Komt onder het voorzitterschap van Tsjechië kernenergie weer terug? Er gaan steeds meer stemmen op in de Europese Unie om kernenergie weer een revival te laten beleven.
Een energiebron moet om nuttig te zijn, niet alleen goedkoop en voldoende beschikbaar zijn, maar vooral betrouwbaar. Energie dus, die op afroep beschikbaar is. Dat verklaart de populariteit van fossiele brandstoffen, daarmee kan je namelijk wanneer je die ook nodig het er energie aan onttrekken en daarmee elektriciteit opwekken of je voertuig vliegtuig of schip mee voortbewegen. Duurzame energiebronnen als zon en wind hebben als groot nadeel dat je afhankelijk bent van de weersomstandigheden en er af en toe momenten zijn dat er geen energie beschikbaar is.
Dat, en met de geopolitieke spelletjes van Rusland, heeft ertoe geleid dat er toch weer steeds serieuzer gekeken wordt naar kernenergie. Kernenergie is altijd beschikbaar en hoewel controversieel, zijn wetenschappers het er bijna allemaal over eens dat kernenergie de veiligste, schoonste en ook redelijk voordelige energiebron is. Wat kernenergie duur maakt zijn de steeds strengere en steeds veranderende regels.
De grootste kerncentrale van Europa staat in Oekraïne, in het stadje Energodar in het door Rusland bezet gehouden deel van Zaporizhia Oblast. Helaas terrroriseren de Russische bezetters het Oekraïense personeel, dat desondanks onder grote druk doorgaat schone en veilige energie aan Oekraïne te leveren. Bron Energyschool.narod.ru
Daardoor, en door de bezwaarschriften, moet een kerncentrales vaak jarenlange vertraging doormaken. Maar sinds de inval van Rusland in Oekraïne is er een andere wind gaan waaien in de Europese Unie. Waarnemers verwachten dat met het voorzitterschap van Tsjechië, een warm voorstander van meer kernenergie, er waarschijnlijk meer realistisch gekeken wordt naar de inzet van kernenergie om onze energie problemen mee op te lossen. In deze documentaire van de Duitste staatsomroep Deutsche Welle de laatste stand van zaken.
Czech Republic calls nuclear energy a 'priority' as it assumes EU Council Presidency | DW Business
In de westerse main stream media wordt de indruk gewekt, als zou de hele wereld vereend zijn in haar afschuw tegen de Russische invasie van Oekraïne. De werkelijkheid is anders. Rusland heeft zich verzekerd van de steun, of neutraliteit, van de meeste andere grootmachten, zoals China, India en Brazilië.
Kaart van landen die sancties tegen Rusland af hebben gekondigd, stand van zaken 19 maart 2022
Volgens de mainstream media bestaat er wereldwijd veel verontwaardiging over de inval voor de sloot in Oekraïne. Demonstratries in westerse landen, en de steun voor de president van Oekraïne Zelensky door westerse regeringsleiders, krijgen veel aandacht in de media. Interessanter is wat er niet in de media komt. Dat is namelijk de oorverdovende stilte in de rest van de wereld. Zoals uit bovenstaand kaartje blijkt is er maar een beperkt aantal landen dat economische sancties afgekondigd tegen Rusland.
Dat zijn er maar een handjevol. Om precies te zijn: de Verenigde Staten, Canada, de Europese landen (met uitzondering van Servië, Bosnië en Macedonië), Japan, Australië en Nieuw-Zeeland. De landen, die we tot het Westen rekenen. Turkije bijvoorbeeld, natuurlijk geen onbelangrijk land, handels nog ongestoord met Rusland verder. Dat geldt ook voor grootmachten als China, India en Brazilië.
Het eenzame eiland met een waardeloze munt
We zien dus op dit moment dat er een enorme omslag in de wereld heeft plaatsgevonden. De invloed van het Westen is teruggebracht tot Europa, wat je beter kan zien als een schiereiland in plaats van een continent, Noord-Amerika en Australië. De vooruitzichten voor het Westen zijn vrij somber. Wij vertegenwoordigen ongeveer anderhalf miljard van de 8 miljard mensen op de planeet. Door managers is de westerse industrie overgeheveld naar China en andere nieuwe industrielanden, om op die manier een snelle een makkelijke winst te boeken. Het gevolg daarvan is dat wij het grootste deel van onze goederen importeerden, en in feite gewoon op de pof leven. Wij drukken ongestoord dollars en euro’s bij, die in de rest van de wereld graag worden ingezet als veilige belegging.
Het vervelende voor het Westen is nu alleen, dat door de sancties tegen Rusland landen hebben geleerd dat de dollar helemaal niet veilig is. Als zelfs van een groot en machtig land als Rusland de dollar en goudtegoeden in beslag kunnen worden genomen, dan kan dat ook gebeuren met het geld van andere landen, zoals India, die een zelfstandige buitenlandse politiek voeren. In feite heeft met deze sancties het Westen zichzelf enorm in de voet geschoten. Uiteraard moeten we wat doen tegen de wrede oorlog van Rusland in Oekraïne, alleen sancties waren een rampzalig idee.
Rampscenario
We zitten dus straks met een waardeloze munt, nauwelijks industrie en peperdure energie. Want kernenergie is fout, vindt progressief Nederland. En dat is dan natuurlijk zo. Daarom hebben de progressieve Europeanen, met Duitsland voorlop, al de kerncentrales dichtgegooid zonder dat daar een goede vervanging voor was. Wir schaffen das, was het motto zoals eerder met de vluchtelingencrisis. En aardgas is een mooie koolstofarme vervanger, aldus de theorie van deze genieën. Helaas hebben we ons hiermee op fatale wijze afhankelijk gemaakt van de rest van de wereld, en wel vooral van Rusland. Land dat wordt geregeerd door een president die niet over uitermate veel scrupules beschikt. Wat betreft hoeven wij ons ook niet al te veel illusies te maken over de westerse politici overigens.
