Sinds 2001 zijn de kosten van zorg in Nederland met 66% gestegen. Dit ondanks de door liberalen veelgeprezen marktwerking. Waarom werkt marktwerking niet in de zorg? Is er een slimmer model denkbaar?
Gezondheidszorg: de spelers
Ruwweg samengevat komen er in de gezondheidszorg de volgende belangengroepen voor.
Gebruikers: de ‘klanten’. Hun belang bestaat uit ziektevrij blijven en bij ziekte, een voorspoedige genezing. Dit tegen zo laag mogelijke kosten. Er zijn twee groepen: potentiële gebruikers en gebruikers.
Verzorgend personeel: de ‘handen aan het bed’. Hun belang bestaat uit een gegarandeerd en goed inkomen en prettige werkomstandigheden. Ook wil verzorgend personeel zinvol werk doen.
Leveranciers: fabrikanten van geneesmiddelen, medische apparatuur, hulpstukken en dergelijke. Hun belang is zoveel mogelijk tegen een zo hoog mogelijke winstmarge verkopen.
Betaler: degene die voor de kosten van personeel en leveranciers opdraait. In Cuba is dat de staat, in Nederland de premiebetaler, patiënt (eigen risico) en de staat. In de VS is het de premiebetaler en de patiënt. De betaler wil zo min mogelijk betalen en zeker zijn van het te betalen bedrag.
In de Nederlandse gezondheidszorg komen meer belangengroepen voor: managers/administratief personeel, ziekenhuizen en zorgverzekeraars.
Het administratieve personeel wil ook een gegarandeerd en goed inkomen en prettige werkomstandigheden, wat zich doorgaans uit in een voortdurende uitdijing van het ‘administratium’.
Ziekenhuizen worden geleid door een uitgebreide bureaucratische staf, waardoor de belangen samenvallen met voornoemde groep.
Zorgverzekeraars, tenslotte, willen continuïteit en winst. Dit kan door de premie te verhogen of door zorgleveranciers af te knijpen.
Wat doet marktwerking?
De theorie achter marktwerking stelt dat iedere deelnemer aan het economische spel (iedere belangengroep, of ‘actor’) een ondernemer is. Ondernemers proberen zo veel mogelijk winst te maken door voor zo laag mogelijke kosten zoveel mogelijk te verkopen tegen een zo hoog mogelijke prijs. Volgens gelovers in de marktwerking is de beste manier om het beste en goedkoopste product of dienst te verkrijgen: concurrentie tussen aanbieders creëren. Dit zal aanbieders, aldus de theorie, prikkelen om zo goedkoop mogelijk te leveren. Immers, ook de afnemers willen zo veel mogelijk waar voor hun geld.
Waarom lopen, ondanks de marktwerking, de kosten voor de Nederlandse gezondheidszorg enorm uit de hand?
1. Meer bureaucratie
Op dit moment is sprake van een explosie aan bureaucratie in de Nederlandse gezondheidszorg. Niet alleen werken er in de Nederlandse gezondheidszorg veel fulltime bureaucraten, rond de 25% van alle personeel, ook houden deze bureaucraten de overige 75% van het personeel een belangrijk deel van hun tijd bezig met allerlei administratieve rompslomp. Een huisarts, bijvoorbeeld, is volgens de huisartsenvereniging LHV 26 uur per week bezig met administratieve handelingen. Dat is meer dan de helft van de werkweek. Nu hebben huisartsen weliswaar een belangrijke coördinerende taak, die de nodige regeldruk met zich meebrengt, maar ook bij andere medisch personeel is sprake van veel bureaucratie. Er bestaat bij het uitvoerende personeel in de gezondheidszorg daarover grote en terechte woede, die zich kort geleden uitte in een protestactie van fysiotherapeuten. We kunnen denk ik concluderen dat alleen al de toegenomen bureaucratie verantwoordelijk is voor een derde van de zorgkosten.
