Veel mensen, vooral uit rechtse kringen, zien belastingontwijkers als verzetshelden tegen de graaigrage, spilzuchtige overheid. Op een feestje opscheppen over handige fiscale trucs maakt je snel populair. Precies daar ligt de wortel van het probleem, ontdekten economen met een model.
Belastingontwijking en spilzuchtige overheid houden elkaar in stand
Belastingontwijking is een ernstig probleem in landen als Griekenland. Dit uiteraard gecombineerd met belachelijk hoge belastingen en een onzinnig, volkomen uit de hand gelopen uitgavenpatroon, waardoor veel belastingbetalers er terecht weinig voor voelen om hieraan bij te dragen. Met deze -zeer reële- tegenwerping, kunnen we toch vaststellen dat een betere belastingmoraal de nodige ellende had voorkomen in Griekenland en Italië. Kortom: het is doorgaans van maatschappelijk belang om belastingontwijking te verminderen. Althans: als het belastinggeld althans niet grotendeels over de balk wordt gegooid, anders is de maatschappij het beste af met totale belastingontduiking, zodat de overheid failliet gaat.
Belastingontwijking berekenen
Economen hebben daarom rekenmodellen ontwikkeld om belastingontduiking als fenomeen te bestuderen. Het basisidee is dat belastingbetalers hun gehele inkomen kunnen declareren, een deel van hun inkomen of helemaal geen inkomen. Het belastingtarief en hoeveel dit proportioneel hoger is voor hoge inkomens, is een belangrijke factor. Over het algemeen blijken onzekerheidsmijdende belastingbetalers het meest geneigd om belastingen te betalen.
Het risico van belastingontduiking is op zijn beurt weer afhankelijk van veel factoren. Denk aan de waarschijnlijkheid om gecontroleerd te worden door de FIOD en de straf die belastingzondaren boven het hoofd hangt. Er zijn ook sociale factoren die het psychologische klimaat voor belastingontduiken veranderen. In Griekenland is belastingontduiking onder de elite meer geaccepteerd dan in bijvoorbeeld Zweden. Voor een Zweed voelt belastingontduiking daarom doorgaans ook veel riskanter en verkeerder aan dan voor een Griek. In de nieuwste modellen reageren diverse actoren (gesimuleerde personen of bedrijven) op elkaar. Met opmerkelijke resultaten. De modellen suggereren bijvoorbeeld dat zelfs lage niveaus van controle kunnen leiden tot veel brave belastingbetalers, hoewel het tijd kost.
Natuurkundig Ising-model gebruikt
Nu is voor het eerst een simulatie uitgevoerd met een miljoen economische actors. Hiervoor gebruikten Michael Pickhardt en Goetz Seibold van de Brandenburgse technische universiteit Cottbus in Duitsland een zogeheten Ising model, de natuurkundigen onder jullie bekend uit vaste-stoffysica. Dit bestaat uit een rooster waarin elk knooppunt in twee verschillende staten kan bestaan. Elk knooppunt beïnvloedt zijn buren. Deze roosters kunnen enorm groot zijn, tot miljoenen eenheden. Isingmodellen kunnen uitstekend faseveranderingen beschrijven in bijvoorbeeld ferromagneten. Magneten richten zich, als ze vrij kunnen bewegen, in dezelfde richting. Dat kost het minste energie. Het Isingmodel voorspelt dat in een ferromagneet gebiedjes ontstaan met knooppunten die dezelfde richting wijzen, wat nauwkeurig overeenkomt met hoe ferromagneten zich werkelijk gedragen. Het Isingmodel is vrij simpel en kan daardoor snel doorgerekend worden.
Het magnetisme van brave belastingbetalers
Volgens het Ising-gedragsmodel van de twee fysisch economen, gedragen mensen zich precies zoals magneetjes. Mensen doen het liefste mee met de groep. Daarom zie je ook voorbeelden van Oranjekoorts waarbij een hele straat wordt omgetoverd en er enorme sociale druk is op alle bewoners om mee te doen. Tot nu toe waren Isingmodellen in de sociale wetenschappen niet erg succesvol. Ze waren te zwart-wit. Of je ontwijkt belasting totaal, of je bent een totale braverik. In de praktijk varieert belastingfraude uiteraard van een onterecht bonnetje teveel declareren tot complete schaduwboekhoudingen en trusts. In hun nieuwe model introduceerden ze daarom twee extra effecten: chaos, de neiging af te wijken van de groep (vergelijk temperatuur in een magneet, een hoge temperatuur gooit de elementaire magneetjes door elkaar), en sociale druk (een extern magneetveld, dat ze in dezelfde richting dwingt).