Rusland in de val gelokt?
Het lijkt erop dat er een cynisch spelletje is gespeeld met Oekraïne, waarbij de mensen dit land is voorgespiegeld dat de NAVO ze zou beschermen. Om eerlijk te zijn kwam ook voor ons deze grootschalige aanval op Oekraïne onverwacht. Wij hadden namelijk de uitkomst van het door Poetin gekozen scenario, namelijk een loopgravenoorlog, al voorzien en namen aan dat Poetin niet zo onverstandig zou zijn om een land van 40 miljoen dat groter is dan Frankrijk te bezetten. Deze aanname bleek onjuist.
Hoe kan het westen in haar eentje overleven?
Noord-Amerika hoeft zich niet zoveel zorgen te maken. Dit continent is relatief gezien dunbevolkt en is een exporteur van voedsel, energie en grondstoffen. Dit geldt ook voor Australië en Nieuw-Zeeland, als zijn deze twee landen natuurlijk veel zwakker en lopen ze gevaar dat Rusland een China, met Indonesië als springplank, ze militair onder druk gaan zetten.
De situatie zal het vervelendste uitpakken voor Japan en voor Europa. Japan heeft nooit fossiele brandstoffen gehad en wij hebben onze fossiele brandstoffen al in de 20e eeuw opgemaakt. Zo is het Slochterense aardgas veld bijna leeg en dat geldt ook voor bijvoorbeeld de olievelden in Roemenië. We hebben dus nauwelijks inheemse energiebronnen, behalve duurzame energiebronnen als zon en wind. Het nadeel daarvan is natuurlijk, zoals bekend, dat ze heel wisselvallig zijn. In de winter is er geen zon en als de wind gaat liggen is er ook geen windenergie.
We zullen een deltaplan op moeten stellen om Nederland 100% zelfvoorzienend qua energie te maken. Hierbij moeten wij het Franse voorbeeld volgen. In theorie is het mogelijk om met alternatieve energie Nederland zelfvoorzienend in energie te maken, maar daarvoor is er dan wel een opslag nodig, die wij bijvoorbeeld in de zomer kunnen vullen en in de winter gebruiken om ons huis mee te verwarmen. Een stuwmeer bijvoorbeeld zoals in Noorwegen. Het probleem is die opslag hebben wij niet. Er zijn voor dit enorme dilemma – want zo kan je het echt wel noemen – in principe twee oplossingen.
Die eerste oplossing is dat we overtollige stroom opslaan in de vorm van een vloeibare batterij of bijvoorbeeld producten als waterstof of ammonia. Ammonia heeft als enorm voordeel dat je het ook als kunstmest kan gebruiken, wat voor onze voedselzekerheid weer een enorm voordeel is.
Kernenergie, en… blauwe energie
Blue Energy
Tweede oplossing is dat we kiezen voor een energiebron waarbij we zelf kunnen instellen hoeveel wij kunnen gebruiken. Ook daarvoor zijn er enkele oplossingen. De beste oplossing, omdat deze werkelijk een onbegrensd potentieel heeft, is natuurlijk kernenergie. Maar er zijn ook andere alternatieven. We kunnen bijvoorbeeld in de winter deels gebruik maken van geothermische energie om daarmee huizen te verwarmen. Ook kunnen we gebruik maken van blauwe stroom. Blauwe stroom is een techniek waarbij zoetwater met zout water wordt gemengd, waardoor er een potentiaalverschil ontstaat wat je kan aftappen om stroom op te wekken. In theorie kan met behulp van het water van Nederlandse rivieren ongeveer in een vijfde van het stroomgebruik van Nederland worden voorzien. Daarmee zouden we dus in principe al het grootste deel van het gas dat wordt gebruikt voor het opvangen van pieken in de stroomvraag, kunnen uitsparen.
Verder moeten we onze nutriëntkringlopen sluiten. We zijn afhankelijk van het Marokkaanse regime dat een bijna-monopoliepositie heeft voor fosfaat. Fosfor, doorgaans in de vorm van fosfaat is een onmisbare meststof. Maar we kunnen fosfor terugwinnen uit het rioolslib. Atomen zijn onvernietigbaar. Dus op die manier zullen we dan ook qua fosfaat bijna helemaal zelfvoorzienend zijn.
Na de Tweede Wereldoorlog verbaasde Japan de rest van de wereld met een zeer hoge economische groei. In veertig jaar veranderde Japan van een armoedig in puin gebombardeerd land, tot een van de rijkste landen ter wereld. Het geheim: Shimomuraanse economie. Zouden we deze kunst ook in België en Nederland kunnen herhalen?
Het Japanse economische wonder
Na de Tweede Wereldoorlog krabbelden zowel Japan als Duitsland in hoog tempo op. Waar het Duitse Wirtschaftswunder gebaseerd was op de Duitse fabrieken van voor de oorlog – die er voor 85% nog stonden – heeft de Amerikaanse luchtmacht bijna geen steen op de andere gelaten in Japan[1]. Meer dan zestig steden zijn voor bijna de helft afgebrand – de Japanse huizen bestonden in die tijd uit bamboe, riet en papier, waardoor dat brandde als een fakkel. Kortom: er moest heel wat opgebouwd worden. Arbeiders waren er genoeg, want de werkloosheid was massaal. De Japanse regering voerde een programma in, waarbij iedere arbeider werk kreeg en aan het werk werd gezet om het land op te bouwen. Dankzij deze zeer lage werkloosheid, en de gegarandeerde afzet van de producten, groeide de economie snel. Vanaf 1945 met zo’n tien procent per jaar, tot eind jaren tachtig de stagnatie aanbrak.
