Cynisme komt voort uit luiheid

Acedia - één van de zeven zondes
Acedia – één van de zeven zondes

Waarom zijn mensen niet bereid om zich in te zetten voor goede doelen? In dit artikel betoog ik dat deze onwil voortkomt uit luiheid. Deze luiheid wordt vervolgens gerechtvaardigd door cynisme. Oftewel: men doet alsof ze redenen hebben om niets te doen, terwijl ze die in feite helemaal niet hebben.
Zoals ik in een eerder artikel al zei, kunnen we ons vanaf nu de rest van het jaar bezig houden met alle problemen in de wereld. En dat zijn er nogal wat. Gelukkig leven we in een tijd waarin individuen meer invloed hebben op de wereld dan ooit tevoren. Vooral wij rijke westerlingen hebben:

  • veel vrije tijd
  • snelle globale communicatie en transport
  • de potentie veel mensen te bereiken via het internet
  • genoeg vrij te besteden geld
  • de mogelijkheid om kennis te nemen, en gebruik te maken, van wetenschappelijke inzichten

Toch is het een onmiskenbare waarheid dat de meeste mensen zich niet bijzonder inspannen voor goede doelen. Onze inbreng gaat vaak niet verder dan een kleine donatie. En zelfs daar moeten hulporganisaties smeken en bedelen. Hoe komt het dat wij, ondanks al onze rijkdommen, niet bereid zijn om echt iets aan de problemen te doen?

Singers vijver

De filosoof Peter Singer vraagt zich hetzelfde af. Door middel van een pakkende analogie weet hij het probleem goed weer te geven:

Singers voorbeeld werpt deze vraag op: “Waarom zijn mensen wél bereid om te helpen wanneer het probleem dichtbij is, maar niet wanneer het probleem verder weg is?” Hierop zijn talloze antwoorden mogelijk. Singer betoogt dat het allemaal een ver-van-je-bed show is, waardoor je niet even sterk gemotiveerd raakt om te helpen. Desalniettemin hebben we wel de verplichting om te helpen, ook wanneer het probleem duizenden kilometers verderop is. Er zijn drie hoofdredenen waarom sommige problemen minder sterke reacties teweeg brengen:

  1. De voorrang van handelen boven nalaten; het is minder erg om niets te doen, dan om zelf iets slechts te doen. (zie bv. het trolleyprobleem)
  2. De voorrang van nabije gevolgen boven ver weg gelegen gevolgen; wanneer iets dicht bij huis gebeurt heeft het een grotere impact dan wanneer het ver weg gebeurt.
  3. De voorrang van persoonlijke verantwoordelijkheid boven groepsverantwoordelijkheid; als jij de enige bent die kan helpen, ben je eerder geneigd om actie te ondernemen dan wanneer andere mensen ook kunnen helpen. Je kan dan namelijk altijd de schuld bij de rest van de groep leggen.

(Deze drie redenen zijn onderdeel van Samuel Scheffler’s Phenomenology of Agency.)

De rol van cynisme

Dit geeft ons een theorie waarom mensen niets doen, maar deze theorie zegt ons niets over de redenen die mensen zelf geven voor hun inactie. Er mist nog een belangrijke component: cynisme. Met cynisme bedoel ik hier: de gedachte dat jij als individu niets kan doen om de problemen in de wereld te verhelpen. Vaak is dit sterk gekoppeld aan de gedachte dat specifieke goede doelen niet effectief zijn.

Cynisme is een manier om te rationaliseren waarom jij als moreel persoon niets doet om al die stervende kinderen te helpen, waarom je niets doet tegen de vernieling van de aarde door oliemachten, waarom je niet de straat op gaat om te protesteren tegen de overheid.

Cynisme is rationaliseren van luiheid

Een cynische houding is lang niet altijd het gevolg van zorgvuldige overwegingen. Veel vaker zal je merken dat mensen cynisch zijn ten opzichte van een goed doel of ten opzichte van een probleem, als intern mechanisme om niet toe te hoeven geven dat ze eigenlijk gewoon te lui zijn. Mensen zijn niet bereid hun energie te investeren in het oplossen van wereldproblemen. Maar dat komt niet voort uit hun cynisme – hun cynisme komt voort uit hun luiheid.