2. Perverse prikkels.
Het tegenwoordige systeem is, laten we het maar voorzichtig uitdrukken, wat minder elegant gestructureerd. Zo worden medisch specialisten betaald per verrichting. Echter: medisch specialisten zijn vaak ook degenen die de diagnose bij de patiënt stellen. Het gevolg is dat specialisten een prikkel hebben om voor een onnodige behandeling te kiezen, waar helaas door een minderheid misbruik van wordt gemaakt. Dit wordt dan weer tegengegaan door extra bureaucratie: een typisch voorbeeld van Kurieren am Symptom. Het is slimmer medisch specialisten in vaste dienst te nemen tegen een redelijk, geen exorbitant hoog salaris, bijvoorbeeld op Belgisch niveau, waardoor je controleurs uitspaart en voor de specialisten de medische noodzaak weer leidend maakt. Rijk worden is prima, alleen is de gezondheidszorg daar een wat minder geëigende plaats voor. Om de wildgroei aan ligdagen en behandelingen tegen te gaan, legde de overheid ziekenhuizen een maximaal aantal behandelingen per jaar op. Is een ziekenhuis daar bijvoorbeeld halverwege november doorheen, dan moet de operatiekamer op slot – of het ziekenhuis moet op eigen kosten gaan behandelen, waar het uiteraard geen trek in heeft. Ook deze perverse prikkel kan worden tegengegaan door ziekenhuizen te nationaliseren (het zijn nu vaak ondoorzichtige stichtingen) en enkele te privatiseren.
3. Kunstmatige tekorten.
De bestbetaalde beroepen in de gezondheidszorg kennen een numerus fixus. Het gevolg is dat er een kunstmatig tekort aan artsen ontstaat, waardoor tarieven gaan stijgen. Een voorbeeld van penny wise, pound foolish. Het tekort aan tandartsen maakt tandheelkunde bijvoorbeeld het best betaalde WO-beroep voor starters. Een recent voorstel van het kabinet om de numerus fixus af te schaffen lost dit op.
4. Teveel veranderingen.
Bureaucratische systemen moeten, leert de Wet van Parkinson, geregeld gesnoeid worden omdat anders het aantal bureaucraten elk jaar toeneemt. Toch zijn voortdurende veranderingen ook nadelig. Werkenden moeten veel tijd stoppen in het vertrouwd raken met nieuwe procedures (leercurve) waardoor ze minder effectief werken. Vereenvoudiging en minder bureaucratie moeten dit op kunnen lossen. Een eenvoudig systeem is minder onderhoudsgevoelig dan een ingewikkelde organisatie.
5. Veeleisende patiënten.
Patiënten vragen vaak om behandelingen waarvan het nut nauwelijks tot niet aangetoond is en het nut in geen verhouding staat tot de kosten. Dat is logisch; patiënten hoeven boven het eigen risico niet te betalen voor behandeling en medicijnen. In sommige gevallen zitten artsen er echter wel degelijk vierkant naast. Daarom denk ik dat de basiszorg in staatsziekenhuizen moet worden aangeboden en dat met nieuwe, specialistische behandelingen kan worden geëxperimenteerd in academische of private ziekenhuizen. Ook moeten er privé-diagnosecentra komen waar patiënten – voor een deel, bijvoorbeeld de helft, op eigen kosten – een second opinion kunnen aanvragen of een medsich onderzoek kunnen laten doen. Hiervoor zouden deze diagnosecentra bijvoorbeeld in avond en weekend stilstaande dure medische apparatuur kunnen huren van ziekenhuizen. Voor zeldzame aandoeningen moeten er internationale expertisecentra komen.
