vruchtbaarheid

De ontdekking van stamcellen in menselijke ovaria wijst erop dat nieuwe eicellen ook tijdens het leven worden geproduceerd. Dit betekent dat het in principe mogelijk is in de middellange toekomst ook oudere vrouwen kinderen te laten krijgen.

Biologieles klopt niet
Tot dusver werd gedacht (en ook op biologieles geleerd) dat vrouwelijke zoogdieren met een beperkt aantal eicellen worden geboren. Medisch onderzoeker Jonathan Tilly toonde in ieder geval in muizen aan dat dat onzin is. In 2004 ontdekte hij stamcellen voor eicellen in de eierstokken van muizen. De verrassende ontdekking volgde toen Jonathan Tilly en zijn team het aantal oöcyten – cellen die zich uiteindelijk ontwikkelen tot vruchtbare eicellen – in de eierstok telden. Omdat het aantal oöcyten gedurende het leven sterk daalt, werd aangenomen dat deze cellen voortdurend afstierven zonder aangevuld te worden. Een probleem: er bleken drie keer zoveel cellen af te sterven als daadwerkelijk verdwenen. Er is maar één zinnige verklaring: klaarblijkelijk maakte het ovarium van de muis nog steeds eicellen aan. Inderdaad leverde vervolgonderzoek op dat er bij muizen stamcellen bestaan, die ook op latere leeftijd nog eicellen aanmaken.

 

Zoals wel vaker als er onorthodoxe resultaten worden geboekt, was de kritiek op Tilly en zijn team niet van de lucht. Niet afgeschikt besloten ze door te gaan met hun onderzoek, deze keer in de eierstokken van mensen. Saitama Medical University in Japan leverde een aantal afgestane eierstokken, afkomstig van vrouwen die van geslacht veranderden.

Eicellen beschikken over een eiwit dat alleen bij deze soort cellen voordat ze rijpen voorkomt. Het team ging op zoek naar deze cellen  met een fluorescerende stof die zich bindt aan dit eiwit. Als volgende stap bouwden ze een gen in dat deze cellen groen deed oplichten. Toen de groep hun lichtgevende cellen terugplaatste in een stukje menselijk eierstokweefsel in een muis, ontdekten ze dat de cellen zich vermenigvuldigden en nieuwe onrijpe eicellen vormden. Volgens vruchtbaarheidsonderzoekers zou dit wel eens dé oplossing kunnen zijn voor oudere vrouwen die toch nog kinderen willen krijgen. Ook betekent meer eicellen, dat de menopause wordt uitgesteld.

Moeder krijgt na kijkoperatie miljoen kinderen
Volgens Tilly kan deze behandeling uitstekend worden gebruikt om eicellen voor in-vitro fertilisatie te oogsten. Muizen zijn te klein om daar rijpe menselijke eicellen in te laten ontwikkelen, maar in andere dragers kunnen de eicellen wel rijpen. Collega Evelyn Telfer van de universiteit van Edinburgh in Schotland heeft een manier uitgewerkt om vroege oocyten tot een gevorderder ontwikkelingsstadium buiten een lichaam te laten rijpen en zal Tilly hiermee helpen. Op dit moment moet een eiceldonor een zware hormoonkuur ondergaan, waarna de eieren operatief worden geoogst – gemiddeld zeven eicellen per behandeling. Met deze nieuwe techniek is een kijkoperatie voldoende. Een stukje weefsel van drie millimeter is voldoende om honderd stamcellen te oogsten, waaruit een miljoen eicellen kan worden gekweekt.

Eicellen verjongen
Embryo’s uit oudere eicellen bevatten veel genetische fouten. De reden, vermoeden veel celbiologen: de mitochondrieën in een oudere eicel zijn afgetakeld en kunnen minder energie leveren. In experimenten werden zaadcellen plus celplasma van een jonge eicel in een oude eicel geïnjecteerd. Hoewel het aantal zwangerschappen extreem hoog was, hadden twee van de zeventien kinderen het syndroom van Down. Reden om deze experimenten stop te zetten. Tilly denkt dat hij dit probleem kan voorkomen door de eigen mitochondria van de donor uit eicelstamcellen te halen. Later dit jaar starten de experimenten.

Eicellen kankervrij maken
Op dit moment worden van vrouwen die chemotherapie ondergaan, van tevoren eicellen ingevroren. Dit heeft als risico dat tumorcellen meeliften. Als alleen onrijpe eicellen worden overgezet, wordt geen eierstokweefsel maar alleen een embryo teruggeplaatst, waardoor dat risico verdwijnt.

Bronnen
Nature Medicine
Ovarian stem cells discovered in humans, New Scientist (2012)