Cynisme is vaak niet meer dan een rechtvaardiging voor luiheid – een manier om niet toe te hoeven geven aan jezelf dat je in feite mensen laat sterven omdat je te lui bent om het verdrinkende kind in de vijver tot hulp te schieten.

9 gedachten over “Cynisme komt voort uit luiheid”

  1. Mooie analyse.Acedia – hoofdzonde maar valt tegenwoordig onder denkfout-komt uit een categorie van zeven. Ben je door je analyse gekomen tot je oordeel:je bent lui? Want dan kan ik het begrijpen. Naast deze hoofdzondes staat nog een categorie,de zeven deugden. Als je het woord categorie kijkt dan zal je zien dat het beschuldigen betekent.En wel twee keer als je buiten de taal staat. Zo niet dan is 1+1 niet 2 maar drie. Hartelijke groet

  2. Ik vind dit een interessante analyse en ik denk dat er best wel eens een kern van waarheid in kan zitten. Luiheid als oorzaak cynisme. Een interessante theorie vind ik dit van een psychologisch mechanisme. Misschien dat een psycholoog dit kan bevestigen. Overigens is er al eerder een variant van het trolleyprobleem behandeld: het vraagstuk van de pizzakoerier.

  3. Ik vind de reacties bij nujij ook wel interessant: http://www.nujij.nl/algemeen/cynisme-komt-voort-uit-luiheid.26565081.lynkx

    Ze tonen m.i. aan dat enkele verhelderingen misschien nodig zijn:
    – ‘goede doelen’ gaat NIET alleen over de grote organisaties waar je wat geld aan geeft om problemen op te lossen. Er zijn inderdaad goede redenen om hier kritisch over te zijn. Maar buiten die organisaties om valt een hoop zelf te doen. Bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, of bijvoorbeeld zoals Douwe óók zichzelf inzet voor zijn eigen goede doel. Ook kan je bv. microfinancieren op http://www.kiva.org, wat ook moeite kost maar geen geld.
    – iedereen die genoeg vrije tijd (en technologische middelen) heeft om dit artikel te lezen (laat staan genoeg tijd om op Nujij te reageren) heeft meer dan genoeg tijd om 1 á 2 uur per week/per maand wat goeds te doen voor de wereld.
    – Dat je de problemen nooit gaat oplossen in je eentje! betekent niet dat je geen positieve invloed kan hebben. Als er dankzij jouw bijdrage 10 kinderen per jaar minder dood gaan aan diarree dan is dat al iets om tevreden mee te zijn.

  4. Zeker interessante reacties op nujij.Allemaal beschuldigingen!De ene catogorie tegenover de andere categogie.Kan ook zijn omdat mensen zich aangevallen voelen.Uiteraard heb je gelijk,wereldproblemen los je niet in je eentje op.Maar ieder die je bereikt is er een.

  5. En hoe werkt dat dan precies? Mensen op NuJij leken ongeveer hetzelfde te denken namelijk.. dus het is wel interessant.

    Ik kan me voorstellen dat je uit levenservaring ondervindt dat doneren aan unicef/warchild/KWF niets oplevert. En dat je dan uit (gerechtvaardigd) cynisme besluit hier niet meer deel aan te nemen.

    Maar waarom zou dat ertoe leiden dat je NIETS meer doet om de wereld te verbeteren? Waarom zet je je niet in voor het lokale dierenasiel, voor de bejaardentehuizen, permacultuur, microfinanciering, etc? Er zijn zo gigantisch veel goede doelen!

    Waarom zou je op basis van enkele slechte ervaringen besluiten om nooit meer iets goeds te willen doen? Bij zulk soort mensen (en dat zijn er heel veel) verdenk ik toch eerder luiheid, dan levenservaring.

Laat een reactie achter