Bijna alle landoppervlak en een groot deel van de zeeën is opgedeeld tussen staten. Over de rest van het bekende heelal heeft geen aardse staat wat te zeggen volgens het ruimterecht. Welke wetten gelden buiten de aarde? Is het bijvoorbeeld strafbaar als de ene astronaut de andere een blauw oog slaat?
Ruimterecht, jurisdictie in de ruimte
Staten zijn soeverein. Dat betekent dat ze binnen hun rechtsgebied, hun jurisdictie, de wetten mogen bepalen. Deze soevereiniteit wordt ingeperkt door internationale verdragen die staten hebben ondertekend. Zo hebben België en Nederland bijvoorbeeld de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ondertekend. Dat betekent dat wetgevers in beide landen geen wetten mogen invoeren die dit verdrag schenden, tenzij ze eerst dit verdrag opzeggen.
Terra nullius
Toch bestaat er op aarde nog terra nullius: land dat door geen enkele staat wordt geclaimd. Het gaat hier om het grootste deel van het zeeoppervlak en het continent Antarctica. Ook zijn er enkele gebieden die onderdeel zijn van een grensconflict, waarbij de aangrenzende staten bewust geen aanspraak maken op dit gebied, om daardoor een groter gebied te kunnen claimen. Bekende voorbeelden van dit laatste scenario zijn Liberland (gevestigd tussen Kroatië en Servië) en Bir Tawil tussen Egypte en Sudan. De geschiedenis leert dat staten zich weinig aantrekken van internationaal recht, als ze dat ongestraft kunnen doen (lees: zich niet de gramschap van een andere staat op de hals halen). Bijvoorbeeld, als ze buiten de territoriale wateren wat lastpakken moeten opruimen.
Technisch gesproken is ook alles buiten de aarde terra nullius. Als een groepje ruimtevaarders landt op de maan en, zeg, de Shackletonkrater claimt als het Vorstendom Lunarië (monarchiën zijn erg populair onder oprichters van nieuwe staten, uiteraard met henzelf aan het hoofd), is dat technisch gesproken een nieuwe staat. Natuurlijk moet deze staat dan wel erkend worden door andere staten. Zonder deze erkenning is de soevereiniteit weinig waard. Stel dat de Usaanse Space Force landt in de Shackleton krater en net als ze met het koninkrijk Hawai’i eerder deden, de Lunariërs verjaagt met grof geschut, dan is dat het einde van Lunarië. Macht en recht komt voort uit het zogeheten militaire fiat: m.a.w. de feitelijke oppermacht van een staat.
Zeerecht
Dit vraagstuk werd enkele eeuwen geleden belangrijk, toen de Europese koloniale machten de rest van de wereld teisterden met hun plunder- en beschavingsdrang. Welk recht geldt, als op een schip de ene matroos de andere een blauw oog slaat? Afgesproken is toen om bijvoorbeeld een schip onder Belgische vlag te laten gelden als een stukje België en de kapitein als de gezagvoerder (en hiermee opperrechter) van een schip. Dus de agressieve matroos wordt hier veroordeeld volgens Belgisch recht. Op een schip is de wil van een kapitein wet. Opstand tegen de kapitein is muiterij en werd gezien als opstand tegen het wettige gezag, m.a.w. in de koloniale tijd reden voor ophanging of andere zware straffen. Kan het zeerecht ook worden toegepast op het ruimterecht?
Ruimterecht aan boord van een ruimteschip
Op dit moment is bijna ieder mens onderdaan van een bepaalde staat. Volgens de UNHCR bestaan er rond de tien miljoen statenlozen, de overige rond de acht miljard mensen hebben een nationaliteit. Ook ruimteschepen vliegen onder een bepaalde vlag. In principe gelden voor ruimteschepen de regels die ook voor zeeschepen op volle zee gelden. Binnen het ruimteschip geldt binnen het ruimterecht het recht van het land waar het ruimteschip deel van uitmaakt. Vindt de misdaad buiten het ruimteschip plaats, dan geldt de wet van de jurisdictie van de dader en het slachtoffer. In het geval van een ruimtebasis is dit veel ingewikkelder. Een ruimtebasis onder de vlag van een bepaald land valt onder de wet van dit land.
Vergelijk dit met een basis op Antarctica. Volgens het Antarctisch verdrag van 1959 valt de dader onder de jurisdictie van zijn eigen land. Dus als een Nederlander een webserver op Antarctica plaatst met daarop de volledige IMDB-bibliotheek van speelfilms, of pikante wraakvideo’s van zijn ex-vriendin met een andere man, wordt hij volgens Nederlands recht veroordeeld. Een statenloze Rohingya die hetzelfde doet, gaat volgens het Zuidpoolverdrag vrijuit. Statenloosheid is geen benijdenswaardig lot, maar af en toe is het toch erg handig.
Maar wat als de ruimtebasis niet onder de vlag van een internationaal erkend land valt?
Elon Musk, niet echt een fan van de hypocriete Usaanse wetgeving, wil precies dit bereiken. Zo blijkt uit een onderdeel van de gebruiksvoorwaarden van zijn nieuwe satelliet-internetprovider Starlink.
“For Services provided on Mars, or in transit to Mars via Starship or other colonization spacecraft, the parties recognize Mars as a free planet and that no Earth-based government has authority or sovereignty over Martian activities. Accordingly, Disputes will be settled through self-governing principles, established in good faith, at the time of Martian settlement.â€
Uit de gebruiksvoorwaarden van StarLink, onderdeel Governing Law
Het vestigen van een nieuwe jurisdictie is onderdeel van zijn plannen voor de kolonisatie van Mars. Zijn bedrijf SpaceX behoudt zich het recht voor om zelf wetten af te kondigen voor zijn kolonie op Mars. In principe kan dit ook. Het VN Ruimteverdrag verbiedt alleen staten om jurisdictie te claimen op andere hemellichamen dan de aarde. Een privébedrijf als SpaceX is geen staat en dus niet gebonden aan dat verdrag.
De vraag is alleen of de andere grootmachten op Aarde, zoals Rusland en China, dit op zich laten zitten. Waarschijnlijk zal Musk zich uiteindelijk toch onder bescherming moeten stellen van de Usaanse Space Force of een soortgelijk militair onderdeel van een andere machtige staat. Of een vorm van afschrikking (de inslag van een planetoïde op Beijing, Moskou of Washington DC maakt vermoedelijk een verpletterende indruk) ontwikkelen. Ook in de ruimte geldt: might is right.