Wat veroorzaakte deze snelle economische groei? Het antwoord: een bijzondere economische theorie, die bedacht werd door de Japanse econoom Oshima Shimomura. Deze econoom is nauwelijks bekend buiten Japan, maar kent enkele pleitbezorgers in het westen. De invloedrijkste is de Brit George Tait Edwards.
Shimomuraanse economie: de economische theorie van Shimomura
Volgens de gangbare economische theorie kan je geld alleen uitgeven als je het eerst verdiend hebt. Of geleend hebt, tegen een hoge rente. In formulevorm: sparen = investeren en: inkomsten – uitgaven = sparen. Dit zorgt voor een kip en ei probleem. Immers, je kan pas geld verdienen met een bedrijf als er kapitaal is om machines, grondstoffen en personeel te huren dan wel te kopen. Dat verklaart waarom er in veel derdewereldlanden een hoge werkloosheid is. Maar wat, als plotseling een vreemdeling in het dorp komt met oudere mensen en gratis geld gaat uitdelen om te investeren in een fabriek? Dan heeft iedereen werk, kan met deze arbeid zijn leefomstandigheden beter maken en wordt iedereen dus rijker.
Oshimu Shimomura, foto uit de vijftiger jaren (Wikimedia Commons) :
Nu is het probleem vaak in veel landen dat een dergelijke vreemdeling er niet is. In de economische theorie van Shimomura werkt dat anders. De centrale bank leent dan geld uit, dan gedekt is met een vordering op zichzelf. Het geld wordt uitgeleend aan ondernemers, die hiermee hun fabriek kunnen kunnen opstarten of uitbreiden. Een groot deel van komt direct bij de overheid, doorgaans een procent of 30. Immers, de ondernemer betaalt BTW over goederen die hij aanschaft, en betaalt lonen aan zijn werknemers die ook weer belasting betalen. Die werknemers geven een loon uit om van te leven. Ook zorgt dit geld niet voor inflatie. Want, dankzij deze investering kunnen producten goedkoper gemaakt worden. Er komen dus meer producten die tegenover het extra geld staan.
Om terug te keren naar het dorp: weliswaar is er meer geld in omloop, maar er is ook meer te koop, waarde dus. Dat komt, omdat een onzichtbare productiefactor, arbeid, nu wordt benut. Iedereen is aan het werk om nuttige dingen te maken. Mensen die eerst niets te doen hadden, omdat er geen plek voor ze was waar ze konden werken. Je kan je voorstellen wat dit voor voordelen heeft. Die vertaalt zich in 2-3 keer zo hoge economische groei als anders. Plus een waardig en nuttig leven voor iedereen.
Shimomoraanse economie om de huizenmarkt uiit het slop te trekken
Op dit moment is er veel vraag naar betaalbare woningen. Daardoor zien we dat de huizenprijzen elk jaar met 10-20% stijgen. Mensen moeten wonen, waardoor ze zich diep in de schulden steken om te kunnen wonen. Kortom er is heel veel koopkrachtige vraag naar woningen. Het probleem is alleen dat mensen die willen wonen geen hypotheek kunnen krijgen. Hun inkomen is te laag om een hypotheek van 2-3 ton los te krijgen van de bank. En dat zou ook helemaal niet nodig moeten zijn. Want huizen die qua kwaliteit voldoende zijn voor de meeste mensen, kunnen voor ver onder de € 100.000 gebouwd worden.
Als de overheid enkele honderdduizenden stukken land van 100 m² van landbouwgrond in grond voor woningen verandert, waarvan een deel tijdelijk, komt er genoeg ruimte vrij om deze huizen te bouwen. Als op deze stukken land huizen van rond de € 100.000 gebouwd worden, en de bewoners dit geld verplicht in 20 jaar af moeten lossen, kost ze dat per maand maar € 400. Dat is zo laag, dat er zelfs geen huursubsidie meer nodig is. Dit financieringsmodel kan ook voor andere dingen gebruikt worden, zoals zonneboilers en zonnepanelen. Het geheim is: zolang deze kredieten worden gebruikt voor productieve investeringen, zorgen ze niet voor extra inflatie. Immers: in ruil voor het geld komt er een huis te staan. Of een zonnepaneel. Of een zonneboiler. Deze leveren direct geld op. Geld dat we dan niet meer aan Rusland hoeven te betalen.
Toch kan je niet onbeperkt geld uit het niets halen. Je moet echt letten op wat er in een land nodig is. Dus met een half miljard, zeg, een ijsbaan in Niger neerzetten is niet zo slim. Alleen als het geld direct in nuttige productiemiddelen in wordt gezet, kan dit ongestraft. In volgende artikelen gaan we meer de diepte in.
Wow, that escalated quickly, zou iemand van Gen Z zeggen. Rusland eist met zoveel woorden dat de VS en de NAVO zich terugtrekt uit Oost-Europa en dat Oekraïne nooit lid zal worden van de NAVO. En is bereid deze eis met militair geweld kracht bij te zetten. Hoe heeft het zover kunnen komen, en wat kunnen we de komende maanden verwachten?
Wat eist Rusland precies?
De eisen van Rusland, zoals verwoord door buitenlandminister Dimitri Lavrov, zijn als volgt.
De VS moet zich militair terugtrekken uit alle niet-NAVO landen in Europa. Troepen naar Oekraïne sturen is dus bijvoorbeeld niet toegestaan.
De NAVO mag niet verder uitbreiden. Dat betekent dat landen als Oekraïne, Georgië en Moldavië, maar ook bijvoorbeeld Zweden en Finland geen NAVO-lid mogen worden.
