Bij Europese bankiers breekt het koude angstzweet uit, nu een eurosceptische regering schuld als pakketjes bankbiljetten, mini-BOT, in omloop wil brengen. Is dat terecht, of moeten de Italianen juist lof toegezwaaid krijgen voor hun oplossing van de schuldencrisis?
Hoge staatsschuld
Italië kampt met een hoge schuldenberg. De Italiaanse staat heeft voor 131% van de grootte van het geschatte Italiaanse BNP geleend. Ter vergelijking. dit is relatief gezien het dubbele van de Nederlandse schuld en een derde meer dan de Belgische schuld.
Op dit moment zijn de rentes op euroleningen laag, tussen de één en twee procent, waardoor de rentebetalingen nog enigszins op te brengen zijn: rond de tien procent van het overheidsbudget.
Dit kan echter ieder moment veranderen. Zo zijn er periodes geweest waarin de rente vier tot vijf procent was. In dat geval zal Italië gewurgd worden door de enorme rentelast, die een derde van het overheidsbudget op zal slokken.
Wat is de Mini-BOT?
De Mini-BOT is een soort bankbiljet in euro’s, in coupures van 1 euro tot 500 euro’s en zijn als zodanig straks ook te gebruiken binnen Italië. De Italianen plannen om 70 tot 100 miljard euro in de vorm van Mini-BOT in omloop te brengen [1]. Er is één belangrijk verschil met de normale bankbiljetten,die door de Europese Centrale Bank worden uitgegeven. De Italiaanse Mini-BOTs zijn stukjes staatsschuld en kunnen worden gebruikt om belasting mee te betalen. Als zodanig zijn ze erg nuttig voor Italianen, maar minder voor buitenlanders. Anders dan op normale staatsobligaties,. hoeft Italië geen cent rente te betalen op de Mini-BOTs. Door deze slimme coup slaat de Italiaanse staat maar liefst drie vliegen in één klap. Tegelijkertijd laat dit de Europese bankiers werkelijk schuimbekken van woede. Waarom?
Wat zijn voor- en nadelen van de Mini-BOT?
Het eerste voordeel van de Mini-BOT is uiteraard dat een deel van de staatsschuld nu renteloos wordt. Deze dekt namelijk de Mini-BOT biljetten. Vanzelfsprekend betekent dit minder belastinginkomsten het daarop volgende jaar, maar het alternatief was geweest dat dit geld geleend werd op de kapitaalmarkt. Hiermee haalt de Italiaanse staat als het ware de belastinginkomsten een jaar naar voren, wat een lieve duit aan rentekosten scheelt.
Het tweede voordeel is dat de Mini-BOT niet meetelt voor het batig EMU-saldo. Italië kan extra geld in omloop brengen zonder dat dit de kredietwaardigheid -op papier- van het land noemenswaard aantast. Uiteraard vormt de Mini-BOT wel degelijk een schuld, zij het een binnenlandse schuld, maar het biedt Italië op deze manier extra speelruimte.
Het derde voordeel is dat de Mini-BOT niet buiten Italië te gebruiken is. Dat maakt het voor Italianen extra aantrekkelijk om hun geld in Italië uit te geven in plaats van over de grens. Anders dan geleende euro’s, kunnen Mini-BOTs niet over de grens lekken.
Het vierde voordeel is dat er door slijtage, verzamelaars en in oude sokken, mini-BOTs zullen verdwijnen. Dat komt overeen met kwijtgescholden schuld.
Het vijfde, meest doortrapte voordeel is, dat Mini-BOTs zogeheten slecht geld zijn. De economische Wet van Gresham leert ons dat slecht geld, goed geld verdrijft. Een goudstuk is bijvoorbeeld erg goed geld. Ook al zou door een grote ramp de economie in elkaar storten, dan zouden goudstukken nog steeds erg gewild zijn. Als jij een goudstuk hebt, stop je dat liever in je kous, dan dat je er een zak aardappels van koopt. Naast hun nominale waarde, vertegenwoordigen goudstukken namelijk ook de waarde van het goud dat er in zit. De euro is een harde valuta. Hij wordt in de eurozone en een groot deel van de rest van de wereld graag aangenomen. Mini-BOTs worden alleen in Italië geaccepteerd. Dat betekent, dat Italianen liever Mini-BOTs dan euro’s uit zullen geven en hun euro’s in hun oude sok stoppen. Of ze in de rest van Europa dumpen. Dat veroorzaakt inflatie in de rest van Europa.
Kortom: door de introductie van de Mini-BOT kan Italië de zwarte piet naar de rest van Europa verschuiven.