Ik mis nog een aantal dingen:
-patenten op o.a. geneesmiddelen
-verplichte zorgverzekering (maakt zorg per definitie duurder)
-omvang dekking basisverzekering (is geen maatwerk maar eenheidsworst)
-te weinig nadruk op eigen verantwoordelijkheid (preventie)
Patrick,
je zult een manier moeten hebben waarop nieuwe medicijnen kunnen worden ontwikkeld. Als de basisverzekering maatwerk wordt is het geen basisverzekering meer :)
Voor maatwerk zijn er de aanvullende verzekeringen.
Hoe stel je je nadruk op eigen verantwoordelijkheid/preventie voor?
Patenten hebben maar één doel en dat is het uitschakelen van de concurrentie. Het is dan ook een hele vreemde gedachte dat er door het afschaffen van patenten niets meer zou worden uitgevonden en ontwikkeld. Meer concurrentie betekent immers dat er juist meer wordt ontwikkeld. Als er geen patenten op medicijnen zouden zijn, is er meer concurrentie die een bepaald medicijn ontwikkelt en produceert, waardoor de prijs daalt.
Â
Als iedereen dezelfde basisverzekering krijgt, dan ga je ervan uit dat iedereen gelijk is en dat is niet zo. De reden dat de basisverzekering voor iedereen hetzelfde is, is dat een grote groep mensen betaalt voor een dekking die niet op hun van toepassing is. Daardoor blijft het betaalbaar. Althans, dat is de illusie die wordt gewekt, want in werkelijkheid stijgen de kosten en wordt de basisverzekering steeds verder uitgekleed. Tot het punt waarop men ontdekt dat de basisverzekering niet langer houdbaar is en men weer een nieuw systeem ontwikkelt.
Â
Bij preventie moet je bijvoorbeeld denken aan leefstijl. Het is nogal vreemd dat de gemeenschap moet betalen voor long-, hart- en vaatziekten van verstokte rokers. Het is ook vreemd dat de gemeenschap moet betalen voor de risico’s die mensen nemen met bepaalde sporten. En zo zijn er genoeg voorbeelden te bedenken waarbij mensen hun lichaam blootstellen aan extra risico’s en de gemeenschap opdraait voor de gevolgen.
Ik werk zelf inmiddels 27 jaar in de gezondheidszorg als een verzorgende.
Wij zien iedere dag weer waar onnodig geld aan verspild wordt, bijv. een nieuw project genaamd onderste boven. Hiervoor worden verplichte cursussen gegeven, gesubsidieerd door het rijk. En de inhoud van van de cursus is alleen gericht op je functie, hierin wordt breed uitgemeten wat je functie inhoud. Alsof je dat na 27 dienstjaren nog niet weet, en dan de nieuwkomers, die krijgen in de opleidingen wel verteld wat hun functie inhoud. Het is een cursus van 3 dagdelen, al het personeel is verplicht om hieraan deel te nemen. En al het personeel krijgt deze uren gewoon als gewerkte uren uitbetaald. Daarnaast worden onze functies ineens omgezet tot functies die niks met de zorg te maken hebben, we moeten ineens een product gaan verkopen. We moeten ineens klanten gaan aantrekken. Ik ben geen winkel medewerkster. Als ze al het geld nu eens gewoon onderbrengen daar waar het hoort dan kan er netjes en efficiënt gewerkt worden, waardoor de instelling uit zichzelf een goede naam opbouwt. Wij worden nu ondergebracht onder het kopje van snelle gladde jongens. Die gewoon op een smerige manier geld hebben op te brengen. Hoezo marktwerking? Het heeft in al die jaren dat ik werkzaam ben in de zorg nog geen 1 positief effect gehad, alleen een hoop ergernis, en een verhoogde werkdruk. En iedereen weet het allemaal zo goed te vertellen.
Ik doe mijn werk uit liefde, en ik zal het net zolang blijven doen, tot het niet meer gaat. De mensen die onze zorg nodig hebben, hebben niet gevraagd om deze betweters, die willen gewoon de zorg die ze nodig hebben, met op zijn tijd een warme omhelzing. En zolang ik dat kan geven, zal ik dat blijven doen.
Morgane