Het is voor de VS en Rusland niet toegestaan om kernwapens anders dan in het eigen land (de VS en Rusland, dus) te plaatsen. Bedenk daarbij dat Rusland een enclave midden in NAVO-gebied heeft: Kaliningrad, waar zich de nodige Russische luchtdoelraketten, zoals de Iskandr, bevinden. Hiermee kan Rusland de machtige Amerikaanse luchtmacht uit de buurt houden.
De bestaande Russische bezettingstroepen in bijvoorbeeld Zuid-Ossetië, Abchazië (beide Georgië) en Transdnistrië (Moldavië), om maar te zwijgen over de Krim en Donbass, blijven buiten schot.
De volledige tekst van het ultimatum is hier en hier te vinden.
Is het de Russen menens?
In Russischtalige media verschijnen artikelen die het ergste doen vermoeden. Zo publiceerde Svobodnaya Pressa een (Russischtalig; te raadplegen via Google Translate) interview met de Russische kolonel Konstantin Sivkov. Sivkov stelt dat de Russische legerleiding zich er ten volle van bewust is dat Rusland niet over de economische of militaire middelen beschikt om van NAVO te winnen. De enige mogelijkheid die de Russen rest, is het inzetten van kernwapens, stelt Sivkov.
Paddenstoelwolk van de zwaarste atoombom die ooit tot ontploffing is gebracht, de Tsar Bomba. Bron: Sovjet-archieven
Omdat Rusland een zeer uitgestrekt en dunbevolkt land is, en de Russen, omdat ze gewend zijn aan het barre Russische klimaat, beter dan de Europeanen en meeste Amerikanen in staat zullen zijn een nucleaire winter te overleven, verwacht Sivkov dat de schade van een kernoorlog voor de VS en Europa relatief gezien groter zal zijn dan de schade voor Rusland[1]. Ook verwijst Sivkov naar een Russisch superwapen[6], al enkele jaren eerder aangekondigd, waarmee het land met gerichte kernexplosies een tsunami op kan wekken richting de Amerikaanse kusten.
Ook de Russische bevolking wordt nu via de staatszenders en gelijkgeschakelde zenders voorbereid op oorlog. Het Kremlin verwacht dat het westen – dat in hun ogen door de overdreven nadruk op homo- en transrechten, en de BLM beweging, ernstig verzwakt is – zal toegeven en zich terug zal trekken uit de voormalige Sovjet-Unie en Oost-Europa.
Sommigen binnen het Kremlin, waaronder Sivkov, denken dat het westen als doel heeft om Rusland te vernietigen. [2] Sivkov lijtk met zijn verwijzingen naar het mystieke begrip “spirituele kracht van het Russische volk” in [1] een aanhanger van het Euraziatische gedachtengoed van Dugin. Zoals we in [2] zien, ligt de huidige Kremlin-strategie vrij nauwkeurig in lijn met de denkwereld van Sivkov. De Russische elite ziet dat het volk mort en dat het land steeds verder achterop sukkelt vergeleken met China, Europa en de VS. Mogelijk maakt dit het apocalyptische gedachtengoed van Sivkov aantrekkelijk. Dit is niet zomaar af te doen als bluf.
De rol van China
China heeft zich de afgelopen jaren steeds meer, en in 2021 uitgesproken, ontpopt als een bondgenoot van Rusland. De Chinezen zijn niet zo militaristisch als de Russen, en voelen al helemaal niets voor een kernoorlog, maar zien natuurlijk net als de Russen de Amerikanen het liefst snel vertrekken uit Eurazië. Wat dat betreft, zijn de Chinezen blij als de Russen voor ze de kastanjes uit het vuur halen.
Waarschijnlijk zijn de huidige Russische zetten in nauw overleg gepland met China. China wil het liefst zo snel mogelijk Taiwan inlijven. Uit Chinese militaire oefeningen en scenario’s blijkt dat er al plannen klaarliggen om dit met behulp van parachutisten te doen[4], terwijl de vele Chinese geheim agenten [3] onder de Kwo Min Tang aanhangers in het Taiwanese leger, het Taiwanese verzet saboteren. Grijpt het westen (lees: de VS) niet in als Rusland Oekraïne binnenvalt, dan weet China dat de tijd rijp is om Taiwan snel over te nemen. Niet alleen voor de Taiwanezen zelf zou dit strategisch gezien catastrofaal zijn. Taiwan, in het bijzonder TSMC, is het wereldwijde centrum voor halfgeleiders. Hierbij wil China waarschijnlijk in grote lijnen hetzelfde scenario volgen als de Taliban in Afghanistan.
Hoe het westen zich in de nesten heeft gewerkt
Gegrepen door overmatig klimaatactivisme en een onrealistische afkeer van kernenergie, heeft Europa op grote schaal kolen- en kerncentrales gesloten en zich steeds afhankelijker gemaakt van Russisch aardgas. Dit kunnen we vooral Angela Merkel aanrekenen. Het gevolg is dat nu Rusland de gaskraan dichtdraait, de kosten voor energie vele malen hoger zijn. Want zon en wind zijn te onregelmatig om de base load van kerncentrales en kolencentrales te vervangen. We zullen het dus met steeds schaarser gas uit onder meer Slochteren moeten doen.
Terwijl in Rusland gas voor ongeveer tien cent per kuub te krijgen is, en er ook in enorme hoeveelheden doorheen gaat, zijn de variabele gasprijzen in Nederland nu rond de 2,5 euro per kuub. Draait Rusland de gaskraan definitief dicht, dan hebben we gas tot februari. Hoewel er tien tot vijftien LNG gastankers onderweg zijn naar Europa, is dit in dat laatste geval te weinig om de tekorten op te lossen. Jarenlang hebben we ons, achteraf gezien: roekeloos, gestort op een groene droom, zonder dat we na hebben gedacht over energieonafhankelijkheid.
Wat gaat er nu gebeuren?
