Samurai van het Japanse eiland Satsuma gedurende de Boshin oorlog. De sociale mobiliteit in Japan tijdens het Tokugawa regime was nul. Als jij als boer niet aan de kant ging voor een samurai, werd je hoofd er af geslagen. Bron: Wikimedia Commons

Sociale mobiliteit groter dan ooit

Er is een gezegde ‘Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje’. Wat je ook doet, als je in de onderklasse geboren bent, zul jij nooit lid van de bovenklasse worden. Het hoort een beetje bij de calvinistische instelling van Nederland, waar bv. in de VS juist het ideaal van de American Dream wordt nagestreefd. Sommigen noemen de dit rat race, anderen zien het als de maatschappelijke ladder beklimmen. Maken we ons niet onterecht druk over maatschappelijke ongelijkheid?

Samurai van het Japanse eiland Satsuma gedurende de Boshin oorlog. De sociale mobiliteit in Japan tijdens het Tokugawa regime was nul. Als jij als boer niet aan de kant ging voor een samurai, werd je hoofd er af geslagen. Bron: Wikimedia Commons
Samurai van het Japanse eiland Satsuma gedurende de Boshin oorlog. De sociale mobiliteit in Japan tijdens het Tokugawa regime was nul. Als jij als boer niet aan de kant ging voor een samurai, werd je hoofd er af geslagen. Bron: Wikimedia Commons

Middenklasse
Waar in niet zo lang verleden afkomst bijna allesbepalend was voor je ontwikkeling, is er in een moderne en ontwikkelde systemen een brede middenklasse, waarin talent meer mogelijkheden heeft om zich te ontwikkelen. Circa 10.000 jaar geleden werd de landbouw uitgevonden, 5000 jaar geleden het schrift. Daarvoor was er een jagers-verzamelaars maatschappij, waar kennis mondeling werd doorgegeven door de ouderen. Voor inventiviteit was er niet veel plaats (het voorzien in de basisbehoeften was al moeilijk genoeg)  en fysieke kwaliteiten als kracht en uithoudingsvermogen waren doorslaggevend (dit vinden we onderbewust nog terug in wat we in het algemeen  lichamelijk aantrekkelijk vinden aan andere mensen). Met de ontwikkeling van het schrift, ontstonden er nieuwe mogelijkheden om kennis door te geven en te verspreiden. Het schrift was daarmee ook een belangrijke stimulans in de ontwikkeling van beschaving, omdat het kon worden vastgelegd, en niet afhankelijk was van een persoon. Papier is letterlijk geduldig.

Democratisering van informatie
Nu had vroeger alleen een kleine groep toegang tot deze ’technologie. Deze werd van nature gebruikt voor wat zij toen belangrijk achtte. Naast de ontwikkeling van bestuurlijke systemen, werd ook religie belangrijker als instituut. Dit is mede de oorzaak van het succes van de monotheïstische godsdiensten, omdat de kracht van een uniforme boodschap, uiteengezet in boekvorm, verspreid kon worden, wat weer tot sterkere sociale structuren leidde. Binnen deze structuren ontstonden de mogelijkheden voor mensen om zicht te ontwikkelen. Want van adel kon je niet worden, daarvoor moest men zo geboren worden. Binnen deze machtsstructuren was er wel iets van groei mogelijk, om meer van het leven te maken dan het basale overleven.

Van gildes tot boekdrukkunst
Tot 500 jaar geleden leerde je een kunde die doorgaans van meester tot leerling,  van generatie op generatie werd doorgegeven. De toegang tot kennis was nog steeds beperkt, maar door de ontwikkeling van het boekdrukken werd het makkelijker om kennis te verspreiden.  Dit zette de renaissance en de verlichting in gang, die de weg voorbereidde voor de verworvenheden die we nu hebben. In de oude wereld waar je met kracht van woord en/of daad een positie in de maatschappij kon veroveren, werd geleidelijk plaats gemaakt voor kennis.

De verandering die onze samenleving de laatste 50 jaar heeft doorgemaakt is ongekend. Burgerrechten, feminisme, rassengelijkheid, opkomst van de burgerluchtvaart,  massamedia, de wereld werd kleiner en de maatschappij mobieler. Het percentage van de mensen die hebben leren lezen en schrijven is enorm gegroeid. Steeds meer mensen hebben en krijgen toegang tot kennis. Zaken die nu vanzelfsprekend zijn, zijn  iets van de laatste decennia. Hiervoor was er veel minder mogelijk.

Tweedeling is mythe
Momenteel hebben we te kampen met maatschappelijke issues, zoals problemen in het onderwijs, de bekostiging van de zorg en het sociale stelsel, omdat de groei die we lang hadden, niet meer vanzelfsprekend is. Desondanks zijn er voor mensen van eenvoudige komaf nog genoeg mogelijkheden om zich te ontwikkelen. Met studie en hard werken, door creatieve expressie zoals zang, dans, film, en algemener met doorzettingsvermogen en door gewoon slimmer en beter te zijn dan anderen, zijn er mogelijkheden om aan de middelmaat te ontsnappen. Dankzij internet en informatietechnologie is er bijna geen excuus meer om het niet te snappen. Alle kennis die nodig is, is voorhanden, je moet het (be)grijpen.