Kan ons gehele geldstelsel niet op het Mini-BOT principe worden gegrondvest?
In het huidige geldstelsel zijn bankiers de geldscheppers. Als iemand geld leent bij een bank, leent de bank dit geld weer van de ECB. Dat geld ontstaat op dat moment uit het niets. Aan het ene kant van de streep staat het geld, aan de andere kant een evengrote schuld. Als alle schulden zouden worden afbetaald, zou er geen cent aan geld meer in omloop zijn. Het principe achter de Mini-BOT maakt dat uit staatsschuld, geld ontstaat. De twijfelachtige bankiers als tussenpersonen zijn niet meer nodig. Ook zouden er geen economische crises meer ontstaan, omdat de staat, als deze tekort komt, extra gaat lenen, met andere woorden: biljetten gaat drukken. De liquiditeit blijkt op deze manier gehandhaafd. Nadeel is uiteraard dat de staat, Zimbabwe-stijl, flink kan bijdrukken en hiermee hyperinflatie veroorzaken. Daarom moeten er meerdere valuta’s naast elkaar bestaan om de overheid scherp te houden.
Het Europese Schiereiland wordt bewoond door schapen, die omringd worden door wolven. Na de vijf eeuwen waarin Europeanen dood en verderf zaaiden op hun eigen continentje en de rest van de wereld, veranderde de blik van de Europeanen op zichzelf fundamenteel. Europa werd deze keer de voorhoede van het pacifisme. Na de val van het IJzeren Gordijn raapten de Europeanen een aanzienlijk vredesdividend. Deze gunstige tijden zijn voorbij. De wolven loeren weer richting het Europese Schiereiland, en deze keer zijn ze sterker dan in vele eeuwen.
Russische leger sterkste op Europese continent
Waar Europese staten de laatste dertig jaar fors hebben bezuinigd op defensie, rekenend op de Amerikaanse paraplu, zijn in Rusland de uitgaven aan defensie fors opgevoerd, tot 70 miljard dollar per jaar of 4,2% van het BNP. Ter vergelijking: in West-Europa ligt dit rond de 1,5%. Op dit moment beschikt Rusland over rond de 845.000 man, 22.550 tanks en 1.399 militaire vliegtuigen. Ter vergelijking: het Europese Schiereiland beschikt weliswaar over meer manschappen, 1,55 miljoen, maar veel minder tanks en vliegtuigen. Vooral de oostelijke flank van de NAVO stelt weinig voor. De Duitse luchtmacht kampt met gebreken (waar de Polen zich behoorlijk zorgen om maken), met de Bundeswehr is het niet veel beter gesteld en zowel Duitsland als Polen beschikken over veel minder tanks, 600 resp. 1000 (die in het geval van Polen erg verouderd zijn, net als die van Oekraïne). Vermoedelijk zou het Russische leger daarom weinig moeite hebben het Poolse leger te kraken, en mogelijk zelfs kunnen doorstoten in Duitsland. De Baltische staten beschikken in totaal over 3 tanks, wat overigens nog drie meer is dan het Nederlandse leger. In principe kan Rusland deze staten snel, in een dag, onder de voet lopen. De zwakte van de Europese luchtmacht bleek ook in Libië. In feite leveren zelfs bij “Europese” luchtoperaties de Amerikanen de meerderheid van de luchtmacht. Alleen de Amerikaanse luchtmacht, met in 2015 3857 gevechtsvliegtuigen, is ruimschoots opgewassen tegen de Russen.
Kortom: alleen als de Amerikanen voor zware luchtsteun zorgen zou deze ongelijke krachtsverhouding verbeteren. Helaas voor de Europeanen beschikken de Russen over een exclave, die tussen Polen en Litouwen in ligt: Kaliningrad. Hier kan Rusland de zeer effectieve en nauwkeurige Iskander ballistische raket en de S-400 luchtafweerraketten met een bereik van 400 km installeren, wat zou betekenen dat Rusland de superieure Amerikaanse luchtmacht enkele dagen op afstand kan houden in Polen en het Balticum. Dit is genoeg om het Balticum en een groot deel van Polen onder de voet te lopen en de Amerikanen voor voldongen feite te stellen. Ik denk niet dat de Amerikanen een verwoestend duel met het geduchte kernwapenarsenaal van Rusland zullen willen riskeren om perifeer terrein terug te winnen.
De motieven voor Poetin om in de eerste maanden van 2015 toe te slaan
Hoewel het Russische leger sterk is, staat Rusland strategisch gezien erg zwak. Poetin veranderde Rusland in een oliesjeikdom dat een groot deel van zelfs eerste levensbehoeften importeert. De communistische dictatuur kweekte weinig vrienden onder de Oost-Europeanen en de inwoners van voormalige Sovjetrepublieken.