Op dit moment lijkt NAVO de Russische dreigementen in het publiek te negeren. De mainstream pers doet hier aan mee. Ondertussen vindt er op militair topniveau koortsachtig overleg plaats en wordt het leger van Oekraïne voorzien van wapens en training. Russische, of Wit-Russische, hackers hebben Oekraïense overheidsdiensten gekraakt. Mogelijk zijn hierbij persoonsgegevens buitgemaakt, die Rusland zou kunnen gebruiken voor een Taliban-achtige intimidatiecampagne om Oekraïne van binnen te ondermijnen, met belletjes naar Oekraïense sleutelfiguren door Russische agenten.
Oekraïne maakt een onmisbaar onderdeel uit van Poetins plannen om de Sovjet-Unie weer te laten herleven. Bron Wikimedia Commons
De opstand in Kazachstan is mogelijk door de NAVO-landen Turkije, VS en het Verenigd Koninkrijk, in samenwerking met Israël, opgezet om Rusland af te leiden[5]. Hierbij, aldus dezelfde bronnen[5], heeft Turkije gebruik gemaakt van het rijkgevulde reservoir aan islamisten in Idlib en Afghanistan. Moeilijk was dit niet – er heerst onder de verarmde Kazachstaanse bevolking veel onvrede over de rijke elite. Het minimumloon in Kazachstan is slechts 100 euro per maand. Ook in Idlib is het armoede troef.
Op dit moment zitten we in een geopolitiek schaakspel. Veel hangt af van de reactie van de NAVO en de steun die aan Oekraïne wordt verleend. Wordt het aan Poetin duidelijk gemaakt dat een inval in Oekraïne uit zal lopen op een verpletterende militaire nederlaag, lees hier: het leveren van voldoende luchtafweer en antitankwapens aan de Oekraïeners, dan zal hij deze uit zijn hoofd laten.
Maken we dezelfde fout die Neville Chamberlain eind jaren dertig maakte, dan kan dit uitdraaien op de Derde Wereldoorlog, want dan zullen ook andere dominostenen door militair geweld gaan vallen. Hoewel een pax sinica op zich goed uit kan pakken, is een wereldoorlog, zeker met de massavernietigingswapens van nu, iets wat we koste wat kost moeten voorkomen.
Veel mensen vragen zich af waarom de overheid op het eerste gezicht onzinnige maatregelen neemt om de covid-19 pandemie een halt toe te roepen. En tegelijkertijd, de voor de hand liggende maatregelen negeert. Niet alleen hier in Nederland, maar ook in andere Europese landen. Mogelijk moeten we het antwoord zoeken in een onderwerp waar niet veel menen bij stil staan – een enkele visionair als Elon Musk uitgezonderd.
De gevolgen van exponentiële technologie en de Wet van Moore
Het zal je als lezer niet ontgaan zijn. Computers worden steeds krachtuiger en goedkoper. De oorzaak daarvan is de “Wet van Moore”, een bepaalde wetmatigheid die de gelijknamige hardware-ontwerper uit Silicon Valley ontdekte. Elke paar jaar verdubbelt het aantal transistoren dat je op een bepaalde oppervlakte van een chip kan persen. Dit leidt tot een halvering van de kosten van rekencapaciteit. De eerste computers, zoals ENIAC, werden nog met de hand vastgesoldeerd. Nu worden er ontelbare miljarden transistoren op plakken silicium geëtst, de “wafers”. Het apparaat dat dit doet heet een “wafer stepper”. Bijna alle wafer steppers die in de wereld gemaakt worden komen uit de ASML-fabriek in Eindhoven. Op dit moment zijn de details die op een plak silicium geëtst kunnen worden 3 nanometer groot. Dat is ongeveer twintig tot dertig atomen breed.
Groei gaat nog wel even door tot computers slimmer dan mensen algemeen zijn
We bereiken de minimale grootte dus vrij snel, maar er is nog zeker ruimte voor krimp tot 1 nanometer. Dat betekent dat computers zeker tien keer zo goedkoop worden wat betreft hun rekenvermogen. Ook de software wordt steeds beter. Op een gegeven moment bereiken we dan een punt waarop alle menselijke capaciteiten worden overtroffen door kunstmatige intelligentie. Voor details kan je onze artikelen over de Singulariteit raadplegen. Dit punt is op de meeste terreinen al bereikt – zo is er nu software, waar je tegen betaling via jarvis.ai toegang tot kan krijgen, die op basis van een korte omschrijving in het Engels een griezelig realistische tekst kan produceren.
Het gevaarlijke venster
Dit betekent ook, dat er veel meer mogelijkheden zijn om gevaren te doen ontstaan. Zo was december 2021 in het nieuws dat een groep extremisten of criminelen – de politie was daar niet duidelijk over – betrapt was bij het printen van vuurwapens met een 3D-printer op maar liefst 12 locaties tegelijk. Hiermee zijn in principe wapenwetten zinloos geworden, want het is mogelijjk met behulp van bouwplannen op internet zoveel kant en klare, redelijk goed werkende vuurwapens te produceren als gewenst. Die, als je met koolstofvezels versterkte polymeren als filament gebruikt, nauwelijks onderdoen voor het gemiddelde vuurwapen.
De FCG-9, ontworpen door de onder onduidelijke omstandigheden gestorven Duits-Koerdische Jstark 1809.
Pas echt vervelend is het vooruitzicht dat virussen op maat kunnen worden gemaakt – download het genetische materiaal van een verkoudheidsvirus, rommel hier wat mee en laat het bij een gespecialiseerd bedrijf in DNA vertalen. Turkse killer drones die autonoom alles wat beweegt onder vuur nemen, beslechtten al de oorlogen in Libië, Ethiopië en Nagorno Karabach. Een terroristische club of een huurmoordenaar kan dat natuurlijk ook.
