rechtszaken

Er worden zeer veel rechtszaken gevoerd die op het eerste gezicht totaal onzinnig lijken. Schijn bedriegt echter. Rechtszaken zijn namelijk een effectieve strategie om gevaarlijke, maar niet erg rijke tegenstanders af te remmen en failliet te laten gaan. Is ons rechtssysteem niet haar doel voorbijgeschoten?

Juridische burgeroorlog loopt totaal uit de hand
Rechtszaken zijn erg populair. Tot eind vorige eeuw vooral in de Verenigde Staten,waar het fenomeen ziekelijke vormen aanneemt, maar sinds begin deze eeuw ook hier in Europa. Steeds meer bedrijfsmiddelen worden overgeheveld van research and development-afdelingen, waar de echte innovaties vandaan komen, naar de snel groeiende juridische afdelingen, die per saldo waarde vernietigen. Een bedrijf als Microsoft, dat software ontwikkelt, besteedde tot voor kort negenhonderd miljoen dollar per jaar aan advocaten en rechtszaken, terwijl toch softwareontwikkeling de core business is van het bedrijf. Mijn voormalige studiegenoten kozen massaal voor afstudeerrichtingen die zich met patent-gerelateerde zaken bezig hielden.

Microsoft is niet uniek. Steeds meer productiviteit wordt  “geïnvesteerd” in rechtszaken en juridische activiteiten. Op dit moment wordt er aan juridische zaken in de Verenigde Staten per jaar zo’n 865 miljard dollar uitgegeven. Aan deze “juridische burgeroorlog” in de VS wordt elk jaar een Irak-oorlog aan geld besteed: 2,2 procent van het Amerikaanse bruto nationaal product (het dubbele van de uitgaven in Duitsland en het drievoudige van die in Japan). Per Amerikaans gezin – waarvan de meesten het bepaald niet breed hebben en de ouders er vaak twee of zelfs drie banen er op na houden  om het hoofd boven water te houden  – betekent dat tienduizend dollar per jaar minder. Hierbij is niet meegeteld, hoeveel veelbelovende start-ups de nek om zijn gedraaid door rechtszaken en hoe verstikkend de dreiging met rechtszaken werkt op innovatie en risicobereidheid. Hier in Nederland zijn de uitgaven aanmerkelijk lager, maar ook hier loopt het steeds meer uit de hand.

Gevolgen
Naast de grote financiële schade voor de maatschappij als geheel introduceert dit systeem ook extra onzekerheid. Zowel voor de aangeklaagde bedrijven en individuen als voor de slachtoffers, die maar af moeten wachten of ze hun rechtszaak zullen winnen. In sommige Amerikaanse staten en de voormalige Britse koloniën moet de verliezer alle juridische kosten betalen. Als een zwaar lichamelijk gehandicapte een letselschadezaak verliest, betekent dit nog een extra klap, wat in de VS met haar peperdure gezondheidszorg doorgaans een doodsklap is. Rechtspersonen als limiteds (BV’s) en corporations (NV’s)  kunnen niet in de gevangenis gezet worden. Ze kunnen alleen (extreem hoge) boetes opgelegd krijgen. Dit lokt gecalculeerde risico’s uit bij managers van deze corporaties. Als de boete op bijvoorbeeld ernstige milieuvervuiling erg laag is, zal de corporation de milieuregels aan haar laars lappen. Omdat het rechtspersonen zijn, zijn hun managers bij ze in dienst. Werknemers zijn doorgaans niet aansprakelijk voor daden die ze in opdracht van hun werkgever verrichten en in de VS hebben managers de wettelijke plicht om zoveel mogelijk winst te maken.

Verkeerde oplossing voor drie problemen
Het huidig rechtssysteem probeert een drietal problemen op te lossen. Deze zijn:
1. Hoe worden boosdoeners, die de maatschappij als geheel of individuen schade berokkenen, aangepakt en afgeschrikt?
2. Hoe worden mensen die worden getroffen door een ernstig ongeval, verzekerd van voldoende medische behandeling en inkomen?
3. Hoe worden intellectuele eigendommen beschermd?

We kunnen, denk ik, gerust vaststellen dat  zeker in de VS, maar ook steeds meer in Nederland en andere Europese landen, het rechtssysteem hierin tekort schiet. De perverse opzet van het systeem maakt dat wetsovertreding lonend is en maakt het juridische systeem een snel in omvang toenemende kanker.

Oplossing
De oplossing is mijns inziens de volgende.
Ten eerste moeten rechtspersonen juridisch transparant worden gemaakt. Alleen de beperking van financiële aansprakelijkheid (m.u.v. oplichting, ander crimineel gedrag en wanbestuur) moet overeind blijven. Verder moeten wetsovertredende werknemers persoonlijk juridisch volledig aansprakelijk worden gesteld. Niet alleen boetes voor corporations dus, maar lange gevangenisstraffen en persoonlijke aansprakelijkstelling voor misdadigers die mensenrechten schenden, anderzijds de wet overtreden en de volksgezondheid in gevaar brengen. Als een manager weet, dat hij in de gevangenis zal belanden als hij bijvoorbeeld schadelijke gezondheidseffecten onder de pet houdt of loost in een natuurgebied, dan zal hij zich wel twee keer bedenken voor hij dat soort dingen doet.
Ten tweede moet er een fatsoenlijke basisverzekering komen. In Nederland bestaat deze, al is deze onnodig uitgebreid en is het eigen risico te hoog. In de VS nog niet. De oplossing hier is het invoeren van een basisverzekering waarbij tegen een lage, schappelijke premie alle inwoners van een land verplicht verzekerd zijn voor de behandeling van levensbedreigende of anderzijds ernstige, goed behandelbare kwalen. Artsen en ziekenhuizen worden niet persoonlijk aansprakelijk gesteld bij medische missers, tenzij sprake is van ernstig verwijtbaar tekortschieten. Denk aan de zaak van de verslaafde neuroloog in het Enschedese ziekenhuis Medisch Spectum Twente, die jarenlang patiënten onterecht dement verklaarde. In deze gevallen worden zowel bestuurders als arts persoonlijk aansprakelijk gesteld. Als de arts te goeder trouw, maar niet echt competent heeft gehandeld,  komt er alleen een aantekening in het BIG register voor de desbetreffende arts en wordt de arts verplicht op dit punt bijscholing te volgen. Hierdoor kunnen ook veel lagere tarieven worden gerekend, waardoor de basisverzekering goedkoop blijft.
Ten derde wordt intellectueel eigendom op dit moment veel te gemakkelijk erkend. Echt waardevolle kennis wordt nu al niet gepatenteerd, maar als zogeheten trade secret geheim gehouden. Uiteraard is het doel alleen investering in waardevolle kennis te beschermen en triviale “uitvindingen”, zoals het één-klik kooppatent dat aan amazon.com is toegekend, niet te beschermen. Opheffen van het huidige patentrecht is hiermee het beste. Ook auteursrecht kan worden ingeperkt tot bijvoorbeeld vijf of tien jaar na publicatiedatum. Dit vormt ook een uitstekende prikkel voor creatieve artiesten om te blijven produceren, in plaats van hun bestaande werk uit te blijven melken.