Poetin heeft slechts één sterk wapen: Russische aardolie en aardgas, dat in een groot deel van de Europese energiebehoefte voorziet. Dit is echter een tweesnijdend zwaard: Europa is de enige afnemer die Rusland een hoge prijs voor het gas betaalt. Europa afknijpen zou één keer flink pijn doen op het Schiereiland, maar daarmee Ruslands voornaamste en lucratiefste afzetmarkt verwoesten. Rusland zat zelfs met de hoge olieprijzen van 2014 al in zwaar economisch weer. Begin 2015, met de gehalveerde olieprijs, is de situatie ronduit catastrofaal. Ondertussen ziet het er voor Poetin somber uit. De Oekraïners kunnen ondertussen zijn bloed wel drinken, op het Schiereiland wordt hij steeds impopulairder, de binnenlandse kritiek zwelt aan en zelfs zijn trouwe bondgenoten Loekasjenko van Wit-Rusland en Armenië beginnen twijfels te krijgen. Kortom: Rusland staat op het punt van omvallen.
De combinatie van de Europese militaire zwakte en verdeeldheid, een incompetente Amerikaanse president en zijn voortdurend verslechterende strategische positie, maakt dit een uitgelezen kans voor Poetin om met één harde tactische klap de rollen om te draaien. Een vlucht naar voren dus. Dit is namelijk de laatste gelegenheid om de ineenstorting van zijn regime af te wenden. Als hij de Baltische Staten en Oekraïne in handen krijgt, zou hem dit in de ogen van de bevolking een grote held maken. Ook zou de NAVO zwaar vernederd worden en zouden vijandige dan buurstaten als Polen en Roemenië eieren voor hun geld moeten kiezen.
De rol van Turkije
Hierbij zal hij het op een akkoordje moeten gooien met Turkije. Voor NAVO-lid Turkije is de zuidelijke Balkan, voornamelijk Bulgarije, erg aantrekkelijk. Als het Europese Schiereiland zou verzwakken, neemt de Turkse invloed sterk toe. Vermoedelijk zal Turkije zich daarom zoveel mogelijk afzijdig houden. Het zou een meesterslag zijn, als Poetin er in zou slagen om de Turken tot bondgenoot om te turnen. Het Turkse leger is sterk, volgens sommige schattingen het tiende sterkste leger ter wereld met 1000 vliegtuigen, 3000 tanks en 410.000 manschappen. Turkije zou zonder veel problemen de zwakke landen Cyprus, Griekenland en Bulgarije onder de voet kunnen lopen, waarmee de strategische positie van de NAVO hopeloos zou zijn in het Middellandse Zee-bekken. Van de Turkse president Erdogan, een islamitische extremist die net als Poetin niet bepaald gezegend is met veel scrupules, is de grote droom het Ottomaanse Rijk opnieuw te vestigen. Beheersing van de zuidelijke Balkan is hiervoor essentieel. Het oprollen van de zuidelijke flank van de NAVO en het veroveren van de Balkan zou deze droom realiteit maken.
Islamitische Staat
IS-strijders infiltreren nu Turkije, lijken een sterk bruggenhoofd in Libië te hebben gevestigd en hebben aangekondigd om vanuit Libië een aanval te doen op het Italiaanse schiereiland. Op dit moment, begin 2015, lijkt dit lachwekkende bravoure. IS krijgt een ongenadig pak slaag van de Amerikaanse luchtmacht, Koerdische strijders en sji’ietische milities, maar wat hier van belang is, is de narratief. Vrijwel elke islamiet voelt zich vernederd vanwege de overheersende rol die niet-islamieten, zoals de Amerikanen en Europeanen, spelen in de wereld en droomt van herstel van het islamitische wereldrijk, het kalifaat. Een confrontatie zoeken met het Amerikaanse leger is vanzelfsprekend zelfmoord, zoals dictator Saddam heeft ondervonden. Europa is echter een ander verhaal. Het zal de leiding van IS niet ontgaan zijn dat de Europese legers maar net opgewassen zijn tegen niet-westerse tegenstanders en dat ze vooral een harde dobber hebben om af te rekenen met fanatieke guerillastrijders zoals de taliban of IS. Europa telt ongeveer twintig miljoen immigranten van islamitische afkomst, die voor een aanzienlijk deel de koran (en, mogen we aannemen, de soenna) boven westerse normen en waarden stellen. Ook apocalyptische visioenen van een wereldoorlog tussen de islamieten en de ongelovigen zijn onder de islamieten wijdverbreid. IS stelt militair nu niet veel voor, maar de zaak verandert als het IS-narratief massaal wordt overgenomen in de islamitische wereld en straks miljoenen gewapende islamieten de IS-dreigementen waar gaan maken. Ervaringen van Koerdische vrijheidsstrijders, taaie en moedige mensen die de dood niet vrezen, met IS scheppen geen opwekkend beeld. Een vergelijkbare situatie deed zich voor in Sudan, waar toen de Mahdistische beweging dood en verderf zaaide. Stel je voor, lawines van slechtbewapende fanatiekelingen die massaal aanvallen gaan uitvoeren op niet-moslims of ‘afvalligen’, hierbij de dood niet vrezend. Hoewel er een zee ligt tussen de gebieden met een moslimmeerderheid en Europa, en de Europese vloot en luchtmacht een invasie met gemak kan afslaan, vormen de steeds meer bewapende islamitische minderheden in bijvoorbeeld de Parijse voorsteden een gevaar. De Europeanen moeten dan een oorlog op twee fronten voeren. Alle ingrediënten voor een “perfect storm” lijken aanwezig.
