Waarom hebben we de neiging leiders te kiezen die oneerlijk of corrupt blijken te zijn? Goed nieuws: goede leiders hoeven niet per definitie slechte mensen te zijn.
Zijn leiders per definitie rotzakken?
Een bekende uitspraak van de Britse historicus John Dalberg-Acton (waarschijnlijk zelfs bekender dan de man zelf) is: macht maakt corrupt, en absolute macht corrumpeert totaal. Wantrouwen tegen de leiders en de overheid is dan ook diep ingebakken in de westerse cultuur. Vandaar dat ze zich in het land van Niccolò Macchiavelli niet zo druk maken een leider als Berlusconi ver over de schreef gaat. We zien wangedrag van politieke leiders als een ‘occupational hazard’ – iets dat onvermijdelijk is voor mensen die een topfunctie bekleden. We verwachten van leiders dus dat ze arrogant, zelfzuchtig, hebberig, immoreel en getalenteerde bedriegers zijn. De vele anekdotes uit politiek en bestuur, denk aan de vele zelfverrijkers in Nederland, ondersteunen deze visie. Ook in het buitenland zijn er vele smeuiige verhalen bekend, denk aan Schwarzenegger, Herfkens en de strapatsen van Franse politici.
Nee, zegt psychologisch onderzoek
Dit klopt niet, zegt psycholoog Stéphane Côté van de Universiteit van Toronto in Canada, die daar met zijn collega’s onderzoek naar deed[1]. Mensen met een vriendelijk karakter die aan de macht komen zullen deze op een mensvriendelijke manier gebruiken. Dit concludeert hij op basis van drie experimenten. In het eerste experiment bekeken de onderzoekers de mate waarin de hartslag van een persoon varieert, doorgaans een maat voor de gevoeligheid van een persoon. Het bleek dat mensen met een sterke respons van de vagale toon (de medische vakterm hiervoor) die een leiderschapsrol vervulden, veel beter in staat waren om de gevoelens van een ander te vatten dan mensen die een zwakke vagale respons bezaten.
In een tweede experiment bleken de vriendelijke leiders beter in staat om iemands gevoel van iemands gezicht af te lezen dan onvriendelijke leiders. Hoe meer macht ze hadden, hoe beter ze hiertoe in staat waren.
In het derde en laatste experiment bleken leiders beter in staat om emoties te lezen als ze daarvoor beelden hadden gezien van mensen in nood.
De conclusie van Côté en de zijnen is daarom dat we niet per definitie opgescheept hoeven te zitten met types als Berlusconi, frauderende toplieden en dergelijke. Macht werkt als een vergrootglas. Etterbakken worden tirannen[2], warmvoelende mensen op een toppositie worden sociale leiders die een hele samenleving kunnen transformeren naar een positievere manier van denken.
Manier waarop we leiders kiezen hopeloos verkeerd
We hebben de neiging narcisten en psychopaten als leider te kiezen omdat ze zelfverzekerder overkomen. Helaas zijn dat soort mensen slecht in het luisteren naar anderen, waardoor de effectiviteit van het leiderschap is beperkt tot de doorgaans uiterst bekrompen denkwereld van dit soort lieden. Ook zijn ze van nature geneigd om hun omgeving naar hun hand te zetten voor hun eigen zelfzuchtige doeleinden.
Kortom: de manier waarop we onze politieke leiders selecteren is domweg verkeerd. Er zijn genoeg getalenteerde leiders in spe die helemaal niet de behoefte hebben hun macht te misbruiken. Alleen worden ze zelden gepromoveerd. Niet de werknemer die helpt bij rotklusjes wordt bevorderd, maar degene die het beste kan slijmen bij de baas. Ook stemmen mensen liever op een dominante, knappe politicus die mooie woorden spreekt en gelikt overkomt op de camera, dan op een politicus die in zijn leven werkelijk sociaal handelt. Dergelijke leiders zullen minder rekening houden met anderen dan de veronachtzaamde vriendelijke mensen. Al zijn ze er wel erg goed in die schijn te wekken, omdat ze precies weten wie ze de juiste vriendendiensten moeten bewijzen om hun status te verhogen[3].
Een voorbeeld van een dergelijke leider was bijvoorbeeld Jan Peter Balkenende, een (volgens mensen die hem van nabij kennen) vriendelijke en aimabele man. Erg visionair is hij niet, wat overigens voor vrijwel alle politici geldt, lees hier waarom het heil niet uit de politiek komt. Daarom is er nog steeds geen behoorlijk innovatieplatform, maar hij slaagde er wel in Nederland door een politiek uiterst lastige periode te loodsen. En eerlijk is eerlijk, dat is een prestatie van formaat. Op volstrekt vriendelijke wijze bereikt. Ook Warren Buffett, een van de rijkste mensen ter wereld, heeft naar het schijnt een mild en vriendelijk karakter.
NV’s hebben de persoonlijkheid van psychopaten
Hoe krijgen we meer van dit soort leiders? Wat zou helpen is sociale verantwoordelijkheid weer terug te brengen als kerntaak van een bedrijf. Op dit moment is in de VS (en vaak ook in Nederland) geregeld dat een manager alleen moet streven naar ‘share holder value’, zoveel mogelijk opbrengst voor aandeelhouders dus, en alles hieraan ondergeschikt moet maken. Dit geeft grote beursgenoteerde ondernemingen de persoonlijkheid van een sociopaat en zorgt dat vooral psychopaten “succes” (in de vorm van korte-termijn winst) boeken als leider. Google heeft bijvoorbeeld als slogan “You can make money without doing evil”. Toch is het bedrijf opmerkelijk succesvol (al ligt het wegens enkele privacy-inbreuken onder vuur, de corrumperende invloed van de corporation-rechtsvorm).
Ook moeten voor toekomstige politici de doopcelen gelicht worden. Blijkt meneer of mevrouw op de weg naar de top een spoor van ellende te hebben achtergelaten in de vorm van allerlei corrupte malversaties, dan moet dit in de openbaarheid. De kiezer zal dan hopelijk verstandig genoeg zijn dat soort mensen naar huis te sturen.
Bronnen
1. Côté S, Kraus MW, Cheng BH, Oveis C, van der Löwe I, Lian H, Keltner D., Social power facilitates the effect of prosocial orientation on empathic accuracy, Journal of personal and social psychology, 2011
2. Keltner D, Young RC, Heerey EA, Oemig C, Monarch ND., Teasing in hierarchical and intimate relations, Journal of personal and social psychology, 1998
3. Flynn FJ, Reagans RE, Amanatullah ET, Ames DR., Helping one’s way to the top: self-monitors achieve status by helping others and knowing who helps whom, Journal of personal and social psychology,2006
Google heeft weliswaar een vrij klinkende slogan maar de praktijk van het handelen van het bedrijf roept wel degelijk vragen op.
Wat de selectie van leiders betreft geldt dat een potentiële leider eerst zich een weg moet banen naar de top om in aanmerking te komen voor leiderschap en dat betekent ellebogenwerk. Ik kan me niet voorstellen dat een vriendelijke persoon dit kan lukken.
Roeland volgens mij ben je een beetje te cynisch want sommige vriendelijke personen is het dus wel gelukt (zie artikel).
Misschien dat ook het tijdgewricht een versterkende (positief en negatief) factor is. In goede tijden zijn het de saaie boekhouders die gekozen worden. De strebers, de managers. In roerige tijden de echte fascisten en de heldhaftige staatsleiders.
@Bemoeier. Volgens mij is dit meer geluk dan wijsheid en daarom gebeurt dit ook veel minder vaak.