Mensen meer of minder gevoelig voor groepsdruk
Zoals bekend zijn er groepsmensen, keiharde individualisten en alle gradaties er tussenin. Dit modelleerden de twee door per knooppunt een andere groepsgevoeligheid in te stellen. Als hun model runt, werken deze knooppunten op elkaar in, net zoals in de werkelijke maatschappij, zonder de computer door te laten branden. Beiden voerden hun experiment uit met één miljoen actoren. Dat kunnen in een Ising model vrij gemakkelijk tien miljoen worden. Dit betekent ‘slechts’ een toename met factor tien in plaats van een explosie van complexiteit, zoals in bestaande economische modellen.
Tips voor de belastinginspecteur
Dit leverde een aantal interessante voorspellingen op. Naast voor de hand liggende: meer controleren en harder straffen, is het gevoel van angst onder de belastingbetalers te vergroten door ze na een belastingcontrole op de huid te blijven zitten. Ook werkt sociale druk, bijvoorbeeld door belastingontduikers aan de schandpaal te nagelen zoals de Occupy beweging nu doet. Zo kweek je een goede belastingmoraal aan, die zelfversterkend werkt. De vraag blijkt alleen of de werkelijkheid overeenkomt met de theorie. Zullen de Grieken nu als proefkonijnen dienen?
Interessant onderwerp, maar ik denk dat er ondanks verbeteringen altijd veschillen zullen blijven bestaan tussen Noor en Zuid.
In Zuid Europa en zowat in alle landen dichter bij de evenaar is het een volkssport om alles wat door de overheid opgelegd is en onaangenaam is aan de laars te lappen. Denk behalve aan belastingen, valhelmen, rookverbod, vereiste papieren etc.
Verder heb je belasting-ontduiking en ontwijking.
Ontwijking is legaal en wordt gedoogd door de belastingdienst. Bij veel grotere bedrijven is het een kwestie van handjeklap tussen de fiscus en top-accountants. Voor nu te gaan vingerwijzen zou Nederland eerst de hand in eigen boezem moeten steken omdat ze intussen één van de grootste belastingparadijzen ter wereld is (Na Delaware, US).
Om een voorbeeld te noemen zijn bijv. The Rolling Stones, David Bowie, U2 en nog veel meer buitenlandse artiesten zijn in Nederland gevestigd. Waarom? In tegenstelling tot andere landen kent Nederland geen belastingheffing op inkomsten uit copyrights. Zo betalen artiesten tussen de 1.5% en 1.9% daar waar ze in eigen land 50%(UK) zouden moeten betalen. O.a. Engeland en Ierland lopen door deze constructies miljarden mis.
Waarom belasting betalen als de overheid zelf geld kan drukken. Ze hebben ons zuurverdiende geld helemaal niet nodig. Zo blijven we slaven van de overheid.
Het is jammer dat de kop van het artikel niet de lading dekt. Het onderwerp belastingontwijking is immers iets wezenlijks anders dan belastingontduiking. Er is sprake van belastingontwijking wanneer binnen de regels van de fiscale wetgeving getracht wordt de belastingdruk te verlagen. Dit wordt zelfs door de overheid aangemoedigd wanneer het bijvoorbeeld gaat om de stimulering van de verkoop van eigen woningen (tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting) dan wel het rijden in schone auto’s (lagere bijtelling). Ook in internationaal verband stimuleert de overheid het toepassen van belastingontwijking. Via aantrekkelijke Nederlandse fiscale wetgeving tracht de overheid buitenlandse bedrijven te verleiden zich in Nederland te vestigen. Anderzijds bestempeld de overheid het gebruik maken van mazen in de Nederlandse fiscale wetgeving om op die wijze de belastingdruk te verlagen als ongewenst. Dat mag, maar daarmee is belastingontwijking nog steeds niet te vergelijken met belastingontduiking. Vraag een Nederlandse ondernemer of hij zijn belastingdruk zou willen verlagen op een legale wijze en hij zal bevestigend antwoorden. Belastingontduiking is geheel iets anders, namelijk het opzettelijk onjuist invullen van de belastingaangifte, hetgeen te vergelijken is met valsheid in geschrifte. Dat dient altijd te worden bestreden. Er kan wel een discussie tussen de belastingplichtige en de belastinginspecteur ontstaan indien de belastingplichtige van mening is dat sprake is van belastingontwijking (toegestaan) en de belastinginspecteur van mening is dat sprake is van belastingfraude (niet toegestaan). Wanneer de fiscale grenzen worden opgezocht teneinde minder belasting te betalen, loop je immers het risico in een grijs gebied verzeild te raken. De rechter kan in dat geval een uitspraak doen wie er gelijk heeft. Of het verminderen van het aantal belastingontduikers via strenger straffen en het aan de schandpaal nagelen effect heeft waag ik te betwijfelen.
Belastingontwijking is legale belastingontduiking. Als het sociaal niet geaccepteerd is om belasting te ontwijken, zal het minder gebeuren. Wat dat betreft verschilt het niet van belastingontduiken.