Greenpeace voert geregeld actie tegen multinationals als Shell. Waarom zouden we ze niet mede de macht geven incompetente bedrijfspsychopaten de laan uit te schoppen?

Laat grote bedrijven controleren door bevolking

Een groot bedrijf, zeker de monopolisten onder hen, gedraagt zich in veel opzichten als een overheidsinstelling. Wordt het niet tijd dat monopolisten net als overheidsinstellingen onder toezicht van gebruikers komen?

Monopolisten onuitroeibaar
Alle goedbedoelde concurrentiewetgeving ten spijt, zijn er in de praktijk nog veel monopolisten. De reden is dat er bepaalde markten bestaan waar maar één bedrijf tegelijk echt effectief kan functioneren. Een bekend voorbeeld zijn de spoorwegen. Het Nederlandse spoornet wordt zo intensief benut, en is zo vervlochten, dat het vrijwel onmogelijk is hier meerdere bedrijven op te laten rijden. Alleen lijnen aan de rafels van het spoornet, zoals plattelandslijnen, zijn geprivatiseerd en het beheer van het spoornetwerk gebeurt door één bedrijf, Prorail.

Greenpeace voert geregeld actie tegen multinationals als Shell. Waarom zouden we ze niet mede de macht geven incompetente bedrijfspsychopaten de laan uit te schoppen?
Greenpeace voert geregeld actie tegen multinationals als Shell. Waarom zouden we ze niet mede de macht geven incompetente bedrijfspsychopaten de laan uit te schoppen?

De overheid: een getemde monopolist
De overheid voorziet in taken, waarvoor een natuurlijk monopolie de beste organisatievorm is (en een aantal taken waarbij je je dat af kan vragen). Neem het voorkomen van epidemieën of het beschermen van Nederland tegen overstromingen. We kunnen bijvoorbeeld niet kiezen voor een andere organisatie om ons te beschermen tegen boeven.

In de praktijk blijkt deze situatie toch wat minder rampzalig dan je puur op rationele gronden zou verwachten. De reden: de overheid wordt enigzins gecontroleerd door de kiezers. Als de overheid haar werk op een bepaald terrein slecht doet, worden de partijen die op dat moment regeren daarop aangesproken. Die zullen er dus (althans, vlak voor de verkiezingen) alles aan doen om het probleem op te lossen. De delen van de overheid die het slechtst presteren, denk aan de rechterlijke macht en zelfstandige bestuursorganen als het CBR, zijn niet toevallig die delen van de overheid die niet onder democratische controle staan.

Inspraak voor belanghebbenden bij monopolisten
Het democratische systeem werkt verre van vlekkeloos, maar toch beter dan een systeem waarbij er helemaal geen controle bestaat. Al te vaak zien we dat een monopolist als Schiphol, de drie Nederlandse grootbanken of telecombedrijven over de belangen van klanten en andere stakeholders heenwalsen. Over bezwaren van klanten wordt vaak lacherig gedaan.

Raad van Toezicht met stakeholders moet raad van commissarissen vervangen
Een goede oplossing is het vestigen van een roulerende raad van toezicht, bestaande uit klanten, aandeelhouders, personeelsleden, omwonenden en andere erkende stakeholders. Deze raad kan de bestaande raad van commissarissen vervangen. Deze moet de bevoegdheid hebben om situaties waarbij de belangen van klanten of omwonenden onevenredig worden geschaad, bijvoorbeeld door slechte dienstverlening, overlast of te hoge prijzen, aan te pakken en wanpresterende bestuurders bonussen af te pakken of de laan uit te sturen, een tijdelijk bestuur te benoemen of een nieuwe AVA uit te roepen.

Hoe wordt de Raad van Toezicht samengesteld?
Elke stakeholder krijgt stemformulieren of codes toegestuurd, waarmee ze vertegenwoordigers kunnen kiezen. Voor klanten zullen dit mogelijk vertegenwoordigers van de Consumentenbond zijn (of eigen gebruikersgroepen), voor omwonenden groepen als Milieudefensie en voor personeelsleden medepersoneelsleden. De Raad zit er een jaar en wordt bijvoorbeeld zes maanden na de bestuurswisseling van het dagelijkse bestuur gekozen. Deelnemers aan de Raad ontvangen een nominale onkostenvergoeding, gelijk aan een modaal Nederlands uurloon.