Wat kunnen we hieraan doen?
Om het leger te versterken is het nu rijkelijk laat. Toch zijn er enkele mogelijkheden. Poetin ziet de NAVO als zwak en verdeeld. Hier moet verandering in komen. Om te beginnen zal het Russische offensief in Oekraïne koste wat kost gestopt moeten worden. Te denken valt dan bijvoorbeeld aan een vredesmacht en het massaal aanvoeren van oorlogsmaterieel naar Oekraïne en de Baltische staten. Elke Russische provocatie op NAVO-grondgebied zal moeten worden beantwoord met scherp, maar wel proportioneel. Het Oekraïense leger moet worden voorzien van zware wapens, waaronder geavanceerde Javelin- of Spike anti-tank raketten om af te rekenen met Russische pantservoertuigen en tanks. Rusland kan verder worden gedestabiliseerd door Russische olie- en gasimport te vervangen door bijvoorbeeld uit het Midden Oosten. Ook zal China zwaar onder druk moeten worden gezet om Rusland te laten vallen. Oekraïne toelaten als NAVO-lid zou de Russen doen inzien dat de confrontatiekoers met het westen gedoemd is te mislukken. Na een paar jaar economische misère zal dan een meer democratisch bewind aan de macht komen, met de siloviki aan het hoofd.
De IS-dreiging is lastiger aan te pakken. Het is vrijwel onmogelijk om de diepe haat- en wrokgevoelens die velen onder de meer dan een miljard moslims jegens ongelovigen koesteren, weg te nemen. Om te beginnen moet het Westen duidelijk partij kiezen voor de seculiere staten Syrië, Marokko en Egypte. Elke staat die pro-kalifaat bewegingen steunt, zoals de Golfstaatjes en Saoedi Arabië, moet gezien worden als onderdeel van het vijandige blok. Het wapenbezit en de bendecultuur onder de islamitische minderheid in West Europa zal doortastend moeten worden aangepakt. Dit geldt ook voor de drijvende kracht achter IS en jihadisme: het islamitische fundamentalisme. Ter inspiratie kunnen de Europeanen kijken naar de visionaire stichter van het moderne Turkije, Kemal Atatürk. Het Westen moet deze progressieve landen volop steunen met technologie om de woestijnen tot bloei te brengen en goede onderwijs en gezondheidszorg te ontwikkelen, zodat het welvarende landen met een gelukkige bevolking worden.
Ook van belang is dat het fundamentalisme in Turkije de nek wordt omgedraaid. De militaire agressie op Cyprus en de onderdrukking van persvrijheid zijn elk voldoende redenen om het regime-Erdogan de toegang tot de Europese markt en EU-geld te ontzeggen, wat een harde klap voor het regime zou betekenen. Vooral de kliek rond Erdogan moet hard worden aangepakt, en de seculieren moeten van harte worden gesteund. De beste oplossing is uiteraard een theologische hervorming van de islam, waarbij “jihad” wordt gezien als heilige inspanning om ziekten en armoede uit te roeien, en moslims zich identificeren met goedwillende mensen in het algemeen, in plaats van alleen met andere moslims, hoe schurkachtig deze ook zijn. Dit vereist echter het afschaffen van de hadith en soenna, en terugkeren naar de oorspronkelijke brontekst van de koran. Dit zou de islam een kracht ten goede maken, in plaats van, zoals nu, een kracht van de dood en het verderf.