Ook kan je AI inzetten om de breinen van mensen te hacken. Het bedrijf Cambridge Analytics deed dat met Facebook, gaf kiezers net dat zetje om wel, of juist niet te gaan stemmen en bezorgden zo Donald Trump de overwinning. Boze tongen beweren dat de DNA-profielen die bedrijven als 23andme.com opslaan, worden gebruikt om een wereldwijde database van menselijk DNA aan te leggen, met behulp waarvan je gerichte killer virussen zou kunnen ontwikkelen.
Volgens theoretici als Ray Kurzweil die zich met dit vraagstuk bezig hebben gehouden, is er een venster in de geschiedenis. Een venster tussen het moment dat dit soort technieken voor de massa beschikbaar komen, en het moment dat AI zo goed is geworden dat dit soort bedreigingen snel ontdekt en uitgeschakeld kunnen worden. Het moge duidelijk zijn, in dat gevaarlijke venster leven we nu. Wil je de apocalyptische schurk uithangen, dan is nu het moment. Om de enorme vrijheid en macht die je als individueel mens of zakelijke organisatie krijgt door deze exponentiële techniek in toom te houden, moet er daarom een soort politiestaat ingevoerd worden, denken sommigen.
Waarom nu een inperking van de vrijheid?
Mogelijk verklaart dit de krampachtige en fanatieke invoer in de hele westerse wereld van allerlei zeer vrijheidsbeperkende maatregelen. Zo is de nadruk op “bedrijven groter dan honderd medewerkers” interessant. Deze bedrijven moeten in Italië hun medewerkers verplicht een coronapas aan laten vragen. In Nederland wordt ook een dergelijke dwangmaatregel uitgerold, deze keer gericht op het “in kaart brengen van het CO2-gebruik per werknemer“. Mogelijk is dit bedoeld om bedrijven in de gaten te kunnen houden, of deze bijvoorbeeld geen subversieve activiteiten ontplooien. De corona-epidemie wortd hiermee als een soort breekijzer gebruikt om zeer restrictieve wetgeving door te voeren, waar eerder dingen als terrorisme en pedonetwerken voor dit doel werden gebruikt.
Gebeurt dit met de beste bedoelingen?
Er zijn dus op zich goede objectieve argumenten om een veel strakker veiligheidsbeleid dan nu te voeren. De gevaren die ons als mensheid op dit moment bedreigen zijn existentiëler dan ooit. Wat echter niet deugt, is de niet-transparante manier waarop deze maatregelen er doorheen worden gedrukt. Dit vergroot het vertrouwen in de politiek vanzelfsprekend niet, en doet vermoeden dat er ook andere dan puur menslievende redenen meespelen. De theorieën van de “wappies” dat het streven is om door middel van vaccinaties de wereldbevolking te verkleinen, of om een werelddictatuur te vestigen, worden hier een stuk geloofwaardiger door. Blijf dus waakzaam. Wat denken jullie?
Na een jaar dat de meesten van ons het liefst snel achter zich willen laten, komt er nu een nieuw jaar. De geopolitieke spanningen lopen op. Maar toch zijn er ook veel goede dingen gebeurd.
Stel, er wordt een nieuwe exoplaneet ontdekt door een door PepsiCo gefinancierde ruimtelescoop. Of een door Philips gesponsorde bioloog ontdekte een nieuwe tarantulasoort: Tarantula philipsii. Of een gesponsorde fysicus ontwikkelt een nieuw superzwaar element, cisconium. Is sponsoring van wetenschappelijk onderzoek door megabedrijven dé kans om de steeds kleiner wordende budgetten van overheden te vervangen?
Ideeën belangrijker dan fysieke producten
Fabrikanten als sportschoenenreus Nike geven vele malen meer uit aan marketing dan aan de feitelijke productie van de schoen. Gezien de enorme marketingbudgetten die er door fabrikanten tegenaan worden gegooid om hun producten op de markt te zetten, ligt hier een enorme kans. Zullen zaken als wetenschap en cultuur in de toekomst gefinancierd kunnen worden met marketinggelden? Op zich is het idee niet zo gek. De bedragen die bedrijven uitgeven aan marketing en reclame zijn enorm. Zo geeft Nike per jaar gemiddeld zo’n 2 miljard dollar uit aan marketing in diverse vormen. [1] Bij zaken als frisdranken of andere fast-moving consumer goods is het effect van marketing ook enorm. Er is, anders dan fabrikanten je willen doen geloven, maar weinig verschil tussen dranken als Coca Cola en merkloze cola. Of tussen Spa Rood en water uit de kraan. Deze artikelen moeten het dus van hun image hebben, de perceptie in het brein van de consument.
Wetenschap als brand building en sociale activiteit
Wetenschap is de meest effectieve methode die we kennen om de waarheid te benaderen. Door de grote effectiviteit van wetenschap heeft wetenschap en hebben de wetenschapsbeoefenaars een bijna mythische status verkregen. Om deze reden doen marketeers graag een beroep op ‘wetenschappelijke’ onderbouwing van hun beweringen over het product dat ze verkopen. Toch kan het ook anders. Bekend zijn bijvoorbeeld de door documentairezenders als Discovery Channel of NGC gesponsorde expedities naar bijvoorbeeld het wrak van de Titanic. Hier wordt wetenschap bedreven terwijl het de zenders veel free publicity verschaft. Bedrijven zouden dit ook kunnen doen door bijvoorbeeld onderzoek te sponsoren naar biodiversiteit in tropische regenwouden. Of wellicht door het ontwikkelen van een manier om arme mensen op een goedkope en effectieve manier aan schoon water te helpen.
Zullen diersoorten straks naar grote bedrijven genoemd worden? Het zou een oplossing kunnen zijn voor de bezuinigingen op taxonomisch onderzoek.
