (zullen) komen. Toch zijn mensen met een groot inlevingsvermogen (empathie) beter in staat zich te verplaatsen in voor hen minder bekende omstandigheden.

Hoe kan iemand er dan voor zorgen dat hij of zij meer affectie krijgt met de situatie waarin mede landgenoten zich kunnen bevinden? Juist! Door zich te omgeven met zo heterogeen mogelijke personen, zorgen dat zij bijvoorbeeld de minder bedeelde landgenoten wél op hun levenspad treffen. Met andere woorden: weg uit die ivoren toren! Een kaart om gratis met 1e klas te reizen zou zulke mensen juist de kans ontnemen te ervaren wat er leeft in de maatschappij. Iedere invloedrijke politicus zou eigenlijk vrienden moet hebben in alle lagen van de maatschappij zodat zij zich kunnen inleven in de personen die betrokken zijn bij (potentiële) conflict situaties, en zo beter de gevolgen van een te nemen beslissing kunnen overzien. Ik denk dat hoe meer vrienden een politicus heeft in zoveel mogelijk diverse ‘groepen’ die voorkomen in de maatschappij, die politicus eerder zijn beslissingen vanachter een ‘veil of ignorance’ zal nemen, zoals filosoof John Rawls zou hebben gewild.

(1)    Ik meen mij te herinneren dat een hoogleraar tijdens een gastcollege een keer zei dat er onderzoek was gedaan naar de motivatie van alumni die de politiek in wilden. Er bleek dat de meest genoemde redenen het financiële aspect en de status waren.  Het sociale aspect, waar het eigenlijk allemaal om te doen zou moeten zijn, werd nauwelijks genoemd. Helaas kan ik de bron niet meer achterhalen.

5 gedachten over “Een stap richting de Sluier der Onwetendheid”

  1. N.b. Sinds ik universiteit doe, heb ik meer en meer hoogopgeleide vrienden en kennissen (met een hoog intellectueel niveau). Helaas bestaat het grootste deel van de maatschappij hier niet uit, wat mijn vriendengroep en steeds minder representatieve afspiegeling maakt. En hiermee dus ook mijn belevingswereld. Gelukkig heb ik nog bijbaantjes, vrienden van vroeger, hobby’s (sport) en reis ik 2e klas waar ik mensen uit allerlei lagen van de maatschappij tegen kom, wat de oogkleppen nog enigszins van mijn hoofd houdt.

    N.b. Het kan zijn dat ik soms bepaalde termen door elkaar, niet helemaal correct of verwarrend gebruik. Graag hoor ik dit dan.

  2. Niek,

    In de bredere zin van het woord zijn we allemaal alumnus, leerlingen, en vanaf onze geboorte tot het eind van ons leven zullen we dat ook blijven. Ik heb enkele stukken van jou mogen lezen en in de meest positieve zin is er niks mis met jouw retorica oftewel welbespraaktheid. Ik begrijp wat je bedoeld met je opmerking over je hoogopgeleide vrienden, het is erg makkelijk mits je het niveau hebt om een stap voorwaarts te doen en je aan te passen aan een niveau waar je je aan kan meten maar het is des te moeilijker om een stap terug te doen en om je heen te blijven kijken. Ik persoonlijk reis nooit 2e klas, ik reis altijd 1e klas in mijn 2e hands auto. Ik heb ooit een vrouwtje gekend die miljonair was, ´s winters sliep zij in opvangcentra en ´s zomers sjokte ze in de stad rond met haar koffertjes, als ik haar wel eens bij de aldi of albert hein tegenkwam kocht ze luxeproducten die ik nooit zou kopen. Wat ik hiermee wil zeggen is: het doet er niet zoveel toe wie je tegenkomt in je leven, pas als je actief deelneemt in hun leven kom je tot de ontdekking dat de meeste mensen net iets anders zijn dan dat je dacht of mischien zou hopen. Je komt er vanzelf in je leven achter dat de meeste mensen die je beschouwd of beschouwd hebt als vrienden helemaal geen vrienden zijn maar mensen waar je gewoon een periode van je leven iets aan hebt gehad. Ben gewoon wie je wil zijn en probeer voorzover mogelijk onbevooroordeeld te blijven tegenover je omgeving,dan zullen we nog veel goeie artikelen van je kunnen verwachten.

  3. Iets soortgelijks als in het bovenstaande artikel van Niek, bestaat in de idealen en sociale wetmatigheden van “de Sociale Driegeleding”.
    De sociale impuls van de Antroposofie heeft die uitdaging in zich om zodanig in het leven te staan, dat men in de eerste plaats ingaat op dat wat de ander wil.
    Voor het gemak citeer ik het stukje uit Wikipedia:
    Er worden drie gebieden onderscheiden:
    * Het cultureel leven (religie, wetenschap, kunsten en opvoeding) die zich in VRIJHEID moet kunnen ontwikkelen.
    * Het rechtsleven (wetten, regels en afspraken) waar GELIJKHEID noodzakelijk is.
    * Het economisch leven (productie, distributie en consumptie) waarin broederlijkheid in plaats van concurrentie de kwaliteit moet zijn.
    In de Sociale Driegeleding wordt verder de concrete beleidsvorming open gelaten. Zij legt zich niet bij voorbaat vast op een inhoudelijk partijprogramma of in een politieke partij.
    Naar gelang de maatschappelijke ontwikkelingen wordt aan de praktijk telkens weer opnieuw vorm gegeven.
    Meer info in de literatuurverwijzingen.

  4. Niek,

    Als aanvulling: Ik neem aan dat je wel begrijp dat mijn reactie niet alleen maar gericht was op het stuk wat je in het rose vlak hebt geschreven maar het was ook een directe reactie op je artikel.Als je zoveel mogelijk heterogene mensen wil ontmoeten dan is dat mooi maar alleen dmv participatie in hun leven zul je erachter komen wat hun motieven zijn voor hun stukje politiek. Politiek is overal om je heen, vriendenpolitiek, groepspolitiek, regeringspolitiek enz. Om even een ander artikel hierbij te betrekken, als visionairs niet in staat zijn om zelf in de openbaarheid te treden dan kunnen ze dat mischien wel doen dmv hulp van coaches die hun op weg helpen in de politiek. Er zijn vele soorten visionairs, politiek gericht, uitvinders, scriptschrijvers van films, filosofische visionairs enz. Help ze in de regeringspolitiek en ons leven zal drastisch veranderen.

  5. De ontwikkeling van communicatie techniek, zal uiteindelijk het inzicht in in alle geledingen van de maatschappij door doen dringen. Je kunt je nu al op elk vlak op de hoogte stellen, de diverse sociale netwerken zijn daar ideaal voor. Voeg daar de toegankelijkheid van onderzoeks uitslagen aan toe op het reguliere net, en de wereld is een soms te open boek. Met soms te open bedoel ik dan de hoeveelheid beschikbare vuiligheid, want dat komt mee met de huidige ontwikkelingen.

Laat een reactie achter