Nieuw ontdekte soorten als reclamemedium
Er kruipen letterlijk nog miljoenen niet-ontdekte insektensoorten rond. Ook arachniden, weekdieren en andere groepen met zeer kleine dieren kennen nog vele duizenden tot miljoenen potentieel te ontdekken soorten. Nu ruimtetelescopen steeds beter worden, worden er ook steeds meer kleine asteroïden ontdekt. Hier zit voor een bedrijf natuurlijk ook een nadeel aan. Stel dat de pasontdekte asteroïde 131313 Centraalbeheer een snoekduik richting aarde neemt, dan zal de marketingafdeling toch echt even Apeldoorn moeten bellen. Ook de trotse naamgever van de sprinkhaan Schistocerca macdonaldsii zal minder blij zijn als het lieve beestje zijn kaken blijkt te zetten in gewassen. Dus wie weet zal sponsoring door bedrijven dan toch beperkt blijven tot TNO-onderzoeken of productontwikkeling…
Recentelijk verscheen het boek “Waardenloos”, vert. van “Banking on Ethics”, van de voorzitter van de raad van toezicht van de Autoriteit Financiële Markten George Moller. Hierin toont hij aan dat de bankencrisis een gevolg is van het ‘verdampen’ van het ethisch besef bij de bankiers. “De bankwereld is verworden tot een sector waar je alles mag doen [bijv. het verkopen van misleidende woekerpolissen] zolang er geen regel is die dat verbiedt [zodat je er op gepakt kunt worden].” Het is veelzeggend dat de noodkreet nu ook opstijgt uit de bankwereld zelf. Maar die begon al op te klinken in de jaren ’80, en de nihilistische mentaliteit in de financiële wereld was in Amerika al een decennium eerder opgekomen. Waar stoelde de sociale controle op het zich houden aan normen en waarden voor die neergang dan op? Op ‘christelijke’ waarden. Op het tot dan toe weliswaar al kwijnende maar nog steeds doorwerkende christendom. Ik ga hier drie punten aan de orde stellen. 1. Waarom zijn normen en waarden afhankelijk van een Groot Verhaal (zoals bijvoorbeeld het christendom) ? 2. Waardoor verdampte dat grote Verhaal hier in de westerse wereld? 3. Hoe kunnen we het gat onder onze normen en waarden weer opvullen?
Ad 1. Waarom moeten onze normen en waarden berusten op een Groot Verhaal? Nog al wiedes. Wanneer je je afvraagt of je iets wél dan wel niét zult doen, moet het ‘stemmetje’ in je binnenste wel argumenten hebben voor een antwoord. Het christelijke antwoord was toen: omdat God wil dat je braaf bent en lief voor je medemensen, dus niet egoïstisch. [Voor een humanosofisch beter onderbouwd antwoord moet je het woordje ‘humanosofie’ maar googelen.] Ad 2. Waardoor is God ‘verdampt’ in de westerse wereld? Dat komt door de vrije markt-economie. Die was al eind 19e eeuw in opkomst, en toen al riep Nietzsche dat God dood was. Maar het christendom raakte pas echt uitgewerkt toen in de zestiger jaren de vrije markt haar grote doorbraak beleefde met het massamedium televisie. Het heeft te maken met ons zelfbeeld. Dat hadden de kerken tot dan toe voor de grote massa mogen bepalen: het beeld van de tot niets goeds in staat zijnde, van Gods genade afhankelijke zondaar. Vanaf de zestiger jaren echter kregen de mensen dag in dag uit een veel leuker mensbeeld ter identificatie aangeboden: dat van de vrije en blije, a-godsdienstie en a-politieke, vrouw- en kindvriendelijke, hedonistische consument. Dag aan dag, in ieders vrije tijd, in reclames en shows, met levensecht bewegende beelden en omlijst met verleidelijke muziekjes. Een veel leuker mensbeeld om je mee te identificeren. De zondaar verdween door de achterdeur en de kerken begonnen leeg te lopen. Wat bracht de vrije markt er aan Groot Verhaal voor in de plaats? NIX. De jongeren die in de nieuwe situatie opgroeiden, werden de ‘generatie NIX’. Natuurlijk: de vrije markt is niet ‘iemand’, het is slechts een economische situatie. We zullen het zelf moeten zien te maken, een nieuw Groot Verhaal. Ad 3. Maar hoe moet dat? het grondeloze gat opvullen dat het verdampte Godgeloof achterlaat en waar onze normen en waarden boven hangen te ‘watertrappelen’, tot boe noch ba in staat? De gewone mensen hebben noch de opleiding noch de tijd om dat zelf te verzinnen. Het is filosofenwerk. Waarom doen de filosofen dat niet? Waarom roepen ze hooguit dat we blij moeten zijn dat we van dat oude Grote Verhaal verlost zijn (daar hebben ze gelijk in), en dat nu ieder zijn eigen kleine verhaal mag maken? In dat laatste hebben duidelijk ongelijk: de bankiers laten zien waarom. Dat komt omdat onze filosofen geen idee hebben hoe mensen in elkaar zitten van nature. Ze hebben alleen de ideeën van dode filosofen meegekregen in hun opleiding, en die hadden nog geen echte wetenschappen om hun ideeën mee te onderbouwen. Vandaag zijn die er wél, en dus zou de opleiding van de filosofen daar uit moeten putten. Maar de academische filosofie moet zich nog steeds opnieuw uitvinden. Vroeger was dat namelijk het terrein van de kerken, om uit te maken hoe mensen in elkaar zitten, daar hadden de filosofen af te blijven. Wat een toestand! Omdat een humanosoof wél gebruik maakt van de menswetenschappen en een coherent verhaal heeft over hoe mensen van apen tot mensen geworden zijn, kan die dat verhaal wél vertellen. Maar hoe wordt dat dan het nieuwe Grote Verhaal dat het oude monotheïstische kan uitdagen en het nieuwe IETS kan worden om het NIX te vervangen? Dat kan alleen als het een wereldwijd menswetenschappelijk project wordt, aangezwengeld door een zo hoog mogelijke instantie. Liefst door de Verenigde Naties – maar dat lukt sowieso nooit, om die daar allemaal achter te krijgen. Door Europa dan? Dat is misschien wél haalbaar.
Het verhaal van hoe mensen tot mensen geworden zijn, dus hoe ze van nature in elkaar zitten, begint zo’n vier miljoen jaar geleden en dat krijg je natuurlijk nooit in een ‘visionair’-post geperst. Als je er even voor wilt gaan zitten, zou je bijv. ook het woordje ’taligheidshypothese’ kunnen googelen. Maar dat het hoog tijd is dat de de ‘ideologische leegte’ gaan opvullen, zal iedereen wel duidelijk zijn.
In theorie is er geen geschiktere wereld om een anarchistische samenleving te creëren dan in een virtuele wereld, bijvoorbeeld een MMORPG-game zoals World of Warcraft. Een drietal onderzoekers kreeg data in handen van een populaire game en analyseerde het sociale gedrag. De conclusies zijn schokkend voor hen die geloven dat anarchisme de natuurlijke staat van de mens is…
Al vorige eeuw hebben antropologen vastgesteld dat de volkeren die ze bestudeerden zonder uitzondering in complexe hiërarchische verbanden leven. Een interessante vraag is vanzelfsprekend, wat de oorzaak is van dit verschijnsel. Hiërarchie spreekt veel mensen aan, maar er zijn ook vrijdenkers die niets moeten hebben van bemoeizuchtige heersers, die doorgaans hun eigen belang gelijkstellen aan het algemeen belang. Volgens veel theoretici is de oorzaak de natuurlijke omgeving waarin mensen leven. Deze zou het vormen van hiërarchie noodzakelijk maken. Vandaar dat het erg boeiend is om te onderzoeken hoe virtuele menselijke samenlevingen zich ontwikkelen. Bijvoorbeeld die in een MMORPG game.
Helaas komen we niet gemakkelijk van de elite af, zo blijkt uit nieuw onderzoek.
Nu is er antwoord op deze vraag, dankzij onderzoek van Benedikt Fuchs en enkele collega’s aan het sociale netwerk van het sinds 2004 actieve, duizenden gebruikers tellende spel Pardus. Pardus is een (overigens vrij aardig) browserspel en speelt zich in een futuristische setting af, waarin spelers onderling kunnen handelen en vechten. Ze bestudeerden de groepen die spelers vormden in dit spel. Hun conclusie is dat ook in een afgeschermde virtuele omgeving, mensen zich organiseren in fractalachtige netwerken.
In Pardus wordt bijgehouden welke handelingen spelers verrichten. Fuchs en zijn groep downloadden drie jaar game data, waaronder welke spelers elkaar “liken”, of juist als vijand verklaren. Fuchs en zijn groep reconstrueerden de sociale netwerken en bepaalden hun complexiteit door middel van een wiskundige uitdrukking van complexiteit (Horton-Strahler orde). Wiskundigen gebruiken deze techniek om te bepalen hoe sterk een boom zich vertakt en kent een “orde” aan ieder knooppunt in de boom toe, afhankelijk van hoeveel “kinderen” er op dat punt afsplitsen. Twijgen hebben geen uitlopers en hebben dus de laagste orde (1). Elk knooppunt in de hiërarchie wordt genummerd aan de hand van het aantal kinderen. Zo kunnen delen in heel andere takken van de boom met elkaar worden vergeleken. Kortom: een handige tool om complexiteit mee te meten, van rivieren tot sociale netwerken.
Het team van Fuchs paste deze techniek toe op Pardus en ontdekte dat er zeven hiërarchische niveaus zijn. Het eerste niveau zijn individuen zelf, het tweede niveau kleine groepen spelers die elkaar als “vrienden” aanduidden en recent hebben gecommuniceerd. Het derde niveau bestaat uit meer vage kennissen, die maar incidenteel communiceren of handelen. De vierde groep bestaat uit allianties, formele groepen spelers die elkaar onderling bijstaan. Groepen allianties vormen niveaus vijf en zes. het zevende niveau bestaat uit alle spelers.
Opmerkelijk genoeg is elke schaal ongeveer drie tot vier keer zo groot als de schaal eronder. De omgeving van Pardus lijkt niet bepaald op die van de samenlevingen die antropologen bestudeerden, maar toch werden vergelijkbare patronen gevonden. Met andere woorden: het moet hier om een fundamenteel menselijk kenmerk gaan, dat zich in elke groep mensen voordoet.
Fuchs en zijn collega’s denken daarom dat de hiërarchische ordening van de menselijke maatschappij diep genesteld zit in de menselijke psychologie. Is anarchie een illusie, en zal er altijd een elite zijn?
Fysicus Michio Kaku, die zowel binnen als buiten de natuurkunde bewezen heeft een onconventioneel denker te zijn, geeft een overzicht van de eerste drie categorieën buitenaardse beschavingen zoals voorspeld door de Russische astronoom Kardashev.
Categorieën 4 (een beschaving die de energiebronnen van een heel universum kan benutten) en 5 (ook die van parallelle universa) vallen buiten bereik, en zijn ook minder realistisch. Immers, van een dergelijke alomvattende superbeschaving hadden we ondertussen wel sporen ontdekt, als anomalieën.
Michio Kaku, 3 Types of Civilizations, Aliens Haven't Visited Earth
Meer achtergrondinformatie over de vijf trappen van Kardashev (dus ook Kardashev-IV en Kardashev-V) is te vinden in ons artikel over dit onderwerp.
